15 januari 2023
Antwerpen – Centraal. De spoorwegkathedraal die per ongeluk bleef staan.
Waar je ook zoekt, Antwerpen-Centraal staat steeds in de top 10 van de mooiste stations ter wereld. Architect Delacenserie tekende het stenen ontvangstgebouw en ingenieur Van Bogaert bouwde de perronoverkapping en de spoorwegberm. De overkapping werd eerst gebouwd, tussen 1895 en 1898 en daarna volgde het ontvangstgebouw, van 1899 tot 1905. Zoals de titel doet vermoeden, handelt dit boekje in de eerste plaats over het centraal station van Antwerpen. Maar het biedt meer, onderverdeeld in vier grote stukken.
In het eerste deel wordt een uitgebreide wandeling gemaakt rond en doorheen het gebouw. De omgeving rond het station en de gevels komen picturaal aan bod. Er wordt gewezen op details en het gebruik van de verschillende soorten natuursteen komt uitgebreid aan bod. De auteur belicht alle kenmerken en zorgt zo voor een gamma onverwachte wetenswaardigheden. Soms zijn het kleine eigenaardigheden zoals een verborgen deur, dan weer onvoorziene gebeurtenissen die tot een ramp hadden kunnen leiden: een stootblok uit 1903 kan in 2017 een op hol geslagen trein afstoppen.
Het “Royal Café” in een hoek van de spoorweghal verdient bijzondere aandacht. Eertijds was dit de wachtzaal voor de reizigers eerste en tweede klasse. De ruimte is prachtig gerestaureerd en de wanden lijken uit diverse soorten marmer te zijn opgetrokken. In werkelijkheid is het marmermotief geschilderd op een houten of pleisteren ondergrond. Bij mijn bezoek aan het “Royal Café” viel mij vooral de monumentale klok op, die echter niet het juiste uur aanwees.
Een kritisch stuk wordt gewijd aan de stadsontplooiing rond het Kievit- en Mediaplein. Hier was een Antwerpen – Centraal 2 gepland, maar de toestroom van hst-reizigers bleef uit en het werd een gewone toegang, zonder verdere omkadering. Even wordt stilgestaan bij de twee slachtoffers die hier hun leven verloren bij de verbouwing.
Deel twee gaat terug in de tijd. In 1836 werd de spoorverbinding tussen Brussel en Mechelen verlengd tot Antwerpen. De bouw van het station werd een steekspel tussen de economische belangen van Antwerpen en de militair-strategische bedoeling van de regering in Brussel. In 1895 werden de plannen voor de “Middenstatie” (Gare Centrale) goedgekeurd. Koning Leopold II heeft op vele plaatsen zijn stempel laten zetten in de vorm van zijn monogram. Het is echter onwaarschijnlijk dat hij geld uit zijn Congolese kolonie heeft geïnvesteerd in het nieuwe station. Dit was immers een project van de regering.
Gedurende de jaren 1930 – 1945 werd het station bedreigd in zijn voortbestaan. Burgemeester Huysmans wou het gebouw vervangen door een ontwerp van architect en vriend Henri Van de Velde. Geldgebrek heeft dat verhinderd. Tijdens WO II haalden de nazi’s alle koper van de daken en de V1- en V2-bommen zorgden voor slachtoffers en vernieling. Tenslotte was er ook nog de opkomst van de auto die de trein al langer hoe meer verdrong.
Tot reorganisatie van het station werd beslist in 1990 met de planning in Europa van hogesnelheidslijnen. In 1998 starten de werken en van een kopstation wordt Antwerpen-Centraal nu een station met veertien sporen op drie niveaus en een tunnel die doorloopt onder de noordelijke wijken van de stad.
Deel drie neemt ons mee in de geschiedenis van het spoorwegverhaal in België. Op 1 mei 1834 werd reeds een wet gestemd die in de oprichting van de Belgische spoorwegen voorzag. Op 5 mei 1835 reed de eerste trein op het Europese vasteland van Brussel naar Mechelen. In 1870 baatten nog 39 privéondernemingen 2.231 kilometer spoorweg uit. Vanaf dan werden de concessies teruggekocht door de NMBS. Het huidige logo, de liggende B, dateert van 1936. In 1991 besliste Europa dat er een scheiding moest komen tussen het beheer van de infrastructuur en de vervoersactiviteit. Dit leidde tot het ontstaan van Infrabel naast de NMBS.
Tot slot volgen nog korte anekdotes van de mensen achter de treinen, in dit geval de loketbedienden. Het boek sluit af met deze zeer korte repliek. Op de vraag: “Wanneer is de laatste trein naar Antwerpen?” was het antwoord van de loketbediende: “Och, meneer, dat gaan we niet meer meemaken.”
Antwerpen – Centraal is een werk dat aangenaam en vlot om lezen is. Het is niet enkel informatief over het station van Antwerpen, maar ook over de treingeschiedenis van België in het algemeen. De lezer zal er bij zijn volgende wandeling doorheen het stationsgebouw toch wel, tot dan nooit opgemerkte, details door terugvinden. De tekst wordt afgewisseld met “dwarsliggers”, stukjes die meer uitleg geven over de doorlopende tekst.
Het geheel is verder verlucht met heel veel zwart-witte afbeeldingen van details van het stationsgebouw. Acht mooie kleurenfoto’s vormen een bijkomende illustratie van de monumentale gevels van dit stationspaleis.
Antwerpen-Centraal is echt een werkje dat je van een stadsgids kan en mag verwachten.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Antwerpen-Centraal is echt een werkje dat je van een stadsgids kan en mag verwachten.
Paul Van Aelst
