16 juli 2021
Rampspoed. Politiek ten tijde van catastrofe
Niall Ferguson was druk bezig met het opzoekwerk voor en het schrijven van een volgend boek dat zou handelen over rampen in de geschiedenis en in de wereld. Hij was altijd al een begeesterde sciencefictionlezer geweest en had geleerd dat s.f. niet zomaar een dom literair genre was dat verhaaltjes vertelde waarin een soort cowboy achtige avonturen zich afspeelden in de ruimte.
Hij wist dat het een genre was dat de toekomst voorspelde en ideeën aanvoerde en in gang zette waarin “negen van de vijf technologische doorbraken correct voorspeld” werden. Deze boutade van Paul Samuelson is natuurlijk een overdrijving maar s.f. heeft op vele gebieden de wetenschap de weg gewezen naar wat komen zou: ook op gebied van mogelijke rampen, zoals bijvoorbeeld de huidige pandemie. COVID-19 kwam voor hem – en voor andere, ernstige s.f.- lezers - dus niet als een verrassing. Hij wees meteen op de ernst ervan en voorspelde een mogelijke wereldwijde verspreiding. Hij wordt niet au sérieux genomen. “Een griepje zoals vorige wintergriepjes” was de gangbare reactie op deze op “sensatiebeluste” mededeling…
Niall Ferguson was dus bezig met het verzamelen, kennis uitdiepen en uitleggen van die massa catastrofen die in de loop van de geschiedenis kwamen bovendrijven. Er waren al kleinere en grotere ijstijden geweest, de uitbraak van de Vesuvius en andere “vuurspuwende” bergen, verschillende uitbarstingen van de “Zwarte Dood”, aardbevingen, orkanen, de uitroeiing van het grootste deel van de bevolking in de Nieuwe Wereld na de “ontdekking” ervan door de gulzige “oude wereld” met als wapen virussen en bacteriën. Op het gebied van het verspreiden van allerlei ziektes, er was “recent” de Spaanse Griep geweest die vlak na WOII meer mensen doodde dan de oorlog zelf, en er waren natuurlijk de vele grote en kleine oorlogen en andere door de mens zelf veroorzaakte catastrofes. Hij voegt hier terecht ook de vele natuurlijke rampen aan toe die de mens blijkbaar moedwillig over het hoofd ziet, zoals telkens weer gaan wonen in gebieden geteisterd door aardbevingen, overstromingen, herhaaldelijke uitbarstingen van vulkanen. Ferguson schrijft ook uitgebreid over alle mogelijke grotere en kleinere rampen die zich voordeden in de geschiedenis: economische crisissen, hyperinflatie, de invloed van virussen op het winnen of verliezen van veldslagen en oorlogen zoals de Russische campagne van Napoleon die zijn “Grande Armée gedecimeerd ziet door tyfus en Gele koorts nog vooraleer hij Moskou bereikt.
Niall Ferguson was dus bezig met het verzamelen, kennis uitdiepen en uitleggen van die massa catastrofen die in de loop van de geschiedenis kwamen bovendrijven. Er waren al kleinere en grotere ijstijden geweest, de uitbraak van de Vesuvius en andere “vuurspuwende” bergen, verschillende uitbarstingen van de “Zwarte Dood”, aardbevingen, orkanen, de uitroeiing van het grootste deel van de bevolking in de Nieuwe Wereld na de “ontdekking” ervan door de gulzige “oude wereld” met als wapen virussen en bacteriën. Op het gebied van het verspreiden van allerlei ziektes, er was “recent” de Spaanse Griep geweest die vlak na WOII meer mensen doodde dan de oorlog zelf, en er waren natuurlijk de vele grote en kleine oorlogen en andere door de mens zelf veroorzaakte catastrofes. Hij voegt hier terecht ook de vele natuurlijke rampen aan toe die de mens blijkbaar moedwillig over het hoofd ziet, zoals telkens weer gaan wonen in gebieden geteisterd door aardbevingen, overstromingen, herhaaldelijke uitbarstingen van vulkanen. Ferguson schrijft ook uitgebreid over alle mogelijke grotere en kleinere rampen die zich voordeden in de geschiedenis: economische crisissen, hyperinflatie, de invloed van virussen op het winnen of verliezen van veldslagen en oorlogen zoals de Russische campagne van Napoleon die zijn “Grande Armée gedecimeerd ziet door tyfus en Gele koorts nog vooraleer hij Moskou bereikt.
Niall Ferguson wist dus dat er nog rampen zouden opdagen en dat er, recent, eigenlijk al een reeks hun rondje op het wereldtoneel gemaakt hadden (zoals SARS, ebola, gekkekoeienziekte enz.) maar dat die meteen door de wetenschap aangepakt waren en geheel of gedeeltelijk uitgeroeid. “We moeten dringend leren uit deze rampen-stroom en waarvan de economische gevolgen erger zijn dan de gevolgen voor de gezondheid.”
Toen kwam COVID “en ik besefte meteen dat dit een pandemie was. Ik richtte dus al mijn aandacht meteen daarop.” Gelukkig voor dit boek want in zijn ijver naar volledigheid en overtuigingskracht, was het stilaan een soort encyclopedische opsomming aan het worden van alle grotere en kleinere rampen die de wereld geteisterd hadden, met als enige lichtpuntjes de erudiete, originele, verrassende “weetjes” en ook het kritisch inzicht en commentaar zoals je die je van Niall Ferguson altijd kan verwachten. Hij onderzoekt alles, denkt erover na, legt verbanden, gooit met cijfers die verbluffende feiten vaststellen of veranderen.
Toen kwam COVID “en ik besefte meteen dat dit een pandemie was. Ik richtte dus al mijn aandacht meteen daarop.” Gelukkig voor dit boek want in zijn ijver naar volledigheid en overtuigingskracht, was het stilaan een soort encyclopedische opsomming aan het worden van alle grotere en kleinere rampen die de wereld geteisterd hadden, met als enige lichtpuntjes de erudiete, originele, verrassende “weetjes” en ook het kritisch inzicht en commentaar zoals je die je van Niall Ferguson altijd kan verwachten. Hij onderzoekt alles, denkt erover na, legt verbanden, gooit met cijfers die verbluffende feiten vaststellen of veranderen.
Merkwaardig is in elk geval dat het COVID-verhaal nog maar halfweg was als Niall Ferguson erover begint te schrijven en wat voor verrassend inzicht hij al toonde en welke rake gevolgtrekkingen hij maakte: de gezondheidsdiensten schoten tekort, er werd niet getest, opgevolgd, opgespoord, er werd niet geïsoleerd, de administratie werkte niet en waren gewoonweg slecht in hun job. (in tegenstelling met bijvoorbeeld 1975 toen Eisenhower de Aziatische griep wist te bedwingen) “We hebben een hamer gebruikt om een noot te kraken.” De administratie was gewoonweg niet tegen de taak opgewassen, reageerde fout, niet, te laat en verspreidde onjuiste berichten .(Net zoals met de ramp van de Space Shuttle Challenger toen er één kans was op 100 dat het fout zou lopen en niet 1 op 10.000 zoals verspreid werd door de bureaucratie. Ook de pers was te lui en inefficiënt en speelde enkel in op sensatie en angst. Tot zelfs de president, die nutteloze middelen aanprees. En natuurlijk waren er de sociale media die alarmistische “kennis” verspreidden, vrees, verkeerde informatie en gewoonweg gekke beweringen, wat het moeilijk maakte voor mensen om te oordelen. (“De wetenschappelijke waarheid bloeit niet gemakkelijk op de sociale netwerken.”) Scholen hadden moeten openblijven, want kinderen waren niet in gevaar. Google, Facebook, Youtube begonnen een politieke beginnen te spelen want ze sloten de president van de VS zomaar buiten, wat niét hun hun rol mag zijn. Zelfs het ontwikkelde deel van de bevolking begon allerlei vreemde dingen te geloven. (bijvoorbeeld: vaccineren is gevaarlijk voor zwangere vrouwen) Dat terwijl tijdens een pandemie net goede en juiste informatie van vitaal belang is.
Gelukkig is er de wetenschap als steun… Maar ook wetenschap blijkt “messy”. Niall Ferguson probeerde alles te lezen wat op wetenschappelijk gebied over de pandemie verscheen en moest ontdekken dat het onmogelijk geworden is om nog alle relevante info te lezen, zelfs nog maar enkel de artikels in de meest betrouwbare, wetenschappelijke uitgaves of dito platforms. Eigenlijk kun je er slechts enkel een fractie van lezen en alhoewel je er op een bepaald punt wel ongeveer naar kan raden, kun je toch niet zeker zijn en is het dus begrijpelijk dat er veel gehandeld wordt zonder kennis. Wat we nu wél weten, is dat je in elk geval kan starten met een goede reeks maatregelen en dat je sommige maatregelen beter niet treft: De openluchtgelegenheden sluiten, zoals parken, natuurgebieden, stranden. De pandemie is een “binnenshuis” iets.
Gelukkig is er de wetenschap als steun… Maar ook wetenschap blijkt “messy”. Niall Ferguson probeerde alles te lezen wat op wetenschappelijk gebied over de pandemie verscheen en moest ontdekken dat het onmogelijk geworden is om nog alle relevante info te lezen, zelfs nog maar enkel de artikels in de meest betrouwbare, wetenschappelijke uitgaves of dito platforms. Eigenlijk kun je er slechts enkel een fractie van lezen en alhoewel je er op een bepaald punt wel ongeveer naar kan raden, kun je toch niet zeker zijn en is het dus begrijpelijk dat er veel gehandeld wordt zonder kennis. Wat we nu wél weten, is dat je in elk geval kan starten met een goede reeks maatregelen en dat je sommige maatregelen beter niet treft: De openluchtgelegenheden sluiten, zoals parken, natuurgebieden, stranden. De pandemie is een “binnenshuis” iets.
Ook de ”lockdown” was waarschijnlijk fout. De economie dichtgooien was dwaas, want gewoon ”social distancing” waar dat kon, zou volstaan hebben. Noch ambtenaren, noch de pers en journalisten vroegen naar het kostenplaatje, zelfs niet naar de mogelijke toename van drugsgebruik, overdosissen, geweld, psychologische gevolgen of zelfmoorden.
Wat wel meteen dicht moest, waren cruiseschepen, gevangenissen, volle restaurants en cafés, huwelijksfeesten, begrafenissen, stadions (voetbal…) en dergelijke. Hopelijk was dit een leer-jaar en zullen we paraat staan bij een (onvermijdelijk) volgende pandemie.
Het boek zit verder vol met allerlei interessante en opmerkelijke “tussendoortjes” en “weetjes”.
Zo is er de wijdverspreide opinie dat het nu de beurt is van China om de macht over te nemen van de Verenigde Staten. “History has turned a corner” en dit is het einde van de Westerse dominantie zegt men - de algemene teneur zelfs bij 70% van de Amerikanen. Niall Ferguson kijkt ernaar door de bril van de historicus die gelooft in de kracht van de democratie en de verscheidenheid. Hij stelt dat een land zoals de “States” zichzelf zal blijven vernieuwen net dankzij die op het eerste gezicht rommelige en soms tegenstrijdige tendensen, opinies, stellingnames, machthebbers en elans, terwijl ”imperialistisch China” zal vastlopen in een solide één partij-structuur en besluitvorming, top down. De VS moet de morele taak aanvaarden en de handschoen opnemen. Wij hebben, bijvoorbeeld, de vaccinwedloop gewonnen en niet China. Hun onderwijs en universiteiten staan voor niet-vrijheid, voor opgelegd denken. Wij staan voor vrijheid, zelfs al lijkt dat rommelig en chaotisch is.
Wat wel meteen dicht moest, waren cruiseschepen, gevangenissen, volle restaurants en cafés, huwelijksfeesten, begrafenissen, stadions (voetbal…) en dergelijke. Hopelijk was dit een leer-jaar en zullen we paraat staan bij een (onvermijdelijk) volgende pandemie.
Het boek zit verder vol met allerlei interessante en opmerkelijke “tussendoortjes” en “weetjes”.
Zo is er de wijdverspreide opinie dat het nu de beurt is van China om de macht over te nemen van de Verenigde Staten. “History has turned a corner” en dit is het einde van de Westerse dominantie zegt men - de algemene teneur zelfs bij 70% van de Amerikanen. Niall Ferguson kijkt ernaar door de bril van de historicus die gelooft in de kracht van de democratie en de verscheidenheid. Hij stelt dat een land zoals de “States” zichzelf zal blijven vernieuwen net dankzij die op het eerste gezicht rommelige en soms tegenstrijdige tendensen, opinies, stellingnames, machthebbers en elans, terwijl ”imperialistisch China” zal vastlopen in een solide één partij-structuur en besluitvorming, top down. De VS moet de morele taak aanvaarden en de handschoen opnemen. Wij hebben, bijvoorbeeld, de vaccinwedloop gewonnen en niet China. Hun onderwijs en universiteiten staan voor niet-vrijheid, voor opgelegd denken. Wij staan voor vrijheid, zelfs al lijkt dat rommelig en chaotisch is.
Toch leren universiteiten onvoldoende kritisch denken aan. Ze moeten dringend een ommekeer maken en beginnen met leren denken over kritisch denken… Maar ze zijn besmet met kapitalistisch denken, gesteund door een liberale ideologie die het hoogste belang toewijst aan het individu. (“Ikzelf ben het belangrijkst onderdeel van de maatschappij”, ik moet het “maken”. De zelfhaat die ontstaat als blijkt - in de meeste gevallen - dat dit niet kan en men dus een mislukkeling is, voedt de ommekeer naar rechts en het geloof in de machtige man en totalitaire regimes).
We zullen nieuwe instellingen moeten oprichten die kritisch denken bevorderen, het nieuws onderzoeken, het monopolie van nieuwsgroepen en publieke media doorbreken. Google kan niet zeggen “wij zijn privé” en dus kan je ons niet beperken. Er moet openbare censuur komen. Google en andere sociale media moeten een zekere standaard hooghouden en aansprakelijk gehouden worden. Ze zijn niet “the masters of the universe”.
We zullen nieuwe instellingen moeten oprichten die kritisch denken bevorderen, het nieuws onderzoeken, het monopolie van nieuwsgroepen en publieke media doorbreken. Google kan niet zeggen “wij zijn privé” en dus kan je ons niet beperken. Er moet openbare censuur komen. Google en andere sociale media moeten een zekere standaard hooghouden en aansprakelijk gehouden worden. Ze zijn niet “the masters of the universe”.
Opvallend is ook zijn conclusie dat gemaakte fouten zelden kunnen toegeschreven worden aan de top maar het gevolg zijn van onopvallende gebeurtenissen in het dagelijks leve, dikwijls gemaakt door administraties. (Volgens Tolstoj “waren de daden van Napoleon en Alexander van wier woorden de gang van zaken leek af te hangen, net zo onvrijwillig als de daden van een soldaat die door loting of dienstplicht brokken was bij de veldtocht”. “Ook een koning is de slaaf van de geschiedenis.”)
Bij het lezen is het wel lichtjes hinderlijk dat je er rekening mee moet houden dat dit boek weliswaar geschreven werd door een Brit, maar dan eentje die professor is in Harvard en Research Fellow aan het Hoover Institute en die dus grotendeels schrijft met een Amerikaanse bril op, over en voor Amerikanen.
Zelf zegt hij dat zijn boek een geruststellend, humoristisch boek is. Dat zal wel zo zijn, maar de lezer verdrinkt in een overstroming van een buitengewone hoeveelheid ongelooflijk interessante informatie, die eerder in tegenstelling staat met die humor en dat optimisme. Gelukkig zijn er de bladzijden gewijd aan COVID, die - zelfs al zijn ze geschreven halfweg de pandemie - toch het merkwaardig inzicht profetisch karakter hebben dat er ons doet op vertrouwen dat we wel(licht..) zullen geleerd hebben uit wat deze keer misliep en ons zullen wapenen voor een volgende ramp (die er onvermijdelijk staat aan te komen…).
Meer van Victor De Raeymaeker
Bij het lezen is het wel lichtjes hinderlijk dat je er rekening mee moet houden dat dit boek weliswaar geschreven werd door een Brit, maar dan eentje die professor is in Harvard en Research Fellow aan het Hoover Institute en die dus grotendeels schrijft met een Amerikaanse bril op, over en voor Amerikanen.
Zelf zegt hij dat zijn boek een geruststellend, humoristisch boek is. Dat zal wel zo zijn, maar de lezer verdrinkt in een overstroming van een buitengewone hoeveelheid ongelooflijk interessante informatie, die eerder in tegenstelling staat met die humor en dat optimisme. Gelukkig zijn er de bladzijden gewijd aan COVID, die - zelfs al zijn ze geschreven halfweg de pandemie - toch het merkwaardig inzicht profetisch karakter hebben dat er ons doet op vertrouwen dat we wel(licht..) zullen geleerd hebben uit wat deze keer misliep en ons zullen wapenen voor een volgende ramp (die er onvermijdelijk staat aan te komen…).
