3 juni 2022
Honger
Knut Hamsun is het pseudoniem van Knud Pedersen. Hij was een Noors romanschrijver, geboren in 1859 en overleden in 1952. In 1920 kreeg hij de Nobelprijs voor Literatuur voor de roman “Hoe het groeide”. Hij wordt beschouwd als een voorloper van het modernisme uit het begin van de 20ste eeuw en was een der eersten die het gebruik van de “stream of consciousness” hanteerde. Dat wil zeggen, de stroom van bewustzijn als verhaaltechniek gebruiken om een veelvoud aan indrukken weer te geven. Op die wijze was hij een belangrijk voorloper van de moderne literatuur.
Hamsun begon met het schrijven van “Honger” na zijn tweede Amerika-verblijf in de zomer van 1888. Op weg naar Kopenhagen meerde hij aan in de haven van Kristiania (nu Oslo). Die stad riep echter zulke onaangename herinneringen op aan een vroeger verblijf met werkeloosheid en honger. Hij verliet het schip niet maar begon meteen met het schrijven van de eerste bladzijden van het boek. Na aankomst in Kopenhagen werkte Hamsun “Honger” verder uit en publiceerde anoniem delen ervan in het Deense tijdschrift Ny Yord. In 1890 verscheen “Honger” voor het eerst als volledige roman. In 2002 werd deze opgenomen in de lijst van de honderd belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur.
Is “Honger” wel een echte roman? Slechts twee protagonisten geven vorm aan dit boek: de hoofdfiguur, een naamloze “ik” en zijn “honger”. In zijn geheel bestaat het werk uit een aantal losse fragmenten over het verschijnsel honger en zijn invloed op het hoofdpersonage. Hamsun verdeelt zijn boek in vier grote stukken. Zij vertegenwoordigen vier ten top gedreven crisisperiodes in het hongerlijdersbestaan van de ik-figuur uit het werk. Verder valt er weinig verhaal of intrige te bespeuren. De rode draad wordt gevormd door een reeks pogingen van het hoofdpersonage om zich als schrijver te laten erkennen. Dit zullen echter evenveel mislukkingen worden. Hij is voortdurend op zoek naar eten, geld, een slaapplek en inspiratie. Verder vernemen we niets over diens verleden. Hij dwaalt door de stad met enkel wat beduimeld papier en een potlood. Om zijn hongergevoel te onderdrukken, knabbelt hij op een stukje hout. Honger zorgt ervoor dat hij zich meestal in een koortsachtige toestand bevindt waarin hij in zichzelf praat. De roman zit trouwens vol van die alleenspraken waarin hij zijn abrupt wisselende gemoedsstemmingen de vrije loop laat, gaande van euforie tot diepe wanhoop.
Hoewel de man zeer afstandelijk wordt getekend en de zelfironie steeds bovendrijft, kan hij toch op veel sympathie rekenen. Hij komt over als een overgevoelig mens met een uiterst verfijnde zielenleven. Tegelijkertijd is hij associatief, suggererend, expressief, naïef en wereldvreemd. Zijn nerveuze natuur zorgt ervoor dat zijn stemming steeds wisselt, afwisselend vrolijk, extatisch, geërgerd, wanhopig, moedeloos. Ondanks dat blijft hij het leven positief bekijken. Hij behoudt de hoop en ambitie om zijn schrijverswerk gehonoreerd te zien. Hij snapt niet waarom God juist hem uitkoos voor al die ellende en vervloekt hem dan ook.
De achtergrond van “Honger” is Hamsuns eigen poging om te overleven in Kristiania. Hij was er zich van bewust dat dit een voor die tijd volledig nieuwe stijl vereiste. Hij wou exact weergeven wat hij zintuiglijk waarnam en tegelijkertijd zijn eigen innerlijke hiertegenover stellen. Hamsun is hierin geslaagd: hij leverde een moderne tekst af die daarom niets van zijn aantrekkingskracht is verloren. Het is de eerste keer dat we die “stream of consciousnes” zo indringend meemaken in de literatuur. De tekst krijgt hierdoor een sterk stuwend ritme. Hamsun doet niet aan maatschappijkritiek of gemoraliseer. Het is hem daarentegen wel te doen een psychologisch portret te schrijven van een man die lijdt als gevolg van armoede en honger.
De manier waarop Hamsun de geest van zijn figuur weet vast te leggen was uiterst vernieuwend. In interne monologen wordt de innerlijke strijd en de tegenstrijdende gedachten blootgelegd. Dikwijls lopen die gedachten ook nog kriskras door elkaar zonder enige structuur.
“Honger” is een krachtige en monumentale roman, meeslepend geschreven. De vervreemding wordt tastbaar. Hamsun kan met deze roman gezien worden als een voorloper van het twintig-eeuwse existentialisme. Joyce, Mann, Kafka, Miller en vele anderen zouden hem volgen.
Hamsun was een niet onbesproken figuur. Tijdens WO II steunde hij de pro-naziregering van Quisling. In mei 1943 bezocht hij Goebbels en schonk deze zijn Nobelprijs medaille. Een maand later had hij een ontmoeting met Hitler. Na de oorlog werd Hamsun enige tijd opgenomen in een psychiatrische kliniek. In 1948 werd hij tot een hoge boete veroordeeld wegens collaboratie.
Paul Van Aelst
Vertaling Adriaan van der Hoeven en Edith Koenders
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
Vertaling Adriaan van der Hoeven en Edith Koenders
