22 november 2021
Diepe zakken. Op fietssafari voor het goede doel.
Karin Anema is van opleiding landschapsarchitect na studies aan de Landbouwuniversiteit Wageningen. Sinds 1985 werkt ze als wetenschapsjournalist. Zij heeft reeds een omvangrijk oeuvre bijeen geschreven, hoofdzakelijk rond het thema “avontuurlijk” reizen, waar ook dit werk thuis hoort. In de vorm van een roman bundelt zij de eigen ervaringen van een fietstocht van 700 km door Tanzania en Kenia voor een goed doel, steun aan tehuizen voor weesmeisjes in Kenia.
Nederland kent een lange traditie van liefdadigheid. Filantropen waren er al in de Middeleeuwen. De elite doneert aan de armen: clubs als Rotary en Lions kunnen zich daarmee onderscheiden van het gewone volk. In de laatste jaren heeft liefdadigheid de vorm van sponsoring aangenomen. Men organiseert een extreme beproeving zoals een ultraloop door de woestijn of rond de Mont Blanc, een lange fietstocht in barre omstandigheden en in ruil vraagt men sponsorgeld aan bedrijven, kennissen, zakenrelaties, die met goed fatsoen niet kunnen weigeren.
Zo beschrijft de auteur een lange fietstocht door Tanzania en Kenia ter ondersteuning van wezenopvang. Gedurende de tocht worden de deelnemers geconfronteerd met een verschil in visie tussen Westerse en Afrikaanse solidariteit. Afrikanen geven een aanzienlijk deel van hun inkomen weg aan familie en vrienden. Je helpt elkaar binnen de familie en de gemeenschap. Afrika kent geen cultuur van donaties aan goede doelen wellicht door een diep ingebakken wantrouwen, de wetenschap dat het geld grotendeels in iemands zakken terecht komt. De Afrikaanse ziekte van corruptie.
De Afrikanen hebben ook weinig begrip voor deze vorm van liefdadigheid. Wie komt er zich nu rot fietsen in de Afrikaanse hitte en betaalt er dan nog voor? Lopen en fietsen is iets voor de armen. Fietsen is bovendien ongezond vooral voor vrouwen. Zij krijgen kapotte eierstokken en kunnen geen kinderen meer krijgen. Hun genitaliën worden onbruikbaar voor seks en zij verliezen hun vrouwelijkheid en ronde vormen.
De auteur heeft de verdienste de lezer die culturele verschillen onder ogen te brengen. Vele Westerse initiatieven zijn goed bedoeld maar, bij gebrek aan kennis van de Afrikaanse leefwereld, schieten zij hun doel voorbij. Nationale Parken worden uitgebreid met het oog op de bescherming van een aantal iconische dieren, toeristisch geïnspireerd, terwijl de inheemse bevolking, die deze gebieden reeds generaties bewoont en gebruikt, de plaats moet ruimen.
De auteur gaat deze problematiek niet uit de weg. De kernvraag blijft: zijn de projecten die westerlingen in Afrika uitvoeren wel in lijn met wat de lokale bevolking echt wil?
Deze vorm van kritiek op ontwikkelingssamenwerking wordt niet altijd in dank aanvaard. De witten – het woord blanken is taboe geworden – willen geen les krijgen. Ze willen genieten van hun tocht en willen horen wat ze al weten. Goede bedoelingen leiden niet noodzakelijk tot goede resultaten. Soms lijkt het erop dat weldoeners het meer doen om zichzelf een goed gevoel te geven en dat de Afrikanen enkel oog hebben voor de “diepe zakken” van het Westen.
Het blijft wel een raadsel waarom de auteur deze reiservaring in de vorm van een roman brengt. Een roman schrijven houdt veel meer in dan enkele personages in de kijker stellen, zonder diepgang en met oppervlakkige typering. De auteur kon even goed haar visie over deze vorm van ontwikkelingssamenwerking naar voren brengen aan de hand van een gedetailleerd reisverslag. Ze heeft echter gekozen voor de veel moeilijkere weg van de roman, wat mijn inziens voor haar te hoog gegrepen is.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
