1 september 2022
Voorbij de groei. Het leven na het kapitalisme.
Jackson komt nog een tweede keer met zwier op het podium staan. Inderdaad, in 2009 kwam hij zwaaien met een boek dat “Welvaart zonder groei” heette en waarin hij de noodzaak van nooit aflatende economische groei in vraag stelde.
Dat klonk toen als een vloek. Iedereen wist immers dat ons fantastisch kapitalistisch systeem, dat zoveel welvaart had geschapen, zou in elkaar storten als het niet kon rekenen op constante groei. Om die groei te verzekeren werden alle mensen omgevormd tot “consumenten” die ervan overtuigd waren dat accumulatie van materiële dingen, “spullen”, de enige manier was om een gelukkig leven te leiden. Er werden er zelfs “noden” kunstmatig geschapen en goederen zo in elkaar gestoken dat ze na een zekere periode moesten vervangen worden…
Niet alleen stelde hij de voor de hand liggende vraag waar de toenemende massa van grondstoffen moest blijven vandaan komen en waar we de nodige energie daarvoor gingen blijven halen op onze enige planeet. We hebben er inderdaad maar eentje en de wereldbevolking heeft de onhebbelijke gewoonte regelmatig eens te verdubbelen… “In ons najagen van het goede leven vandaag tasten we het fundament van ons welzijn morgen aan.”
Niet enkel dit, maar hij bood ons alternatieven om vol aan het leven deel te nemen zonder een beroep te hoeven doen op een onhoudbare accumulatie van materiële dingen. Hij bood een perspectief aan op een transitie naar een ecologisch geletterde macro-economie, een verzoening van een goed leven met een eindige planeet.
“Welvaart zonder groei” werd heel sceptisch en met licht schouderophalen onthaald, maar het besef dat wat Jackson beweerde gewoon onomstotelijk waar was, kreeg al gauw de overhand en enkele jaren later zal het allemaal heel anders klinken. In een inleiding tot één van de talloze uitgaven: “Tim Jackson is directeur van het Centre for the Understanding of Sustainable Prosperity (CUSP) en hoogleraar duurzame ontwikkeling aan de Universiteit van Surrey in het Verenigd Koninkrijk. Al meer dan drie decennia is hij baanbrekend in het onderzoek naar de morele, economische en sociale dimensies van welvaart op een eindige planeet. Zijn baanbrekende boek “Welvaart zonder groei” verscheen in 17 talen wereldwijd. In 2016 ontving hij de Hillary Laureate voor uitzonderlijk internationaal leiderschap op het gebied van duurzaamheid.”
Voor dit boek “Voorbij de groei” ligt het helemaal anders. Het wordt onthaald door een groeiende massa “gelovigen” die willen bevestigd zien wat ondertussen wereldwijd wordt erkend en die willen lezen hoe Jackson het formuleert. Niet alleen in de korte slogans waar hij zo goed in is, zoals “Er is geen groei op een dode planeet.” Maar onderlegd, welbespraakt, overtuigend: “Hij heeft een bochtige maar heldere visie op de omstandigheden waaronder de samenleving echt gedijt, en het is er niet een waar vooruitgang wordt gedefinieerd door het bbp en de economische groei. Hij zoekt naar manieren om het potentieel van de mensheid te maximaliseren, zodat ieder van ons een bevredigender en duurzamer leven kan leiden. Het heeft een waarde om te beseffen dat deze dreiging, klimaatverandering, bestaat en dat we misschien slaapwandelend in gevaar komen. Maar nadenken over de wereld en de samenleving die we willen creëren en heroverwegen wat we bedoelen met vooruitgang is net zo belangrijk."
Waar velen vanzelfsprekend op hoopten, ontbreekt grotendeels, helaas: Wat ontbreekt zijn oplossingen…
Jackson wijst wel in een bepaalde, voor de hand liggende richting: Het is wel duidelijk dat "als we deze enorme uitdagingen waarmee we nu worden geconfronteerd, willen aanpakken, we onze politieke processen moeten heroverwegen".
Jackson wijst wel in een bepaalde, voor de hand liggende richting: Het is wel duidelijk dat "als we deze enorme uitdagingen waarmee we nu worden geconfronteerd, willen aanpakken, we onze politieke processen moeten heroverwegen".
Zijn boek is een dringende oproep aan politici en economen om te begrijpen dat de economie niet gescheiden is van de natuurlijke wereld, maar een 'volledige dochteronderneming van het milieu' is, en dat constante economische groei niet verenigbaar is met deze wereld.
Onze seculiere structuren worden gedomineerd door kortetermijndenken en we zitten gevangen in een 'ijzeren kooi van consumentisme', zoals Jackson het noemt, die ons gefocust houdt op de veronderstelde deugd van het bbp en constante economische groei. Het is absoluut noodzakelijk dat we duurzaamheid en creativiteit veel hoger waarderen. Jackson stelt dat de creativiteit in onze ziel de sleutel is om los te komen van deze kooi en om zinvollere levens te leiden.
Onze seculiere structuren worden gedomineerd door kortetermijndenken en we zitten gevangen in een 'ijzeren kooi van consumentisme', zoals Jackson het noemt, die ons gefocust houdt op de veronderstelde deugd van het bbp en constante economische groei. Het is absoluut noodzakelijk dat we duurzaamheid en creativiteit veel hoger waarderen. Jackson stelt dat de creativiteit in onze ziel de sleutel is om los te komen van deze kooi en om zinvollere levens te leiden.
Onze planeet heeft beperkingen en de economie moet dat weerspiegelen, maar zoals Jackson nadrukkelijk zegt: "grenzen zijn de poort naar het grenzeloze." Voorbij onze materiële beperkingen ligt een rijkdom die de moeite waard is om te bereiken, een bestemming waar echte welvaart boven alles regeert. We moeten ons aanpassen om te kunnen onderhandelen tussen de beperkten en de grenzelozen. Alleen dan kunnen we een bestemming vinden die het waard is om in te wonen.
Veel van wat in “Voorbij de groei” staat is inspirerend, want zoals Jackson ons er in een interview aan herinnerde, "het menselijk potentieel is dramatisch onderbelicht, en dat is een opwindende plek om te zijn".
Veel van wat in “Voorbij de groei” staat is inspirerend, want zoals Jackson ons er in een interview aan herinnerde, "het menselijk potentieel is dramatisch onderbelicht, en dat is een opwindende plek om te zijn".
Wat dit boek misschien zo intrigerend maakt, is Jacksons vermogen om te putten uit eindeloze bronnen. Van Shakespeare, tot Robert F. Kennedy, tot Aristoteles – de auteur analyseert op poëtische wijze wat het leven werkelijk de moeite waard maakt. Jackson is een polymath, die probeert een nieuw postgroeitijdperk in te luiden, een nieuwe toekomst met heroverwogen waarden, een nieuwe Renaissance. Het boek van Tim Jackson is een uitnodiging om te leren van de geschiedenis.
Hij reflecteert over de existentiële risico's waarmee de mensheid vandaag wordt geconfronteerd en hij biedt een revolutionair perspectief op hoe de toekomst eruit zou kunnen zien als de samenleving haar obsessie met constante economische groei zou beëindigen. Hij balanceert negativiteit en optimisme: hij vestigt onze aandacht op de immense sociale en milieugevaren die ons te wachten staan, maar ook op de kansen die we hebben in een wereld waarin de definities van vooruitgang opnieuw worden geëvalueerd.
Het doel van dit boek is om de "mythe van de groei" te ontkrachten. Het meest welsprekend samengevat door de Chinese filosoof Lao Tzu, benadrukt Jackson de imperatief om te begrijpen "dat genoeg genoeg is om te weten".
Victor De Raeymaeker
Het doel van dit boek is om de "mythe van de groei" te ontkrachten. Het meest welsprekend samengevat door de Chinese filosoof Lao Tzu, benadrukt Jackson de imperatief om te begrijpen "dat genoeg genoeg is om te weten".
Victor De Raeymaeker
Uit het Engels vertaald door Frederique Hijink. Originele titel: Post Growth: Life after Capitalism, verschenen bij Polity in 2021.
Meer van Victor De Raeymaeker
