28 juni 2021
Zo niet, dan toch. Over ons redeneren en wat daar wel en niet logisch aan is
Sjoerd van der Niet studeerde filosofie en natuurkunde aan de universiteit van Amsterdam. Hij is werkzaam als adviseur voor strategie en argumentatie. Taalfilosofie ziet hij als de speeltuin voor het denken.
_Logisch
Logisch: dat is het woord dat centraal staat in dit boek. “Als het gaat regenen, neem je een paraplu mee. Dat is toch logisch”. Die uitspraak lijkt te kloppen als een zwerende vinger, maar dan neemt Sjoerd van der Niet je mee op een bijna duizelingwekkende ontleding van dergelijke uitspraken. Het is niet zeker dat het gaat regenen, evenmin is het noodzakelijk dat je een paraplu meeneemt. Trouwens, weet je wel waar je die paraplu gelegd hebt?! Misschien raadpleeg je eerst de app op je telefoon om zeker te zijn van het weer. Er is discussie mogelijk zowel over de zekerheid van de regen, als over de onvermijdelijkheid om een paraplu mee te nemen.
Iets wat niet volkomen logisch is, is daarom nog niet volkomen onlogisch.
Iets wat niet volkomen logisch is, is daarom nog niet volkomen onlogisch.
_Logica en verantwoordelijkheid
Op een speelse wijze toont de auteur de consequenties aan van taalgebruik, dat zo goed als altijd een sociale functie heeft. Soms stellen we iets voor als logisch, maar zijn we eigenlijk bezig de verantwoordelijkheid af te wentelen. Dat is wat Nanci Pelosi deed, toen ze de impeachment van Trump als logisch en onvermijdelijk voorstelde: “He gave us no choice” . Uiteindelijk vonden de Republikeinen dat er wél een keuze was.
“Nood breekt wet” of is het eerder: “Stick to the rules – juist in buitengewone tijden”? Welke politicus heeft gelijk? We moeten blijven nadenken, zo besluit de auteur zijn voorbeeld niet voor het eerst en niet voor het laatst.
“Nood breekt wet” of is het eerder: “Stick to the rules – juist in buitengewone tijden”? Welke politicus heeft gelijk? We moeten blijven nadenken, zo besluit de auteur zijn voorbeeld niet voor het eerst en niet voor het laatst.
_Als A, dan B, als B dan C
Op deze wijze neemt van der Niet je mee doorheen tal van uitspraken die op het eerste gezicht heel logisch lijken, maar dat bij nader toezien niet zijn. Hij gebruikt natuurlijk tal van voorbeelden, maar dit patroon komt dikwijls terug: als het regent, dan neem ik de paraplu mee. Als A, dan B. Als symptoom, dan actie. Twitteraars bedienen zich dikwijls van de redenering(sfout) op p. 39: “Het kabinet wil de BTW verhogen. Slecht idee. Teken de petitie”. Als A (observatie), dan B (oordeel), dan C (actie). Is A al zeker geweten? Is het zo’n slecht idee om de BTW te verhogen? Het argument voor C is B, maar wat zijn de argumenten voor B? Is C onvermijdelijk? Zijn er geen betere voorstellen?
_Modaliteit
Van de vele voorbeelden van uitspraken die hij aan een kritisch taalkundig en filosofisch onderzoek onderwerpt, is die van Geert Wilders erg relevant. Na de aanslag in Brussel op 22 maart 2016 en vóór er iets bekend was van de toedracht, zei de Nederlandse politicus: “Als het van islamitische kant komt, dan was dat iets wat we hadden kunnen verwachten”.
De auteur ontleedt vervolgens bijna elk woord, laat van de logica niet veel heel en eindigt na twee bladzijden met de bedenking dat voor iedereen de boodschap nochtans duidelijk was.
De auteur ontleedt vervolgens bijna elk woord, laat van de logica niet veel heel en eindigt na twee bladzijden met de bedenking dat voor iedereen de boodschap nochtans duidelijk was.
_Haarklieverij
Wie bovenstaande voorbeelden haarklieverij vindt, die begint best niet aan het boek, het staat er namelijk vol van! Het gaat precies over het verband tussen taal en logica. Het gaat erover hoe we soms menen volkomen redelijk en logisch te redeneren, terwijl – zodra de auteur de uitspraak ontleedt – het tegendeel waar is.
Al schrijft van der Niet in een erg vlot, prettig, soms humorvol Nederlands, je moet je willen onderdompelen en je aandacht erbij houden om zijn betoog te volgen. Engelse citaten worden meestal niet vertaald, de inhoud blijkt soms uit de bespreking. Misschien meent Van der Niet dat iemand die zich de moeite getroost om zijn filosofische redeneringen te volgen, voldoende Engels kent. Ik ben zeker dat hij van deze laatste veronderstelling van mij heel doeltreffend gehakt zou maken, als hij dat zou willen!
Al schrijft van der Niet in een erg vlot, prettig, soms humorvol Nederlands, je moet je willen onderdompelen en je aandacht erbij houden om zijn betoog te volgen. Engelse citaten worden meestal niet vertaald, de inhoud blijkt soms uit de bespreking. Misschien meent Van der Niet dat iemand die zich de moeite getroost om zijn filosofische redeneringen te volgen, voldoende Engels kent. Ik ben zeker dat hij van deze laatste veronderstelling van mij heel doeltreffend gehakt zou maken, als hij dat zou willen!
_Catch-22
De auteur eindigt niet alleen met een uitgebreide verantwoording per hoofdstuk, hij last ook een begrippenlijst in voor iedereen die zijn kennis wil opfrissen. Misschien weten we wel wat een cirkelredenering is, wat premissen zijn, wat QED betekent, wat een catch-22 situatie is, maar met de voorbeelden van dit boek erbij, worden ze duidelijker. Een begrip dat niet in de lijst staat, is bijvoorbeeld Ockham’s razor of een ad hominem, hoewel die laatste term wordt uitgelegd in de tekst, zoals trouwens nog vele andere termen.
Moderne vormen van logica, zoals permutatie of een disjunctief syllogisme legt hij uit in het hoofdstuk met die naam en soms ook in de begrippenlijst.
Meer van Gerda Sterk
Moderne vormen van logica, zoals permutatie of een disjunctief syllogisme legt hij uit in het hoofdstuk met die naam en soms ook in de begrippenlijst.
