20 april 2022
De klas
Hermann Ungar werd op 20 april 1893 geboren in het Moravische Boskovice (nabij het huidige Brno). Zijn familie was behoorlijk rijk, vader bezat een distilleerderij en had een leidende rol in de Joodse gemeenschap. Ungars interesse ging uit naar talen en hij studeerde Hebreeuws en Arabisch in Berlijn. Na een jaar stapte hij echter over op de Rechtenstudie. Hiervoor verhuisde hij naar München en Praag. Tijdens WO I vocht hij als vrijwilliger aan het Russische front. Hij hield er blijvende verwondingen aan over en ook psychisch lieten de oorlogsgruwelen hem niet meer los.
Na de oorlog werkte hij korte tijd bij een advocatenkantoor en bij een handelsmaatschappij in Praag. In 1922 werd hij aangesteld tot handelsattaché in Berlijn. Hij trouwde en kreeg een zoon. Eind jaren twintig trekt hij naar Parijs waar hij een gevierd schrijver was. Hij nam ontslag uit ministeriële dienst om van zijn pen te gaan leven. Op 20 oktober 1929 stierf hij echter onverwachts ten gevolge van een verwaarloosde blindedarmontsteking. Zijn geplande reis naar Palestina kon hij niet meer maken.
Zijn eerste roman “Die Verstümmelten” verscheen in 1922 en was succesvol, in 1991 in het Nederlands vertaald als “De verminkten”. “Die Klasse” (1927) was zijn tweede roman die in 2002 in het Nederlands vertaald werd als “De klas”. Daartussen schreef hij enkele toneelstukken en korte verhalen. Zo liet Ungar ons een klein, maar toch indrukwekkend oeuvre na.
Deze roman “De klas” heeft zeer weinig en dan nog indirect met school te maken. Jozef Blau is het hoofdpersonage en een paranoïde leraar. Zowel fysiek, psychisch als sociaal heeft hij een minderwaardigheidsgevoel. Hij organiseert op een rigide manier zijn klas en regeert over zijn leerlingen als een bange tiran. Vol angst staat hij tegenover zijn leerlingen. Thuis wacht hem zijn vrouw Selma die in verwachting is van hun kind. Ook haar tiranniseert hij en verplicht haar bijvoorbeeld tot het dragen van lange kleden uit angst dat zij andere mannen zou bekoren. Ook de moeder van Selma woont bij hun in. Daartegenover contrasteert de zorgeloosheid van de vraatzieke oom Bobek. Een schijnheilige figuur die zal aanpappen en zelfs huwen met de moeder van Selma.
Verder figureert nog de idealistische collega Leopold. Deze gaat wel op evenwichtige en menselijke wijze om met zijn leerlingen. Hij zal door Blau verdacht worden een oogje op Selma te hebben. Tenslotte is er de onfortuinlijke jeugdvriend Modlizki die Blau op een onwaarschijnlijke manier manipuleert.
De geboorte van zijn zoon overtuigt Blau ervan dat het leven een noodlottige aaneenschakeling is van zijn handelingen. Hij voelt het noodlot naderen en het tragische is dat precies het opzet om onheil te voorkomen, leidt tot de zelfmoord van een leerling. Een tweede zelfmoord kan hij op het nippertje verhinderen. Blau maakt een diepe geestelijke crisis door waarbij hij op het punt staat alles achter te laten. Alles is onherroepelijk en met elkaar verbonden.
De roman peilt naar de afgronden van het geestelijke leven. Ondertussen worden maatschappelijke en filosofische accenten gelegd die zowel beklemmend als bevrijdend werken. Daartegenover tekent Ungar de karikaturale figuur van de vreetzak Bobek. Zo is dit boek tegelijkertijd naargeestig, zwartgallig en choquerend. Blau gelooft wat zijn verstand hem ingeeft en is niet vatbaar voor rede. Hij meent dat hij uitverkoren werd om te beseffen dat hij hoe dan ook schuldig is. Wat heet gered? Wat kan hij nog van het leven verwachten? Tot op de laatste pagina twijfelt hij. Pas dan keert hij om, terug naar zijn zoon, terug naar de mensen met wie hij verbonden was.
Met “De klas” schrijft Ungar een tijdsdocument dat zich afspeelt tussen beide wereldoorlogen in. Hij laat zich inspireren door het expressionisme en gewaagde onderwerpen komen als terloops in zijn tekst. Het anti-semitisme, schuldgevoelens en seksuele frustraties voeren de boventoon. Zo komt dit werk naargeestig en zwartgallig over. En toch zorgt Ungar voor een bevrijdend slot.
Het nawoord door Ton Naaijkens zorgt ervoor dat de auteur Hermann Ungar uit de schaduw treedt en hij wijst op de verdienste van deze uitstekend roman.
“De klas” doet denken aan de grote roman van Robert Musil, “De man zonder eigenschappen”. De tijdsgeest en de ontwikkeling van de personages sluiten hier volledig bij aan.
Thomas Mann was een van de bewonderaars van Ungar en werd in 1923 zelfs de peetvader van diens zoon.
Paul Van Aelst
“De klas” doet denken aan de grote roman van Robert Musil, “De man zonder eigenschappen”. De tijdsgeest en de ontwikkeling van de personages sluiten hier volledig bij aan.
Thomas Mann was een van de bewonderaars van Ungar en werd in 1923 zelfs de peetvader van diens zoon.
Paul Van Aelst
Oorspronkelijke titel: Die Klasse
Uit het Duits vertaald door Angela Adriaansz
Met een nawoord van Ton Naaijkens
Meer van Paul Van Aelst
Uit het Duits vertaald door Angela Adriaansz
Met een nawoord van Ton Naaijkens
