23 januari 2019
Icarië
Uwe Timm (°1940) is een succesvolle Duitse schrijver. Hij kreeg in 2018 de prestigieuze Schiller-Preis. Dit boek werd in het Duits geschreven en in het Nederlands vertaald in 2018. De Engelse termen en uitdrukkingen werden behouden.
Het boek wordt als roman voorgesteld, maar het is veel méér dan dat. Er zijn de belevenissen, officieel en privé, van de Duitstalige Amerikaanse officier Michael Hansen die na de capitulatie van Duitsland de opdracht van de geheime dienst kreeg om uit te zoeken welke rol de vooraanstaande rassenhygiënicus doctor Alfred Ploetz (1860-1940) heeft gespeeld in het Duitse Rijk.
Het verhaal begint in april 1945. De oorlog in het westen was verloren voor de Duitsers. De geallieerde troepen rukten op langs totaal verwoeste steden.
De chemicus en socialist Karl Wagner (1901-1977) vertelt in zijn verhoren/gesprekken met Hansen heel veel over Ploetz en zijn Gesellschaft für Rassenhygiene. Wagner was tevens getuige van de zeer uitgebreide erfelijkheidsproeven van Ploetz op konijnen. Die brachten niet het door Ploetz verhoopte resultaat. Ploetz en Wagner waren ooit samen lid geweest van de Icariëgroep en bleven bevriend ondanks hun totale tegenstellingen. Ploetz stierf overigens in 1940 dus vόόr WOII.
De chemicus en socialist Karl Wagner (1901-1977) vertelt in zijn verhoren/gesprekken met Hansen heel veel over Ploetz en zijn Gesellschaft für Rassenhygiene. Wagner was tevens getuige van de zeer uitgebreide erfelijkheidsproeven van Ploetz op konijnen. Die brachten niet het door Ploetz verhoopte resultaat. Ploetz en Wagner waren ooit samen lid geweest van de Icariëgroep en bleven bevriend ondanks hun totale tegenstellingen. Ploetz stierf overigens in 1940 dus vόόr WOII.
Met Ploetz en Wagner wordt het boek meer een soort dubbelbiografie, met allerlei zijpaadjes van luitenant Hansen.
De auteur schrijft modern met korte zinnen en korte paragrafen. In de aanvang zijn er zijn goed getroffen schetsen van mensen, gebeurtenissen en zaken. Hij behoudt een zekere afstand tot het verhaalde. De schrijver beschikt over veel mensenkennis.
De oorspronkelijk pacifistische communist Alfred Ploetz veranderde geleidelijk in de grondlegger van de zogenaamde rassenhygiëne.
Bij zijn onderzoek naar Ploetz komt Hansen in aanraking met het initiatief van de filosoof Etienne Cabet, (1788-1856). Dat gaat om het utopische Icarië dat de ideale staat moest worden. Leven in commune, harmonieus en in vrijheid, in gelijkheid en broederschap.
Bij zijn onderzoek naar Ploetz komt Hansen in aanraking met het initiatief van de filosoof Etienne Cabet, (1788-1856). Dat gaat om het utopische Icarië dat de ideale staat moest worden. Leven in commune, harmonieus en in vrijheid, in gelijkheid en broederschap.
Icarië werd opgericht in Amerika. Daar besteedt de auteur doorheen zijn boek veel aandacht aan. Het vormde een betekenisvolle tegenstelling met, onder meer, de ideeën van Ploetz: de zogenaamde rassenhygiëne.
Door de uiteenlopende karakters van de Icariërs viel het opzet geleidelijk uiteen. Beide mannen keerden terug naar hun thuisland Duitsland.
In zijn streven naar het fokken van de “Übermensch” gaf Ploetz de aanzet tot het voorgeborchte van de hel der concentratie- en vernietigingskampen. Maar, tijdens het naziregime waren er ook vele sterilisatie- en doodsklinieken, voor minderwaardig geachte mensen: mensen van Joodse afstamming, parasitaire vreemdbloedige rassen, dragers van erfelijke ziekten, politieke dissidenten en nog anderen. Ook deden de artsen er vaak allerlei proeven op de slachtoffers vooraleer ze te doden. Immers, de nazi’s lieten het toe en moedigden het aan.
Dit boek is zeer interessant omdat het een levendige herinnering brengt van de voorgeschiedenis in nazi-Duitsland die onder andere leidde tot de verschrikkelijke holocaust, waarvan de gevolgen zich nog steeds doen gelden.
Willy Raats
Meer van Willy Raats
