31 januari 2022
Chef-kok in IG Auschwitz (+ audiofragmenten van de boekpresentatie)
Lager II, Auschwitz III, Deutschland
Na de dood van haar moeder vindt Annie Van Paemel een pakketje liefdesbrieven – een stukje familiegeschiedenis – van haar vader aan zijn verloofde, Yvonne Schollen, terug. Afzendadres: Willy Van Paemel, Lager II, Auschwitz III, Deutschland. En een dagboek … Sporadisch leest ze enkele regels, maar zonder er dieper op in te gaan. Toch groeit gaandeweg het inzicht dat haar vader vanaf eind 1942 in bijzondere omstandigheden werkte als chef-kok in een kamp. Een kamp? Auschwitz ... Eind 1942? De nieuwsgierigheid naar een oorlogsverleden groeit …
Audio: Annie Van Paemel – Het verhaal van Willy Van Paemel
Audio: Annie Van Paemel – Het verhaal van Willy Van Paemel
00:00 / 00:00
Na een lezing door Dirk Verhofstadt over zijn boek Kleermaker in Auschwitz vertelt Annie hem over de brieven en het dagboek. Dirk spoort haar aan om het oorlogsverleden van haar ouders verder na te trekken en hun verhaal neer te schrijven. Samengevat: 'Mijn vader bleek verplicht tewerkgesteld te zijn bij het Duitse concern IG Farben dat in de beruchte stad een nieuwe fabriek bouwde voor de productie van synthetisch rubber.' Tewerkgesteld. Verplicht …
_IG Farben
Maar er is meer … Dirk Verhofstadt ziet een groter verband en kadert het verhaal van de ouders van Annie Van Paemel in een bredere context: de abjecte samenwerking van het chemieconcern IG Farben – winstbejag! – met de nazi's in dienst van de Duitse oorlogsmachine. Hij graaft daarbij diep in de archieven, briefmateriaal, getuigenissen enz.
In het concentratiekamp Auschwitz kwamen ongeveer 1,1 miljoen mensen om het leven. Vooral Joden. Het kamp bestond uit drie delen: het basiskamp Auschwitz I, het vernietigingskamp Auschwitz II-Birkenau, en het minder bekende werkkamp Auschwitz III-Monowitz, waar IG Farben een fabriek bouwde om er – aanvankelijk – synthetische olie en rubber te produceren.
Audio: Christophe Busch – De complexiteit van Auschwitz
Audio: Christophe Busch – De complexiteit van Auschwitz
00:00 / 00:00
IG Farben – waaronder Agfa, BASF en Bayer – werkte voluit mee aan de Duitse oorlogsmachine en gebruikte hiervoor Joodse dwangarbeiders. Het leverde het gifgas Zyklon B en deed medische proeven op Joodse gevangenen. Eind 1942 bouwde IG Farben samen met de SS een eigen concentratiekamp, Buna-Monowitz. Meer dan 10 000 gevangenen moesten zich er in onmenselijke en uitputtende omstandigheden als slaven dood werken. Weinigen overleefden. Daaronder Primo Levi en Elie Wiesel. Hun en andere getuigenissen zijn opgenomen in Chef-kok in IG Auschwitz …
_Wandaden tegen de mensheid
De hoofdstukken Proces van Neurenberg en IG Farben-proces gaan over de hoofdvraag naar de verantwoordelijkheid en schuld van de nazi's, de leiding van IG Farben en de andere uitvoerders. Daarin ook de heikele, maar essentiële kwestie hoe het mogelijk was dat de leiders van het concern quasi ongestraft bleven en zelfs vlug terug aan de slag konden … Verklaringen vanuit de 'angst en afkeer voor het communisme om de IG-beklaagden te maskeren en hen vrij te pleiten', de omstandigheden van 'de Koude Oorlog', 'de economische belangen' en 'de kennis en ervaring' van 'getalenteerde bedrijfsleiders, industriëlen en/of chemici wier kennis en ervaring nuttig kon zijn voor de heropbouw van het land en voor de verdere ontwikkeling van bedrijven in Frankrijk, Groot-Brittannië, de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie en andere landen in de wereld' zijn zondermeer relevant. (p. 253, p. 262) Maar daarbij toch deze bedenking: misschien verdient zulk gemanipuleerd beroep op mildheid en verzachtende omstandigheden t.a.v. wandaden tegen de mensheid een diepere ethische reflectie. Want vandaag steeds vaker en meer prangend aan de orde bij actuele debatten over koloniaal verleden, roofbouw en uitbuiting, geopolitieke machtsstrijd, recente genocides en – nog recenter – andere PFOS-schandalen. Economische en dubbelzinnige pretenties vóór algemeen belang of rechtvaardigheid? Schuld, verantwoordelijkheid en boete …
Audio: Dirk Verhofstadt – IG Auschwitz
Audio: Dirk Verhofstadt – IG Auschwitz
00:00 / 00:00
Het geeft Chef-kok in IG Auschwitz onderhuids een stille, maar relevante dimensie. Bij het volgen van die processen en het vonnis in de krant komt Willy Van Paemel tot het onthutsende besef: 'Gerechtigheid was niet geschied'. Tegelijkertijd was er bij hem ook een dubbel gevoel: 'Hij voelde schaamte dat hij het er zo goed van had afgebracht'. (p. 266) Bevoorrechte positie? Geluk gehad? Anderen benadeeld? Een schuldig gevoel dat ook Primo Levi en nog meer overlevenden van de kampen hadden. Sommigen gingen aan die morele ontreddering zelfs ten onder …
_'Eindelijk waren ze vrij' (p. 225)
Zo krijgen ook de kleine gebeurtenissen in het leven van de familie Van Paemel een scherpere betekenis. Annie Van Paemel: 'Op een dag toonde hij mij in de keuken hoe hij vroeger een aardappel schilde, en met zes houwen maakte hij een perfecte kubus waarna hij lachte en een knipoog gaf aan mijn moeder'. (p. 8) Een huiselijk moment dat zij reeds vroeg in Chef-kok in Auschwitz anekdotisch vertelt, maar dat pas verder in het boek zijn volle betekenis krijgt door de getuigenis van Tom Stock, neef van Willy Van Paemel: 'Als kok probeerde Willy die ongelukkigen te helpen door in de vuilnisbakken op het fabrieksdomein, waar de Joden en andere gevangenen langskwamen en werkten, voedsel achter te laten zodat ze iets extra's konden eten. Zo sneed hij vaak de aardappelen in vierkante kubussen, om extra volume op de schil achter te laten of hij liet ongebruikte groenten en vlees achter.' (p. 175)
Het zegt veel over de morele overtuigingen van Willy Van Paemel, niet enkel een 'bevoorrechte' getuige van de cynische en inhumane manier waarop de SS'ers en IG Farben de gevangenen behandelden. Maar tegelijkertijd iemand die zijn morele integriteit en menselijkheid trachtte te behouden in een ook voor hem gevaarlijke situatie. Het vertelt ons nog meer over het cynisme waarmee het humane en morele aanvoelen van een onwetende en naïeve jongeman al dan niet kan worden platgeslagen door de criminele ambities van een totalitair systeem. Totalitair systeem, gedragen en mogelijk gemaakt door de immoraliteit en laksheid van de IG-leiders … Personen! Die zonder enige gewetensnood mee de uitroeiingskampen mogelijk maakten en daar achteraf op de processen gemakkelijk mee wegkwamen. Moeten we andermaal Hannah Arendt nog eens lezen? Wederom de 'banaliteit van het kwaad' …
_'Het is gebeurd, dus het kan weer gebeuren' - Primo Levi
Op de website van Standaard Boekhandel pleit recensent Nancy B. voor meer herinneringseducatie. Dat doen ook de auteurs van Chef-kok in IG Auschwitz. Met de woorden van Annie Van Paemel: 'Je nalatenschap bestuderen en je geschiedenis leren begrijpen, het wapent je voor de toekomst. En het helpt allicht ook om een beter mens te worden'. (p. 283) Zeker. Maar dan mag het niet blijven bij wat 'de geschiedenis ons kan leren' of om negationisten te weerleggen. Dat ook. Maar het dient dan vooral te gaan om het behoud van onze morele en humanistische integriteit. Gericht op een juist begrijpen van waarden als burgerzin, algemeen belang, positieve vrijheid, solidariteit … Gezien – vandaag – de toenemende verrechtsing en totalitarisme dient dit boek daar zeker een plaats in te krijgen …
Hier vindt u fotomateriaal bij Chef-kok in IG Auschwitz.
Meer van Karel Van Dinter
