22 juli 2022
Geen dag zonder Bach. Vijftien gesprekken over een geniale componist.
Dat korte woordje “Bach” lijkt wel op weg om een merknaam te worden, naast “Coca Cola” of “Apple”. Wonderlijk toch, als je bedenkt dat het de naam is van een componist uit de achttiende eeuw waarover betrekkelijk weinig geweten is.
Johann Sebastian Bach (1685-1750) was iemand die na zijn gymnasium, in 1703 aan de slag kon als kerkorganist en kapelmeester, een soort koster-koorleider die in die functie de gepaste religieuze muziek moest componeren voor de wekelijkse vieringen en de verschillende religieuze feesten gedurende het jaar. Later werkte hij als organist en concertmeester aan het hof van de hertog, prins Leopold von Anhalt-Köthen, waar hij meer wereldse muziek componeerde, wat hij met even veel gemak en talent deed. In 1723 kreeg Bach in Leipzig een aanstelling als cantor in de Thomaskirche en de leiding over drie andere grote kerken in de stad. Tot aan zijn dood bleef Bach in Leipzig wonen en componeren. Na zijn dood raakten zijn muziek en hijzelf in vergetelheid en het is maar enkel omdat Felix Mendelssohn een partituur ontdekte van de Mattheüs-passie en die liet opvoeren dat Bach weer tot leven kwam.
En wat een herrijzenis. Van obscuur componistje tot de God van de klassieke muziek. De uitvoeringen en opnames van zijn werk zijn haast niet te tellen en er is die fameuze Bach-look met bijhorende “gaze” die sommige fans krijgen nog maar bij het horen van zijn naam. Toch zijn er, niettegenstaande het jammerlijke gebrek aan biografisch materiaal, in de wereld een overweldigend aantal boeken over het leven van Bach geschreven, waarvan een niet te onderschatten aantal op louter projectie en deductie gebaseerd zijn. Over zijn werk zijn eveneens ontelbare theorieën ontwikkeld.
Wat heeft een compositie van Bach toch dat het tot een zo anders, uniek, bijna betoverend iets maakt? Ik gebruik die term met opzet, want er zijn mensen, betoverd door Bach, die hun ganse dag vullen met Bach en zelfs met oortjes en Bach in hun oren gaan slapen, zoals Sterrenberg, telkens in tranen uitbarsten bij het horen bepaalde composities van Bach. Of mensen die in zijn composities wonderbaarlijke structuren ontdekken, zoals Kees van Houten met zijn omstreden getallensymboliek: “ik kijk achter de noten”. Of Govert Jan Bach die nu al sedert 2012 elke werkdag om één uur te beluisteren is op de concertzender en het radioprogramma “Geen dag zonder Bach” presenteert.
Ondertussen kan je ook op internet luisteren en kijken naar “All of Bach” een prachtig cadeau, geïnitieerd door de Bachvereniging, die de bedoeling heeft alle werken van Bach online te zetten, inclusief interviews met de betrokken musici en een uitleg over het muziekstuk. Het zijn stuk voor stuk stijlvolle, fijne, professionele en warme uitvoeringen die nog gratis zijn ook.
Dit boekje is nog een getuige van het koning Bach fenomeen. Rinke van der Valle is met 15 mensen gaan praten die op één of andere manier met Bach bezig zijn, professioneel of passioneel, als auteur, dirigent, organist, pianist, wetenschapper, presentator, klavecinist, organist, hymnoloog, zanger, hoboïst, blokfluitist, beeldend kunstenares en - wat ze allemaal gemeen hebben - als Bachfan.
Waar nog een duidelijke overeenkomst in bestaat – in zoverre het in het interview ter sprake komt - is het opvallende feit dat ze allemaal op zeer jonge leeftijd met Bach in contact kwamen en door het Bach-virus besmet geraakten (6 jaar -10 jaar). Gewoon getroffen, ergens, door een flardje cantate, of op de radio terwijl ze naar zee reden en weigerden uit de auto te komen vooraleer de cantate ten einde was. Thuis, door musicerende of componerende ouders en dan beschrijven hoe ze plots overvallen en gegrepen werden door dat merkwaardig iets dat hen nooit meer zou verlaten en dat ze met “Bach” benoemen.
Het boek heet “Geen dag zonder Bach”, wat betekent dat de 15 geïnterviewden echt geen dag zonder Bach kunnen en daarover ondervraagd worden. Je leert dus slechts zijdelings en sporadisch wat over Bach zelf, maar wel over die aparte wereld van mensen die leven voor en door de klassieke muziek of er toch intens mee te maken krijgen. Het dichtst bij Bach zelf, kom je nog in een apart hoofdstukje waarin gevraagd wordt: “Wat als Bach een dag bij jou thuis op bezoek zou zijn?” Zo bijvoorbeeld leer je over de Calov bijbel, een bijbel waarin moeilijk leesbare notities terug te vinden zijn, geschreven door Bach zelf. Of het detectiveverhaal dat leidde tot de recente ontdekking van het Matrikelbuch. Hoe rijm je het idee dat Bach een superieur componist is van totaal uitgewerkte en afgewerkte composities, die dan wat voor velen zijn grote meesterwerk is, zijn Hohe Messe, dat blijkbaar heeft samengesprokkeld met oude delen van composities. Ieder interview wordt ingeleid door een biografie van de persoon in kwestie zodat je weet wie en wat voor soort iemand over zijn/haar Bachfascinatie kond zal doen en vanuit welke kijk.
Vermits het mensen zijn voor wie muziek en Bach dagelijkse kost zijn, is de gebruikte terminologie dat voor hen ook. Voor de gewone lezer, de leek die wel graag een Bachje wil beluisteren, is die terminologie helemaal niet zo gewoon. “Continuo spelen punt-hak.”, “En dan zou je bepaalde liggingen echt anders nemen.”, “Bouw je die op of speel je die met een plenum”, “Met dubbel pedaal spelen”, “...dat de muziek verstopt zit in die triolen”. Gelukkig hebben de samenstellers dat begrepen en er meestal de verklaring in de voetnoten bij gegeven.
Het boek van 242 pagina’s is doorspekt met aangenaam aanvullende illustraties tot en met het getekende “portret” dat kunstenares Marte Röling zich van Bach voorstelde (met borsthaar) en sluit af met een fijne Bach- biografie geschreven door Rinke van der Valle.
Een termen- en namenregister ontbreekt.
Vijftien gezellige, warme, ietwat rommelige interviews, die je best niet allemaal in één trek leest als je een Bach-gestie wil vermijden.
Victor De Raeymaeker
Meer van Victor De Raeymaeker
Een termen- en namenregister ontbreekt.
Vijftien gezellige, warme, ietwat rommelige interviews, die je best niet allemaal in één trek leest als je een Bach-gestie wil vermijden.
Victor De Raeymaeker
