22 augustus 2022
Communistisch manifest
Het “Communisisch Manifest” is een pamflet dat Marx en Engels schreven voor een bijeenkomst van diverse groepjes Communisten, Duitse inwijkelingen in Londen. Vermits het bedoeld was als pamflet en voor eerder plaatselijk gebruik moeten Engels en Marx zich vrijer gevoeld hebben in wat ze konden schrijven en schuwden ze er zich dus niet voor opzwepende taal te gebruiken met zelfs een oproep tot het opnemen van de wapens.
Wat niet wil zeggen dat ze geen degelijk werk leverden. Ze werkten eraan van december 1847 tot januari 1848 en het werd een verrassend origineel, compact, gecondenseerd, literair krachtig, inspirerend boekje met een indringend verslag van het wereldbeeld van Marx en Engels. Toen bleek dat ze het gepubliceerd hadden aan de vooravond van de gekende reeks Europese revoluties van 1848, werd het voorzichtigheidshalve uit circulatie genomen. De ideeën ervan zou Marx later uitwerken en gebruiken in “Das Kapital”.
In 1872 publiceerden ze een nieuwe en afgewerkte editie in Duitsland. Dat is 25 jaar later en het “Manifest” had niet op hen zitten wachten. Het moet ergens de juiste snaren geraakt hebben bij arbeiders en publiek, want in die 25 jaar verschenen er twaalf Duitse edities, in Duitsland, vier Engelstalige edities in GrootBrittanië en drie in de VS, waarvan de eerste in 1850 en tegen 1871 circuleerden er minstens drie vertalingen in de VS. Franse uitgaven in Parijs en New York. Marx en Engels vonden het wel nodig het document zijn definiieve vorm te geven, maar veranderden er in wezen niets aan. Het was immers ondertussen een historisch document geworden en moest “as such” bewaard blijven.
Het is een klein boekje want het is een manifest en bedoeld om gemakkelijk te lezen en te kunnen begrijpen. Het begint met de dramatisch-dreigende zin: “Een spook waart door Europa - het spook van het Communisme” en de machtdragers in Europa zijn zich goed bewust dat het gevaarlijk is, van paus tot tsaar en van politiekers tot Duitse politiemannen. De proletariërs worden opgeroepen tot de strijd, om zich militant in te zetten en het eindigt met “Dat de heersende klassen sidderen voor een communistische revolutie. De proletariërs (werklui) hebben daarbij niets te verliezen dan hun ketenen (ze bezitten immers niets). Daarentegen hebben ze een ganse wereld te winnen.”
De historische analyse van Marx is adembenemend, briljant eenvoudig en je moet gewoon zijn genialiteit bewonderen. Het is duidelijk dat zonder de historische basis van Marx' denken te kennen, je niets van het marxisme kan begrijpen ook niet wat “loon” eigenlijk is en “bezit” en “productie” en zelfs “groei”. De vrouw als puur arbeidsinstrument, waarom Marx niet hield van het “paaps socialisme” en de oplossingen aangeboden door kleine, nationale communistische partijen. Als je Marxisme, Communisme, enorme stukken hedendaagse geschiedenis, oorlogen en Het Communistisch Manifest wil bestuderen en begrijpen, is dit boekje het beste hulpmiddel om mee te beginnen. Zijn beknoptheid is een van zijn grote deugden. De theorie - dat de hele geschiedenis klassenstrijd is, dat het dialectisch vordert en dat de sleutel tot de verdeling van de macht de verdeling van de productiemiddelen is, de basis van rijkdom – bestaat uit verbluffende elementen waarvan men niet anders kan dan positief onder de indruk te zijn.
Het Communistisch Manifest weerspiegelt een poging om de doelen van het communisme te verklaren, evenals de theorie die aan deze beweging ten grondslag ligt. Het betoogt dat klassenstrijd, of de uitbuiting van de ene klasse door de andere, de motiverende kracht is achter alle historische ontwikkelingen. Klassenverhoudingen worden bepaald door de productiemiddelen van een tijdperk. Uiteindelijk zijn deze relaties echter niet langer compatibel met de zich ontwikkelende productiekrachten. Op dit punt vindt er een revolutie plaats en ontstaat er een nieuwe klasse als de heersende. Dit proces vertegenwoordigt de "mars van de geschiedenis" zoals aangedreven door grotere economische krachten.
De moderne industriële maatschappij in het bijzonder wordt gekenmerkt door klassenconflicten tussen de bourgeoisie en het proletariaat. De productiekrachten van het kapitalisme houden echter snel op verenigbaar te zijn met deze uitbuitende relatie. Zo zal het proletariaat een revolutie leiden. Deze revolutie zal echter van een ander karakter zijn dan alle voorgaande. Eerdere revoluties hebben eenvoudigweg eigendom herverdeeld ten gunste van de nieuwe heersende klasse. “U bent geschokt over onze intentie om privé-eigendom af te schaffen. Maar in jullie huidige samenleving is privébezit al voor negen tiende van de bevolking afgeschaft.” Door de aard van hun klasse hebben de leden van het proletariaat echter geen manier om zich eigendommen toe te eigenen. Daarom zullen ze, wanneer ze de controle verkrijgen, alle eigendom van privé-eigendom moeten vernietigen en zullen klassen zelf verdwijnen.
Het Manifest stelt dat deze ontwikkeling onvermijdelijk is en dat het kapitalisme inherent instabiel is. De communisten zijn van plan deze revolutie te bevorderen en zullen de partijen en verenigingen bevorderen die de geschiedenis naar haar natuurlijke conclusie brengen. Zij stellen dat de eliminatie van sociale klassen niet tot stand kan komen door hervormingen of regeringswisselingen. Integendeel, er zal een revolutie nodig zijn.
Door de principes van het dialectisch materialisme te formuleren, geloofde de bourgeoisie ze dat arbeid rijkdom creëert, vandaar dat het kapitalisme uitbuitend en tegengesteld is aan vrijheid. We worden niet gemotiveerd door wat waar of waarschijnlijk is, maar door angstaanjagende of verleidelijke verhalen. Het manifest probeert alle economische theorie van zijn auteurs te nemen en er een verhaal van te maken dat de gewone man zal prikkelen. Ze hadden niet verwacht dat de meesten van hen Das Kapital zouden oppakken en echt zouden gaan nadenken over hun rol in de dingen. Het was genoeg om hun hebzucht en gevoel van onrechtvaardigheid aan te spreken zonder veel inbreuk te maken op hun begrip. De gemiddelde man wil het niet begrijpen, hij wil het liever geloven. Het is jammer dat het belangrijkste effect dat door de communistische beweging is bewezen, is dat elk politiek systeem eenvoudigweg rijkdom en macht van de ene groep naar de andere verschuift, en weinig de lijfeigene of de ongelukkige helpt.
Het Communistisch Manifest bestaat uit vier secties.
- In het eerste deel wordt de geschiedenistheorie van de communisten en de relatie tussen proletariërs en bourgeoisie besproken.
- Het tweede deel verklaart de relatie tussen de communisten en de proletariërs.
- Het derde deel behandelt de gebreken in andere, eerdere socialistische literatuur.
- Het laatste deel bespreekt de relatie tussen de communisten en andere partijen.
- In het eerste deel wordt de geschiedenistheorie van de communisten en de relatie tussen proletariërs en bourgeoisie besproken.
- Het tweede deel verklaart de relatie tussen de communisten en de proletariërs.
- Het derde deel behandelt de gebreken in andere, eerdere socialistische literatuur.
- Het laatste deel bespreekt de relatie tussen de communisten en andere partijen.
Ik moet bekennen dat wat me overhaalde het Communistisch Manifest (nog maar eens) te gaan lezen, deze uitgave was. Die was meteen zo buitengewoon aantrekkelijk. Gewoonlijk krijg je een functioneel, klein, goedkoop, dun, slechtgedrukt boekje voorgschoteld, geproduceerd op goedkoop krantenpapier, functioneel pocket- formaat. Deze versie van het Communisisch Manifest straalt gewoon, kleurig genesteld in een stevig kartonnen hoesje, 159 bladzijden dik, gedrukt op luxueus papier, in kleur, gekartonneerd.
Het is in tegenstelling met die andere uitgaven, die blijkbaar wedijveren in het scheppen van de overtuiging dat lui die de revolutie ondersteunden en presenteerden, primitievelingen waren, domme arbeiders zonder zin voor esthetiek en schoonheid, die weinig of niets wisten en toch niets konden begrijpen. Dit boekje ligt aangenaam in de hand, het is weelderig geïllustreerd met tekeningen, prenten, affiches, schilderijen, pamfletten en posters uit die tijd, die tonen hoe knap en doelgericht de revolutie ondersteund werd door kunst. Een feest om te bekijken, door te bladeren, zodat je je bijna schuldig zou voelen als links, sober georiënteerd mens.
Zelfs de zeven voorwoorden bij ieder van de uitgaven van 1882 tot en met 1893 zijn het lezen waard door de persoonlijke toon die Marx en Engels erin leggen, de verwijzingen naar alles wat ondertussen wereldwijd aan het veranderen was voor en door de arbeiders. De editie van 1 mei, enkel geschreven door Engels, eindigt ontroerend met de zin: “Was Marx nog maar aan mijn zijde om dit met zijn eigen ogen te zien.”
Victor De Raeymaeker
Meer van Victor De Raeymaeker
Victor De Raeymaeker
