30 november 2022
Waarom we bang zijn. De oorsprong en toekomst van angst.
Het oog wil ook wat. Een goede eerste indruk maken is belangrijk. Of zoals mijn Vader zaliger zei: ik zie liever een schoon meisken dan een lelijk varken. Dat was destijds steevast zijn olijk, niet seksistisch antwoord wanneer mijn Moeder zaliger hem een por in de ribben gaf als hij al eens – in alle eer en deugd, hij was zo trouw als een zwaan – een ‘schoon meisken’ nakeek.
Dit boek is al meteen geslaagd wat dat betreft. Stijlvolle en stevige harde cover met een flinke kneep, strak gebonden en de rug fraai rondgezet, rood kapitaalbandje, alleen een leeslint, en misschien een stofwikkel in faux-cuir of damast, had het nog mooier gemaakt. Het binnenwerk is al even aantrekkelijk: het papier glanst niet hinderlijk en schijnt niet door, en de kleur is aangenaam; het lettertype is klassiek (maar vreemd genoeg niet voor het inhoudsoverzicht, dat vormelijk wel uit een ander boek lijkt te komen) en zelfs voor oude ogen groot genoeg, de interlinie is ruim zonder overdreven te zijn, de bladspiegel uitnodigend overzichtelijk. De kopteksten en paginanummers mochten net iets groter zijn. Er zijn geen storende noten in de tekst, wel een uitvoerig overzicht achteraan in het boek van de bronnen voor elk onderdeel, zowel bibliografisch als op het internet. Er zijn 22 hoofdstukken, een proloog en een epiloog, samen goed voor 400 bladzijden. Dat betekent dat de hoofdstukken in tegenstelling tot de meeste non-fictie gelukkig relatief kort zijn, wat echt wel helpt om de aandacht gespannen te houden. Elk hoofdstuk eindigt voorbeeldig met een concieze recapitulatie en een zinvolle inleidende overgang naar het volgende.
De aandacht gaande houden is hier overigens nooit een probleem. Je bent vanaf de eerste zinnen geboeid door de inhoud, maar niet minder door de levendige maar uiterst verzorgde taal en stijl. Dit is zonder meer het meest frisse, levendige non-fiction boek dat ik ooit gelezen heb – en ik heb er wel enige uit – in gelijk welke taal. Het kan glansrijk de vergelijking doorstaan met de groten van het genre zoals Dawkins en Hitchins, en dat wil wat zeggen, nietwaar. Het onderwerp is weliswaar non-fictie, maar de taal is literair in de beste betekenis van het woord; een waar en onverdeeld genoegen van de eerste bladzijde tot de laatste.
Ook voor de inhoud passen alleen superlatieven, en wie mij kent, weet dat ik die spaarzaam gebruik. Wat een verademing! Eindelijk een ander geluid dan het geweeklaag en het doemdenken dat we dagelijks via de pers en de media te verduren krijgen. Eindelijk mag het gezond verstand zegevieren. Eindelijk iemand die vrank optimist durft te zijn, en op veel steviger gronden dan de morbide ‘cultuurfilosofen’ en de freuduleuze psychanalisten. Eindelijk iemand die geen blad voor de mond neemt, die man en paard noemt en niemand, ook het publiek niet, naar de mond praat. Eindelijk iemand die zich bij de feiten houdt, en ons niets wijsmaakt, maar juist wijzer maakt.
Bram Vervliet is als psycholoog verbonden aan de KU Leuven, waar hij doceert en zijn laboratoriumonderzoek verricht. Dit blijkt zijn eerste boek te zijn, maar hij schrijft hier alsof hij nooit iets anders gedaan heeft, en dat is ook zo: hij is al twintig jaar (mede)auteur van een heel lange lijst van wetenschappelijke artikels, hoofdzakelijk in het Engels. Met dit boek zet hij zich echter meteen helemaal vooraan op de erelijst van auteurs van wat men ten onrechte vulgarisatie noemt: de nobele taak en de hoge kunst om belangrijke wetenschap bevattelijk en aantrekkelijk voor te stellen voor een niet-gespecialiseerd publiek. Dat dit wel degelijk ook in het Nederlands kan, wordt hier con brio bewezen.
De methode is verrassend eenvoudig en juist daardoor zo pertinent: vertrek van een mening die vanzelfsprekend lijkt, of algemeen verspreid is, of prominent in het nieuws komt, en stel dan de vraag: is dat wel zo? Keer op keer blijkt dan dat het om een vooroordeel gaat, of een denkfout, gebrekkig of vooringenomen onderzoek, of niet-gefundeerde meningen. Bram Vervliet is een meester in de demystificatie, in het leggen van de vinger op de zere plek, in het ontkrachten van zwakke of valse argumenten. Hij is echter niet minder streng voor zichzelf. Steeds weer durft hij zijn eigen – altijd voorlopige – conclusies in vraag te stellen, en ons mee te nemen naar een volgend hoofdstuk, een andere kijk op de zaak, een noodzakelijke correctie of aanvulling, tot we uiteindelijk als vanzelf tot een uiterst evenwichtige en overtuigende eindconclusie komen, die van aard is om onze kijk op de wereld aanzienlijk te corrigeren, te verruimen en ten goede te keren. Bram Vervliet is niet alleen een scherpziend psycholoog, een bevlogen mensenkenner en een humanistisch filosoof, hij is tevens een geboren verteller, en een docent zoals we wensten dat er meer waren.
De verleiding is groot om als recensent te gaan snoepen in de vele sprekende voorbeelden waarmee de auteur zijn betoog doorspekt en bekrachtigt, in de talloze verrassende correcties op de gangbare opinie, in de verbluffende onverwachte onderzoeksresultaten. Maar dat zou de pret bederven, vind je niet? Ik voel me evenmin geroepen om hier gratis en al te summier de grote lijnen van het nauwgezet opgebouwde en stelselmatig verhelderende betoog te schetsen. Ik hou het bij de verzekering dat dit zonder enige twijfel het beste boek is dat je in jaren zal gelezen hebben. Bram Vervliet slaagt er op briljante wijze in om ons te overtuigen dat de wereld niet naar de kloten is (sic), en dat wij niet aan angst ten onder (hoeven te) gaan. Dat is op zich al reden genoeg om je naar de boekhandel te haasten, of meteen online te bestellen. Heel warm aanbevolen.
Karel D’huyvetters
Karel D’huyvetters
Zie ook het gesprek van Johan Braeckman met Bram Vervliet.
Meer van Karel D'huyvetters
