24 februari 2022
Een kleine cultuurgeschiedenis van de (grote) neus
Caro Verbeek, een Nederlandse kunsthistorica, heeft zelf een grote neus. Het werd aanleiding voor een speurtocht naar de functie van de neus in de kunst en de samenleving.
Het boek bevat veel weetjes over hoe kunstenaars omgingen met grote neuzen, wat de betekenis er van was en vooral hoe ziet de ideale neus er uit. Er volgt zelfs een hoofdstuk over de functie van de geur in de kunstbeleving van de musea. Toch blijft het boek kritiekloos bij de frenologie en de vraag hoe men kan reageren op de onzin die uiterlijke kenmerken aan karaktereigenschappen verbindt.
Een grote neus
Een grote neus was een teken van intellect, gezag en bekwaamheid in de periode tot aan de Verlichting. Had een koning geen grote neus, dan werd hij wel met een grotere neus afgebeeld om zijn gezag te benadrukken. De neus en de penis werden met elkaar verbonden: iemand met een grote neus zou eveneens een groot geslachtsorgaan hebben. Maar of we dan ook nog een goed ontwikkelde reukzin hebben is een raadsel gebleven. In de oudheid werd de neus vaak als mogelijkheid gezien om via de geur in contact te komen met het godenrijk. Daarom werden lijken gebalsemd.
Een grote neus was een teken van intellect, gezag en bekwaamheid in de periode tot aan de Verlichting. Had een koning geen grote neus, dan werd hij wel met een grotere neus afgebeeld om zijn gezag te benadrukken. De neus en de penis werden met elkaar verbonden: iemand met een grote neus zou eveneens een groot geslachtsorgaan hebben. Maar of we dan ook nog een goed ontwikkelde reukzin hebben is een raadsel gebleven. In de oudheid werd de neus vaak als mogelijkheid gezien om via de geur in contact te komen met het godenrijk. Daarom werden lijken gebalsemd.
Pinocchio
In sprookjes en verhalen werden heksen met een grote afzichtelijke neus voorgesteld. Zo wordt ook de neus van de sprookjesfiguur Pinocchio langer wanneer hij de waarheid niet vertelt. Het verhaal van Pinocchio zou ook komen uit de beroemde roman “The life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman" van Laurence Sterne. Maar het kan nog erger: de beeldvorming in de Eeuwige Jood van de Nazi steunde op hetzelfde vooroordeel waarbij haakse en kromme neuzen geassocieerd werden met het jodendom. Een ideologische ondersteuning om de Jodenhaat aan te wakkeren en de Holocaust te rechtvaardigen.
We gaan meteen door naar de frenologie waarbij uiterlijke kenmerken op wetenschappelijke basis van onderzoek zoals de schedelomtrek verbonden werden met gedrag en psychologische eigenschappen. Onzin natuurlijk.
In sprookjes en verhalen werden heksen met een grote afzichtelijke neus voorgesteld. Zo wordt ook de neus van de sprookjesfiguur Pinocchio langer wanneer hij de waarheid niet vertelt. Het verhaal van Pinocchio zou ook komen uit de beroemde roman “The life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman" van Laurence Sterne. Maar het kan nog erger: de beeldvorming in de Eeuwige Jood van de Nazi steunde op hetzelfde vooroordeel waarbij haakse en kromme neuzen geassocieerd werden met het jodendom. Een ideologische ondersteuning om de Jodenhaat aan te wakkeren en de Holocaust te rechtvaardigen.
We gaan meteen door naar de frenologie waarbij uiterlijke kenmerken op wetenschappelijke basis van onderzoek zoals de schedelomtrek verbonden werden met gedrag en psychologische eigenschappen. Onzin natuurlijk.
Cultuur
Het boek gaat over meer dan alleen de neus. Het gaat over de relatie tussen de binnenkant en de buitenkant van de mens en hoe we deze geschiedenis kunnen reconstrueren aan de hand van kunst en literatuur. Het gaat over hoe wij de ander continu proberen te lezen aan de hand van uiterlijke kenmerken. Het gaat over de gekleurde bril waar wij de wereld mee bekijken, de joods-christelijke West-Europese cultuur.
Het boek gaat over meer dan alleen de neus. Het gaat over de relatie tussen de binnenkant en de buitenkant van de mens en hoe we deze geschiedenis kunnen reconstrueren aan de hand van kunst en literatuur. Het gaat over hoe wij de ander continu proberen te lezen aan de hand van uiterlijke kenmerken. Het gaat over de gekleurde bril waar wij de wereld mee bekijken, de joods-christelijke West-Europese cultuur.
Het boek
Het is een mooi en verzorgde uitgave met veel illustraties die er toe doen. De illustraties zijn van goede kwaliteit. Hier en daar worden originele citaten in het rood gedrukt, wat hun belang onderstreept binnen de historische context. De vele voetnoten werden achteraan gegroepeerd en een uitgebreide literatuurlijst zet aan tot meer.
Lieven Vanhoutte
Deze titel werd eveneens gerecenseerd door Karel D’huyvetters: https://humanistischverbond.be/kritisch-lezen/625/een-kleine-cultuurgeschiedenis-van-de-grote-neus/
Meer van Lieven Vanhoutte
Het is een mooi en verzorgde uitgave met veel illustraties die er toe doen. De illustraties zijn van goede kwaliteit. Hier en daar worden originele citaten in het rood gedrukt, wat hun belang onderstreept binnen de historische context. De vele voetnoten werden achteraan gegroepeerd en een uitgebreide literatuurlijst zet aan tot meer.
Lieven Vanhoutte
Deze titel werd eveneens gerecenseerd door Karel D’huyvetters: https://humanistischverbond.be/kritisch-lezen/625/een-kleine-cultuurgeschiedenis-van-de-grote-neus/
