12 maart 2019
Back to the future. Over het boek 'Vanop de Frontlijn. Reflecties op het Vlaams cultuurbeleid'
Over het boek 'Vanop de Frontlijn. Reflecties op het Vlaams cultuurbeleid', Bart Caron & Guy Redig, Uitgeverij Vrijdag
_Samengevat
In het boek Vanop de Frontlijn houden we het Vlaamse cultuurbeleid een spiegel voor. Die toont de erosie van de ooit bevlogen idealen waaruit het Vlaamse cultuurbeleid ontstond. Volksverheffing, geloof in de balorigheid van de kunsten, tegenkracht van cultuur, prioriteit voor cultuurparticipatie en -educatie. Ze klinken blijkbaar oubollig. Waar cultuur ooit stond voor (soms wat bombastische) verhevenheid, snijdt nu het scherpe mes van het profijt en de economische nuttigheid. Die winnen het van het geloof in de veelbelovendheid van een krachtig middenveld. Wat met de moeizame tocht naar superdiversiteit, de maatschappelijke rol van cultuur, de precaire positie van kunstenaars, het wriemelen van zoveel vrijwilligers?
_Terugkijkend: van hoopvol naar bekommerd
… is er onmiskenbaar trots, want Vlaanderen lijkt wel een cultureel lekkerbekkenland. Onze verenigingen, barstensvol vrijwilligers, wriemelen vrij en blij. Het lillende lokale leven. Sociaal-cultureel werk, amateurkunsten en cultureel erfgoed sauzen weldadig onze lokale gemeenschappen. Professionele kunstenaars en hun verbanden, gezelschappen en collectieven, spelen con brio op internationale podia. Vlaamse musea blijken schitterende schatkamers. Festivals fêteren alom, genieters drummen voor uiteenlopende podia. Dit alles vinden we binnen handbereik, niet eens (althans naar middenklasse standaarden) zo moeilijk betaalbaar en toegankelijk.
De koppigheid waarmee vele vrijwilligers en beroepskrachten zich hierin smijten, hun enthousiasme, artistieke en sociaal-culturele vaardigheden: ze hielden stand. Soms dankzij. Soms ondanks de inspanningen van hun Vlaamse overheid. Zonder hen gebeurt er niets; zij waarborgen de levendigheid, het bereik en de kwaliteit.
De koppigheid waarmee vele vrijwilligers en beroepskrachten zich hierin smijten, hun enthousiasme, artistieke en sociaal-culturele vaardigheden: ze hielden stand. Soms dankzij. Soms ondanks de inspanningen van hun Vlaamse overheid. Zonder hen gebeurt er niets; zij waarborgen de levendigheid, het bereik en de kwaliteit.
Maar. Een terugblik op bijna vijf decennia levert niet alleen handgeklap. De ooit bevlogen doelen eroderen gestaag. Misschien klinken ze nu wat oubollig, zoals volksverheffing, voluntarisme, geloof in de balorigheid van de kunsten en de tegenkracht van cultuur. Of de brutale breuk met het lokaal cultuurbeleid dat zo belangrijk is voor de vele plaatselijke cultuurpraktijken. Opgeofferd in ruil voor bestuurskundige fabeltjes, meteen het einde van een unieke complementariteit en de amputatie van ruim tachtig miljoen uit het cultuurbudget.
Een overrompelend marktisme biedt hiervoor een gemeenschappelijke verklaring. Waar ooit de cultuur, met inbegrip van media en toerisme, stonden voor verhevenheid, werkt nu het scherpe mes van het profijt en de economische nuttigheid. De dammen tussen social profit en private profit worden deskundig doorbroken; de drempels naar een Angelsaksische filantropische aanpak vakkundig geslecht. Vaak verpakt in de meest stichtende principes, gevonden bij het bedrijfsleven en refererend aan schijnwinsten van geraffineerde maar enigszins perfide systemen, zoals tax shelters.
Een overrompelend marktisme biedt hiervoor een gemeenschappelijke verklaring. Waar ooit de cultuur, met inbegrip van media en toerisme, stonden voor verhevenheid, werkt nu het scherpe mes van het profijt en de economische nuttigheid. De dammen tussen social profit en private profit worden deskundig doorbroken; de drempels naar een Angelsaksische filantropische aanpak vakkundig geslecht. Vaak verpakt in de meest stichtende principes, gevonden bij het bedrijfsleven en refererend aan schijnwinsten van geraffineerde maar enigszins perfide systemen, zoals tax shelters.
Andere bedreigingen rijgen zich in onrustbarende slingers, zoals de gestage achteruitgang van de budgetten, de systematische deconstructie van de relaties met de lokale besturen en de nieuwe Vlaamse feodaliteit met een toenemende miskenning van het middenveld als belangrijke en aparte actor. Nog amper op de achtergrond grijnst het neoliberalisme en klinken er monoculturele deuntjes.
Deze ontwikkelingen treffen bij uitstek de culturele kavels en sectoren die zonder bijzondere affectie snel wegdeemsteren. Ze zijn moeilijk verkoopbaar op de markt waar financiële winsten centraal staan. Je hoeft geen cultuurkenner te zijn om de bedreigde cultuursoorten te identificeren, onder andere het sociaal-cultureel werk en alle daaraan verwante praktijken (amateurkunsten, sociaal-artistieke en cultuureducatieve initiatieven).
Deze ontwikkelingen treffen bij uitstek de culturele kavels en sectoren die zonder bijzondere affectie snel wegdeemsteren. Ze zijn moeilijk verkoopbaar op de markt waar financiële winsten centraal staan. Je hoeft geen cultuurkenner te zijn om de bedreigde cultuursoorten te identificeren, onder andere het sociaal-cultureel werk en alle daaraan verwante praktijken (amateurkunsten, sociaal-artistieke en cultuureducatieve initiatieven).
_Over de opbouw van het boek
Het boek begint met een aantal algemene vaststellingen, kadering en verduidelijking van de focus. Daarna volgen drie grote delen.
Een eerste deel draagt de titel Maatschappelijke stromingen, ook stuwend voor het cultuurbeleid. We vertrekken daarbij van een breedbeeld, waarin vooral observaties, vaststellingen en gevolgtrekkingen fungeren als een maatschappelijke tendens.
Het tweede deel zoomt in op thema’s en aspecten die typisch zijn in de context van cultuurbeleid. We analyseren en duiden ze, vaak als bedreigingen of als exponenten van bedenkelijke ontwikkelingen.
Als derde deel verzamelt Wat ons bekommert en kwelt een plejade aan kritische observaties die we meer dan voldoende relevant vonden om in deze reflectieoefening op te nemen.
Afsluitend volgt Van nu naar straks. Daarin vertalen we onze reflecties in voorstellen die hopelijk inspirerend zijn voor de discussies en invullingen van een toekomstig Vlaams cultuurbeleid. Soms zit het venijn in de staart, hoewel we ons heel hoopvol en constructief opstellen.
Een eerste deel draagt de titel Maatschappelijke stromingen, ook stuwend voor het cultuurbeleid. We vertrekken daarbij van een breedbeeld, waarin vooral observaties, vaststellingen en gevolgtrekkingen fungeren als een maatschappelijke tendens.
Het tweede deel zoomt in op thema’s en aspecten die typisch zijn in de context van cultuurbeleid. We analyseren en duiden ze, vaak als bedreigingen of als exponenten van bedenkelijke ontwikkelingen.
Als derde deel verzamelt Wat ons bekommert en kwelt een plejade aan kritische observaties die we meer dan voldoende relevant vonden om in deze reflectieoefening op te nemen.
Afsluitend volgt Van nu naar straks. Daarin vertalen we onze reflecties in voorstellen die hopelijk inspirerend zijn voor de discussies en invullingen van een toekomstig Vlaams cultuurbeleid. Soms zit het venijn in de staart, hoewel we ons heel hoopvol en constructief opstellen.
_Uitzwaai
Dit boek bevestigt wellicht een vooroordeel, het voorspelbare gedram en gezwam over de zo uitgemolken linkse thema's, alsmaar hamerend op al platgeslagen nagels. Juist. Omdat we dat ook wezenlijk belangrijk vinden en de nood aan een repetitieve aanklacht eerder toeneemt dan afneemt. Bij de parameters om het niveau van beschaving te meten horen immers de aandacht voor een participatieve, faciliterende aanpak van uiteenlopende cultuurpraktijken. Zeker voor deze die niet zonder extra zorgen overleven.
Laat dat de kernboodschap blijven, namelijk de nood om cultuur alle kansen te geven, als een brede verzameling van expressies, gedachten, beelden, visies, ideologieën, methodes en ervaringen, als balorig en weinig beheersbaar gist in het deeg van de samenleving.
Laat dat de kernboodschap blijven, namelijk de nood om cultuur alle kansen te geven, als een brede verzameling van expressies, gedachten, beelden, visies, ideologieën, methodes en ervaringen, als balorig en weinig beheersbaar gist in het deeg van de samenleving.
