10 november 2022
Klara en de Zon
Kazuo Isiguro is geboren op 8 november 1954 in Nagasaki, Japan. Sinds zijn vijfde woont hij in Engeland waar hij in 1978 zijn bachelor haalde aan de Universiteit van Kent en twee jaar later een master creatief schrijven aan de University of East Anglia in Norwich. Naast talrijke prijzen kreeg hij in 2017 de Nobelprijs voor Literatuur, waarbij de jury hem loofde voor zijn emotionele kracht.
In “Klara en de Zon” is het hoofdpersonage een geavanceerde robot: Klara, een Kunstmatige Vriendin, een KV. Een KV is een robot die kinderen moet helpen zich minder eenzaam te voelen. Samen met andere KV’s wacht ze in de winkel tot ze zal worden uitgekozen. Ze observeert de buitenwereld en leert van de voorbijgangers. De Zon is nu al een belangrijk element in haar bestaan. Zon met een hoofdletter want ze geeft dat hemellichaam wel heel bijzondere eigenschappen. Een tweede opvallende gebeurtenis heeft te maken met werkzaamheden voor de winkel. Een grote asfaltmachine vervuilt zodanig de lucht dat Klara een tijdje geen energie van de Zon meer kan krijgen.
Klara wordt uiteindelijk gekozen door Josie en komt in huis samen met de Moeder en Melania Huishoudster. Ze houdt Josie, die ernstig ziek blijkt te zijn, nauwlettend in het oog. De wereld van Klara wordt ruimer, ze maakt enkele uitstappen met de familie en leert andere kinderen kennen, elitekinderen die zoals Josie later naar de universiteit zullen gaan. De buurjongen behoort niet tot die elite, maar is wel de beste vriend van Josie. Langzaam wordt duidelijk dat Klara wordt opgeleid tot dubbelgangster van Josie. Eens dat die zal sterven, moet Klara klaarstaan om haar rol over te nemen.
Klara slaagt erin om dankzij een smeekbede aan de Zon Josie te genezen. Daardoor maakt ze zich echter op termijn overbodig. Uiteindelijk zal ze afgedankt op een vuilnisbelt terechtkomen.
De stijl van Ishiguro is sober. Zowel de dialogen als de beschrijvingen worden herleid tot hun puurste vorm. Nochtans staan er in het boek toch ook zeer mooie beelden, zoals wanneer beide tieners tekeningen uitwisselen of het verhaal aan de waterval.
Hoewel de poëtische schrijfstijl overheerst, brengt Ishiguro emotie en technologie op een betoverende manier samen. Het verhaal speelt zich af in een herkenbare wereld die tegelijkertijd vervreemdende elementen bevat. Een robot met menselijke emoties wordt de hoofdfiguur.
Heel de roman baadt in de sfeer van een kinderverhaal doordat Klara nog alles heeft te leren wat betreft taalgebruik en gedrag. De ontroering overheerst als Klara zich menselijker gedraagt dan de mensen rondom haar. Het is moeilijk om je niet in de figuur van Klara in te leven, maar Ishiguro laat dat nooit lang toe. Onmiddellijk minimaliseert hij telkens opnieuw Klara tot een gebruiksvoorwerp.
“Klara en de Zon” bevat meerdere levenslessen, zoals dat van het talent dat niet mag verloren gaan. Iedere mens is uniek en wat hem bijzonder maakt zit van binnen, in het menselijke hart. Ishiguro denkt na over de gevaren van robots met kunstmatige intelligentie. Hoe zullen hun gevoelens, empathie en de manier van leven, evolueren? Ishiguro suggereert veel wat niet verder wordt uitgewerkt. Van de toekomstige maatschappij wordt een akelige indruk gecreëerd. De tegenstellingen tussen de maatschappelijke groepen worden groter. De roman bevat zo belangrijke levenslessen en geeft stof tot nadenken. Er blijven nog heel wat uitdagingen en gevaren over bij de zelflerende kunstmatige intelligentie. Niet enkel intelligentie maar ook emotie is van belang. Het is een herkenbare wereld die tegelijkertijd zo vele vreemde elementen bevat. Bovendien handelt het boek over universele onderwerpen, zoals wat het kan betekenen om van iemand te houden en welke grenzen hieraan zitten. Ishiguro houdt ons een confronterende spiegel voor, te midden van een wereld die meer en meer vertrouwt op kunstmatige intelligentie. Hij werkt de details niet uit maar zet de lezer aan er verder een eigen mening over te vormen.
Klara, de KV, houdt de lezer in elk geval een spiegel voor: waar liggen de grenzen van de maakbaarheid?
De spanning in het boek wordt langzaam opgebouwd. Ishiguro gebruikt geen ingewikkelde metaforen of reflecties, wel concrete korte scènes met heldere handelingen en dialogen. Ook Klara klinkt zo gewoon dat je bijna vergeet dat ze kunstmatig is. Nergens bezondigt hij zich aan een waarschuwend of moraliserend vingertje. Hij geeft de lezer de volledige vrijheid zijn mening over de gebeurtenissen te vormen. Zelfs als aan het slot Klara afgedankt is en terechtkomt op de Stort, laat hij haar tevreden zijn met haar lot.
“Klara en de Zon” doet het meest denken aan een vervolg op “Laat me nooit alleen” dat hij in 2005 schreef. Het is een bevreemdend, meeslepend en tegelijk ook verontrustend toekomstverhaal. Het bevestigt Ishiguro’s vakmanschap als verteller.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
