23 februari 2022
Hoe word je Epicurist?
De auteur, Catherine Wilson is geboren op 28 maart 1951 in New York in een familie van wetenschappers en wiskundigen. Zij studeerde af als filosofe in Oxford in 1974 en behaalde haar doctoraat filosofie in 1977 aan de Universiteit van Princeton. Sinds 2009 woont ze in het Verenigd Koninkrijk en ze is professor aan de universiteiten van York en Aberdeen. Ze staat bekend om haar interdisciplinaire studies van morele psychologie en esthetiek. Ze legde zich toe op het epicuristisch atomisme en materialisme.
Met “Hoe word je epicurist?” schreef ze een filosofisch zelfhulpboek, gebaseerd op de oude wijsheid van de epicuristen: het belang van genot en plezier. De ondertitel van haar werk is dan ook: “De eeuwenoude kunst van het leven te genieten”. Hieruit volgt dat ze zeer positief staat tegenover dat leven. In dit boek toetst ze haar levenshouding tegenover het klassieke Griekse denken van Epicurus. Door telkens te verwijzen naar de nu heersende toestanden en gebeurtenissen, zorgt ze voor een zeer actuele tekst en wordt het nooit dorre geschiedenis.
Vlot geschreven en verwijzend naar actuele gebeurtenissen zorgt ze voor een aangenaam leesbaar verhaal over de filosofie van Epicurus. In “Hoe word je een epicurist?” vertelt Wilson een positief verhaal om het goede leven voor iedereen bereikbaar te maken. Door genot en plezier te waarderen, kan dit ook de levens van de moderne mens ten goede veranderen. Hierin volgt ze volledig de Atheense filosoof Epicurus die ze met haar voorbeelden actualiseert.
Je hoeft niet steeds en overal akkoord te gaan met de zienswijze van Wilson – en Epicurus – om in te zien dat ze dikwijls een verfrissende kijk op gewetensvragen brengt. Uiteindelijk zal je je eigen systeem dienen te vormen uit het materiaal dat zij je aanreikt. Dit boek wil je daarbij helpen als een opstap tot het epicurisme. En dan merk je dat dit epicuristisch perspectief nog steeds relevant en waardevol is.
Helaas is het grootste deel van Epicurus’ oorspronkelijk werk verloren gegaan tijdens de uitbarsting van de Vesuvius in 79 van onze jaartelling. We moeten het zodoende stellen met de commentaren van Lucretius op het werk van Epicurus naast brieven en bundelingen van uitspraken. In de middeleeuwen en de renaissance kwam Epicurus niet aan bod. Pas in de 17de eeuw kwam het epicurisme terug in de belangstelling en oefende het een grote invloed uit op ethiek en politieke filosofie.
Het is de verdienste van Wilson dat ze erin slaagt ons de hedendaagse wereld te laten zien door een epicuristische bril. Het is immers een controversiële filosofie en dat blijkt uit haar benadering van het epicurisme. Epicurus poneert dat de elementen van het universum eeuwig en ongeschapen zijn, er is geen regelende geest of meesterplan. Alles is vergankelijk en zo ook de mens. Hij ziet het lichaam en de geest als een eenheid waarbij de geest, gescheiden van het lichaam bij de dood, niet verder kan denken of bewegen. Bijgevolg is de dood van het lichaam ook het einde van de bijbehorende geest. Er kan dan ook geen beloning noch straf zijn na de dood. Dat is de belangrijkste reden dat de godsdienstfilosofieën het epicurisme niet genegen waren. Straf of beloning na de dood vallen bij Epicurus weg, alles behoort in het leven te gebeuren.
Hieruit volgt dan weer dat Epicurus het leven hoog inschat. Je zal bij leven morele keuzes moeten maken en niet rekenen op een hiernamaals. Anders dan de overige Griekse filosofen stelt Epicurus dat genot het eerste en enige goede is voor de mens. Het is de ethiek die grenzen stelt aan de keuze van zintuiglijk, emotioneel en intellectueel genot. We moeten bijgevolg verstandig, goed en rechtvaardig genieten van het leven en van de natuur. Zo zullen we mentale en fysieke pijn vermijden. Voor iedereen is genot het enige waarlijke goed en pijn is het enige, waarlijke slechte. De moraal houdt een aantal conventies in om wederzijds nadeel te voorkomen. Bij Epicurus is er geen god of instantie om te belonen of te bestraffen. Dat maakt het moderne epicurisme niet gemakkelijk. Je dient het juiste midden te zoeken, maar door de snel veranderende wetenschappelijke inzichten wordt dat steeds moeilijker. Ook hier zorgt Wilson met goed gekozen voorbeelden voor verduidelijking en kan ze overtuigen. Ze vervolgt trouwens met haar besluit dat we tegenwoordig met grote onzekerheid leven. Wetenschappen gaan met reuzenschreden vooruit, maar tegelijkertijd wordt de invloed van financiële belangen steeds groter. Marx schreef in die zin een proefschrift over Epicurus. Wat vandaag vaststaat, kan morgen reeds achterhaald zijn.
Epicurus wijst elke vorm van religie af. Uit religie kan volgens hem geen moraal worden afgeleid omdat elke godsdienst een menselijk bedenksel zonder gezag is. Wilson maakt een vergelijking van Epicurus met Jezus omdat beiden stelden dat daden dienden te worden afgewogen op hun morele waarde. Zelf geeft Wilson haar beoordeling over het verschil tussen een aangenaam en een zinvol leven.
Dit boek heeft de verdienste dat het de filosofie van de Oudheid aan de moderne wereld verbindt. Die filosofie is een bron van inspiratie omdat ze direct ingaat op het dagelijkse leven. De epicuristische filosofie is gebaseerd op de notie van grenzen: natuurlijke grenzen, maar ook morele grenzen. Je moet de moeite doen de klassieke filosofie te transponeren op de dagelijkse leefwereld om tot een waardevol geheel te komen.
De ideeën die Wilson in haar boek ontwikkelt gaan verder dan de rand van het blad. Ze helpt ons verder met actuele voorbeelden, maar dwingt ons tegelijkertijd zelfstandig de mogelijkheden van het epicurisme in het dagelijks leven af te wegen.
Uiteindelijk is dit een boek in de beste filosofische traditie: durf zelf te denken!
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Uiteindelijk is dit een boek in de beste filosofische traditie: durf zelf te denken!
Paul Van Aelst
