28 juni 2022
De vrouw als zondebok. Over heksen, brandstapels en onteigening.
Federici heeft in 2004 naam gemaakt met "Caliban and the witch". In dat boek onderzocht ze waarom mensen - voor het merendeel oude vrouwen - plots als heks herkend en veroordeeld werden. Ze waren zogenaamd begiftigd met bovennatuurlijke gaven, meestal dankzij een pact met de duivel. Federici legde toen al een verband tussen heksenverbrandingen en het opkomend kapitalisme.
In dit kleinere boekje herhaalt ze veelal deze inzichten. De hoofdstukken komen uit essays die ze schreef in de jaren '90 tot 2017. Ze betoogt dat het niet toevallig kan zijn dat de enclosures in Engeland samenvielen met het beschuldigen van hekserij en de verbranding van vrouwen die protesteerden tegen het afpakken en omheinen van gemeenschappelijke gronden. Sommigen waren eigenares van gronden die kerk, staat en adel konden gebruiken voor de uitbouw van agrarisch kapitalisme.
Femicide
Ze betoogt ook dat er hedendaagse heksenjachten in bv. Tanzania gaande zijn, waar naar schatting méér dan 5000 vrouwen per jaar doodgestoken worden, levend begraven of verbrand omdat ze een "heks" zijn.
Het boekje lijkt net op tijd vertaald: "heksen" halen het nieuws. In een dm.magazine lees ik een reportage over vrouwen met bijzondere gaven onder de titel: "Heksen zijn springlevend". De stad Gent wil eerherstel voor de vrouwen die in de 17de eeuw (na de middeleeuwen, waarvan ook Federici getuigt dat ze niet zo donker waren als we ze graag voorstellen) vals beschuldigd werden van "seks met de duivel, naakt dansen bij volle maan en het uitspreken van vervloekingen". Ook Nieuwpoort en Lier deden al aan dit soort eerherstel. Gent wil gedenksteentjes in de grond plaatsen, vooral op het Veerleplein waar de brandstapels stonden. Vekeman schrijft dan weer in zijn rubriek dat "400 jaar na de gruwelfeiten met een handvol steentjes komen aankakken nét dat tikje te weinig moeite kost... te vrijblijvend is..." om het leed van de gefolterde vrouwen in kwestie weer te geven.
Ze betoogt ook dat er hedendaagse heksenjachten in bv. Tanzania gaande zijn, waar naar schatting méér dan 5000 vrouwen per jaar doodgestoken worden, levend begraven of verbrand omdat ze een "heks" zijn.
Het boekje lijkt net op tijd vertaald: "heksen" halen het nieuws. In een dm.magazine lees ik een reportage over vrouwen met bijzondere gaven onder de titel: "Heksen zijn springlevend". De stad Gent wil eerherstel voor de vrouwen die in de 17de eeuw (na de middeleeuwen, waarvan ook Federici getuigt dat ze niet zo donker waren als we ze graag voorstellen) vals beschuldigd werden van "seks met de duivel, naakt dansen bij volle maan en het uitspreken van vervloekingen". Ook Nieuwpoort en Lier deden al aan dit soort eerherstel. Gent wil gedenksteentjes in de grond plaatsen, vooral op het Veerleplein waar de brandstapels stonden. Vekeman schrijft dan weer in zijn rubriek dat "400 jaar na de gruwelfeiten met een handvol steentjes komen aankakken nét dat tikje te weinig moeite kost... te vrijblijvend is..." om het leed van de gefolterde vrouwen in kwestie weer te geven.
Steun van de kerk, georganiseerd door de staat
Het boek werpt licht op nog andere kwesties die allemaal uiterst toevallig samenvielen met de heksenvervolgingen, namelijk dat de "oorlog tegen vrouwen" nog werd versterkt toen veel staten met de steun van de kerk, de seksualiteit en het voortplantingsvermogen van vrouwen begonnen te controleren. Abortus werd verboden, want "de heks doodt kinderen" was een belangrijke beschuldiging in heksenprocessen. Betaalde arbeid werd voornamelijk een mannelijke bezigheid, vrouwen hoorden onbetaald thuis te werken en onderdanig te zijn aan de man. De verhouding met dieren veranderde: het kapitalistisch systeem wil winst, en maakte dierenleed daaraan ondergeschikt.
Het boek werpt licht op nog andere kwesties die allemaal uiterst toevallig samenvielen met de heksenvervolgingen, namelijk dat de "oorlog tegen vrouwen" nog werd versterkt toen veel staten met de steun van de kerk, de seksualiteit en het voortplantingsvermogen van vrouwen begonnen te controleren. Abortus werd verboden, want "de heks doodt kinderen" was een belangrijke beschuldiging in heksenprocessen. Betaalde arbeid werd voornamelijk een mannelijke bezigheid, vrouwen hoorden onbetaald thuis te werken en onderdanig te zijn aan de man. De verhouding met dieren veranderde: het kapitalistisch systeem wil winst, en maakte dierenleed daaraan ondergeschikt.
Je hoeft geen feministe te zijn om met interesse dit historisch verslag met verwijzingen naar vandaag te lezen. Gevoelig zijn voor onrechtvaardige behandelingen wereldwijd is genoeg. Hoe valt het te verklaren dat 300 jaar lang duizenden vrouwen in Europa de personificatie van het absolute kwaad werden? Hoe kan het dat een uiterst misogyn boek als "Malleus Maleficarum" zoveel invloed had? Het is verwonderlijk dat er niet meer aandacht aan dergelijke vrouwonvriendelijke, eigenlijk vrouwvijandige, boeken gegeven wordt in de media tegenwoordig. Het is dan weer niet verwonderlijk dat juist EPO dit boek uitgeeft. Hun baseline is: "Voor wie niet alles slikt".
Gerda Sterk
Gerda Sterk
Uit het Engels vertaald door Tineke Jager. Originele titel: Witches, Witch-Hunting, and Women, verschenen bij PM Press in 2018.
Meer van Gerda Sterk
