1 oktober 2021
Koloniaal Congo. Een geschiedenis in vragen.
Het doet deugd, een dergelijk stuk geschiedschrijving te mogen lezen…
Eerst en vooral omdat het zo duidelijk toont wat “Geschiedenis” eigenlijk is. Het is niet dat kolossaal monument opgebouwd uit vastliggende feiten die je moet leren op school, zodat je voor eens en altijd weet hoe alles in het verleden zich afspeelde, hoe alles was, onomstotelijk juist en onveranderbaar, want de feiten zijn immers de feiten en er is maar één verleden.
Zo kreeg je in dat “Vaderlandse Geschiedenis” schoolboek van midden vorige eeuw het verhaal te lezen van die vooruitziende en wijze koning van ons vorstenhuis, Leopold II, die zag hoe daar, in het donkere, ongekende Afrika hele volkeren in de duisternis leefden, onder de voortdurende bedreiging van Arabische slavenhandelaars die zo maar mensen kwamen kapen en meenamen om te verkopen op de slavenmarkt. Ze kenden de zegeningen niet van onze hoogstaande beschaving, ontwikkeling, cultuur en Christelijke godsdienst. Om te beginnen organiseerde hij een “Internationale Geografische Conferentie” waarna hij de instemming kreeg van andere landen om een groot stuk (76 maal België en zo groot als West-Europa) van Afrika onder zijn hoede te nemen, bracht het al een beetje op orde en schonk het dan aan zijn onderdanen, de Belgen, die het natuurlijk dankbaar aanvaardden.
Deze Leopold II kom je in “Koloniaal Congo” ook tegen, maar dan wel vergezeld van een hele reeks kanttekeningen. Gelukkig, want de laatste jaren was hij veel in het nieuws en bleek hij plotseling de beul geweest te zijn die handen liet afhakken en de dood van miljoenen Congolezen op zijn geweten zou hebben. Er werd voor zijn bestuur zelfs het woord “genocide” gebruikt, wat zou inhouden dat hij de intentie had het Congolese volk uit te moorden. Die beweringen waren zo buiten proportie, zeker in vergelijking met wat je had geleerd, dat je niet anders kon dan ze toch ergens in twijfel trekken. Maar als leek kom je niet verder dan die twijfel, want je hebt geen bewijzen om die twijfel bevestigd te zien met degelijke historische argumenten.
Daarom is “Koloniaal Congo” erg welkom. Want in dit boek wordt échte, dynamische geschiedenis bedreven. Het is er zelfs een voorbeeld van: Niets in de Geschiedenis ligt vast, niets is zeker. Elke échte Geschiedkundige gaat op zoek naar de werkelijke feiten, staaft die met bronnenmateriaal en op alle mogelijke andere manieren, schrijft dan een artikel of een boek waarin hij zijn bevindingen en bronnen weergeeft en hoe hij tot deze conclusie kwam. Dan kijkt hij uit naar wat zijn collega’s geschiedkundigen ervan denken, over weten, of ze akkoord gaan of weerleggen, steeds aan de hand van bewijzen.
Dat is wat in dit boek gebeurt. 30 geschiedkundigen hebben in 30 hoofdstukken alle mogelijke thema’s aangepakt die op “onze” vroegere “Belgische Congo” kunnen betrekking hebben. Wat het onderwerp is van hun opzoekingen moeten ze in vragen formuleren. Vandaar de ondertitel “een geschiedenis in vragen. De hoofdstukken die de antwoorden op die vragen bevatten, moeten kort blijven (10 tot 12 bladzijden) waardoor ze gedwongen worden hun bevindingen, die geformuleerd worden in een korte conclusie, zo precies mogelijk te formuleren. Ze zijn ervan doordrongen dat hun antwoorden waarschijnlijk niet de volledig juiste zullen zijn, maar wel een belangrijke stap op weg naar de kennis van een zo juist mogelijk verleden.
Enkele van de vragen die aangesneden worden:
- Was Leopold II nu inderdaad die genocidale massamoordenaar die zo maar eventjes de dood van 10 tot 20 miljoen Congolezen op zijn geweten had? (Zoals vanuit sommige bronnen beweerd wordt en gretig overgenomen wordt door praktisch ieder artikel, opiniestukje of boek dat sindsdien verschenen is). Schonk hij toch niet uit de goedheid van zijn hart zijn privébezit dat de Congo was, zo maar aan België? Die foto’s waarop zwarten staan afgebeeld met afgehakte handen tonen toch een ongelooflijke wreedheid?
- Hebben opeenvolgende Belgische regeringen het onderwijsniveau en het aantal studenten beperkt zodat er geen zwart, inheems administratief kader kon gevormd worden met de bedoeling een Belgisch bestuur onontbeerlijk te maken?
- Had Koning Boudewijn werkelijk de bedoeling de dingen zo te regelen dat hij zijn droom zou kunnen waarmaken van zowel koning der Belgen als koning der Congolezen te worden?
- Is het mogelijk dat een zo hooggeplaatst persoon als de president van de Verenigde Staten (Eisenhower) het bevel zou geven om de Congolese Eerste Minister, Lumumba, te vermoorden zodat de CIA er twee huurmoordenaars kon op afsturen. (Ook met instemming van Koning Boudewijn, zeggen andere bronnen…)?
- Wat nog regelmatig in het nieuws komt, vooral na de heropening van een vernieuwd Congomuseum in Tervuren is de vraag hoe het nu zit met Koloniale kunst? 125.000 objecten in het museum in Tervuren… Hoe zijn die allemaal in België terechtgekomen? Met welk recht zomaar meegenomen? Zijn die niet het eigendom van het land van herkomst en is dus restitutie op zijn plaats?
- Werd de ontwikkeling van Congo enkel bereikt door de toepassing van dwangarbeid?
- Hoe was de toestand van de Congolese arbeiders? Die in de industrie – Union Minière - en die op het platteland? Was er sprake van exploitatie?
- Er bestaat een Congolese Gemeenschap in België. Waarom? Hoe is die ontstaan?
- In hoeverre werden Congolezen ingezet in de twee wereldoorlogen en mochten de overlevenden daar de vruchten van dragen?
- In 1960 werd “Belgisch Congo” onafhankelijk. Is de onafhankelijkheid te vroeg gekomen? In hoeverre betekende dat, dat er een einde gekomen was aan de kolonisatie en het kolonialisme?
- Toont de Congocrisis (1960-1969) aan dat België een slechte kolonisator was?
- Hoe verloopt de Congolese demografie van begin kolonisatie tot nu? Tonen die cijfers de mogelijkheid van een mogelijke genocide aan?
- Wat met de onderwerpen van de kolonisatie die nooit ter sprake kwamen: seksualiteit, vrouwen, rassenvermenging?
- Wat was de bijdrage van missionarissen en zusters die toch belangeloos de Congolezen kwamen helpen? Bijvoorbeeld door het bouwen en runnen van scholen en hospitalen? Wat was hun rol?
- Zijn we misschien bezig met een vertekend beeld van de kolonisatie te scheppen, als we vanuit Congolese bron moeten horen dat alles beter was ten tijde van de Belgen, in vergelijking met nu? Zegt Léon Engulu: “In 1960 hadden we gratis onderwijs en allemaal werk. Nu is onderwijs betalend en heeft 20% werk. Het is één grote chaos.” En hoe foto’s van vroeger gebouwen en een infrastructuur tonen waar nu amper nog wat van overschiet?
- Was Leopold II nu inderdaad die genocidale massamoordenaar die zo maar eventjes de dood van 10 tot 20 miljoen Congolezen op zijn geweten had? (Zoals vanuit sommige bronnen beweerd wordt en gretig overgenomen wordt door praktisch ieder artikel, opiniestukje of boek dat sindsdien verschenen is). Schonk hij toch niet uit de goedheid van zijn hart zijn privébezit dat de Congo was, zo maar aan België? Die foto’s waarop zwarten staan afgebeeld met afgehakte handen tonen toch een ongelooflijke wreedheid?
- Hebben opeenvolgende Belgische regeringen het onderwijsniveau en het aantal studenten beperkt zodat er geen zwart, inheems administratief kader kon gevormd worden met de bedoeling een Belgisch bestuur onontbeerlijk te maken?
- Had Koning Boudewijn werkelijk de bedoeling de dingen zo te regelen dat hij zijn droom zou kunnen waarmaken van zowel koning der Belgen als koning der Congolezen te worden?
- Is het mogelijk dat een zo hooggeplaatst persoon als de president van de Verenigde Staten (Eisenhower) het bevel zou geven om de Congolese Eerste Minister, Lumumba, te vermoorden zodat de CIA er twee huurmoordenaars kon op afsturen. (Ook met instemming van Koning Boudewijn, zeggen andere bronnen…)?
- Wat nog regelmatig in het nieuws komt, vooral na de heropening van een vernieuwd Congomuseum in Tervuren is de vraag hoe het nu zit met Koloniale kunst? 125.000 objecten in het museum in Tervuren… Hoe zijn die allemaal in België terechtgekomen? Met welk recht zomaar meegenomen? Zijn die niet het eigendom van het land van herkomst en is dus restitutie op zijn plaats?
- Werd de ontwikkeling van Congo enkel bereikt door de toepassing van dwangarbeid?
- Hoe was de toestand van de Congolese arbeiders? Die in de industrie – Union Minière - en die op het platteland? Was er sprake van exploitatie?
- Er bestaat een Congolese Gemeenschap in België. Waarom? Hoe is die ontstaan?
- In hoeverre werden Congolezen ingezet in de twee wereldoorlogen en mochten de overlevenden daar de vruchten van dragen?
- In 1960 werd “Belgisch Congo” onafhankelijk. Is de onafhankelijkheid te vroeg gekomen? In hoeverre betekende dat, dat er een einde gekomen was aan de kolonisatie en het kolonialisme?
- Toont de Congocrisis (1960-1969) aan dat België een slechte kolonisator was?
- Hoe verloopt de Congolese demografie van begin kolonisatie tot nu? Tonen die cijfers de mogelijkheid van een mogelijke genocide aan?
- Wat met de onderwerpen van de kolonisatie die nooit ter sprake kwamen: seksualiteit, vrouwen, rassenvermenging?
- Wat was de bijdrage van missionarissen en zusters die toch belangeloos de Congolezen kwamen helpen? Bijvoorbeeld door het bouwen en runnen van scholen en hospitalen? Wat was hun rol?
- Zijn we misschien bezig met een vertekend beeld van de kolonisatie te scheppen, als we vanuit Congolese bron moeten horen dat alles beter was ten tijde van de Belgen, in vergelijking met nu? Zegt Léon Engulu: “In 1960 hadden we gratis onderwijs en allemaal werk. Nu is onderwijs betalend en heeft 20% werk. Het is één grote chaos.” En hoe foto’s van vroeger gebouwen en een infrastructuur tonen waar nu amper nog wat van overschiet?
Dit zijn nog lang niet alle onderwerpen en facetten in dit boek. Duidelijk is wel dat de vraagstelling, waarop niet altijd een (volledig) antwoord komt, tot verder onderzoek en dialoog aanzet.
In elk van de artikelen wordt gericht naar andere artikelen verwezen en bij ieder artikel volgt een eigen bibliografie. Dat is zoveel beter dan een anders quasi onoverzichtelijk aantal pagina’s verwijzingen. Het boek eindigt met een zeer leerzaam “Fotografisch essay” dat de wens oproept dat er eens een uitgebreid fotoboek met duiding en vragen zou verschijnen.
Volgt nog een tijdlijn, drie kaarten: “onafhankelijk Congo” van Leopold II, “Belgisch Congo” en de “Democratische Republiek Congo”, plus een nuttige lijst van afkortingen.
Een boek dat duidelijk een lang bestaande leegte vult en waarvan een vertaling uiterst welkom zou zijn om de vragen internationaal rond “Belgisch Congo” en de Belgische Kolonisatie wat zuiverder te stellen.
Victor De Raeymaeker
Meer van Victor De Raeymaeker
In elk van de artikelen wordt gericht naar andere artikelen verwezen en bij ieder artikel volgt een eigen bibliografie. Dat is zoveel beter dan een anders quasi onoverzichtelijk aantal pagina’s verwijzingen. Het boek eindigt met een zeer leerzaam “Fotografisch essay” dat de wens oproept dat er eens een uitgebreid fotoboek met duiding en vragen zou verschijnen.
Volgt nog een tijdlijn, drie kaarten: “onafhankelijk Congo” van Leopold II, “Belgisch Congo” en de “Democratische Republiek Congo”, plus een nuttige lijst van afkortingen.
Een boek dat duidelijk een lang bestaande leegte vult en waarvan een vertaling uiterst welkom zou zijn om de vragen internationaal rond “Belgisch Congo” en de Belgische Kolonisatie wat zuiverder te stellen.
Victor De Raeymaeker
