7 juni 2021
Democratie en educatie – Bespreking en AUDIOGESPREK met Pieter Meurs (met 2 AUDIOFRAGMENTEN)
´… deze ruimte waar we kunnen bevragen hoe we willen samenleven.
Het is de plek waar we de democratie kunnen heruitvinden.’ (p. 76)
_Intussen op ´Het pleintje´…
Hoe kom je, geïnspireerd door politieke filosofen zoals Slavoj Žižek, Jean-Luc Nancy en Chantal Mouffe, uit bij de hangjongeren op het pleintje? En, verder, ook bij burgerschapseducatie genre Gert Biesta… Of, wat mij in deze benieuwd, waarom de meeste automobilisten op de Brusselse Ring hun snelheid braafjes matigen naar toch nét-iets-meer-dan-100km-per-uur.
Burgerzin. In hoeverre is daar nog sprake van als brandweerchefs of burgemeesters hun eigen volk voortrekken op vaccinatielijsten of – iets onschuldiger – wanneer burgers ‘nalaten’ hun zonnepanelen aan te geven? Voorbeelden legio. En allicht: niemand is vlekkeloos…
Burgerzin. In hoeverre is daar nog sprake van als brandweerchefs of burgemeesters hun eigen volk voortrekken op vaccinatielijsten of – iets onschuldiger – wanneer burgers ‘nalaten’ hun zonnepanelen aan te geven? Voorbeelden legio. En allicht: niemand is vlekkeloos…
Beluister hieronder het volledige Gesprek met Pieter Meurs
00:00 / 00:00
_Boter of Kanonnen…
Toegegeven: er loopt altijd wel wat mis in een democratie. Je kan dan eindeloos palaberen en zeuren over haar inerte werking ten gevolge van de ‘particratie’ of over de dominantie van het economische op het politieke en het ecologische, maar voor de burger stelt de kwestie burgerzin zich onopvallend en alledaags aan zijn keukentafel. Want: Terrasjes of gezondheid? CO2-reductie of salariswagens? Zomerkampen of quarantaine? Tenerife of Bredene?
Pieter Meurs mag in Democratie en educatie samen met politicoloog Andrew Heywood zeker stellen dat mensen ‘in wezen politieke denkers’ zijn, want ‘of ze het nu weten of niet, mensen gebruiken politieke ideeën en concepten wanneer ze hun mening uitdrukken of hun gedachten vormgeven.’ (p. 35) Politieke denkers? Tja… Maar meteen moeten we het dan ook hebben over de dalende sociale cohesie, de groeiende polarisatie en de schrale participatie. Zeg maar: de gebrekkigheid van de democratisch reflex en de modale weerzin van de politiek. Noem dat allemaal dan maar gemakshalve ‘de apathie van de burger’. De mens een zoön politikon? Twijfelen is toegestaan…
‘… politisering van burgerschap en burgerschapseducatie
impliceert dus betrokkenheid op het publieke.’ (p. 105)
Pieter Meurs mag in Democratie en educatie samen met politicoloog Andrew Heywood zeker stellen dat mensen ‘in wezen politieke denkers’ zijn, want ‘of ze het nu weten of niet, mensen gebruiken politieke ideeën en concepten wanneer ze hun mening uitdrukken of hun gedachten vormgeven.’ (p. 35) Politieke denkers? Tja… Maar meteen moeten we het dan ook hebben over de dalende sociale cohesie, de groeiende polarisatie en de schrale participatie. Zeg maar: de gebrekkigheid van de democratisch reflex en de modale weerzin van de politiek. Noem dat allemaal dan maar gemakshalve ‘de apathie van de burger’. De mens een zoön politikon? Twijfelen is toegestaan…
‘… politisering van burgerschap en burgerschapseducatie
impliceert dus betrokkenheid op het publieke.’ (p. 105)
Politiek? Denkers? Het ligt er maar aan hoe rekbaar je het invult. Elk (publiek?) gedrag kan à la limite wel getipt worden als politiek. Maar demonstreren en protesteren met sloganeske kreten als Vrijheid! Rechtvaardigheid! Onze Rechten! of Gelijkheid! zijn niet sowieso blijken van diep doordacht politiek engagement. De ‘incongruentie tussen handelen en bewustzijn’ van Slavoj Žižek blijft opvallend vaak overeind… (p. 57) Indien – in tijden van corona – terug terrasjes-kunnen-doen, maar er verder de-kantjes-aflopen of dollen-met-de-politie worden beschouwd als vechten-voor-vrijheid of een diepgravende variant van burgerlijke ongehoorzaamheid is het wel oppervlakkig gesteld met de burgerzin van minstens sommige burgers. Want onze vrijheid beknot door coronamaatregelen?!? Dan toch – eigenzinnigheid eerst! – vooral die zónder een grote V of R… Al betekent elke gewonnen kleine vrijheid ongetwijfeld iets voor de dagdagelijkse beléving van het politieke… Maar waarvoor – anno 1789 – stonden Liberté! Égalité! en Fraternité! ook alweer? Misschien hebben we het toch maar beter over het supportersgejuich van Club Brugge…
_ΔῆΜΟΣ & ΚΡΑΤΕΙΝ
In Democratie en educatie pikt Pieter Meurs een aloude vraag op. Met de woorden van Gert Biesta: ‘Welke vormen van opvoeding en onderwijs zouden het volk (de démos) het beste voorbereiden op hun deelname aan het besturen (kratein) van hun samenleving?’ (p. 79) Al ten tijde van de Atheense polis geen makkie… Denk nog maar aan het Proces Socrates, de politieke functie van de tragediën of het provocerende gedrag van Diogenes. Vandaag – én met een democratie in crisis – kan je die retorische (?) vraag enigszins demonteren tot: ‘Wat bedoelen we met het politieke? Met burgerzin? Algemeen belang? Participatie?’ In essentie – Pieter Meurs is filosoof – gaat het daarbij om: ‘Wat is een goede burger?’ En hoe kan je elk van ons aansporen tot politiek dénken? En – vooral – tot participeren?
Dat zijn om te beginnen geen neutrale, maar geëngageerde vragen. Daarmee omzeilen we niet het democratische dilemma ‘dat we ons vandaag niet meer kunnen beroepen op een transcendent fundament voor de vormgeving van de samenleving’ (p. 63). Het begint dus met het politieke imperatief: ‘In elk van ons een zoön politikon! Ergens…’
Dat zijn om te beginnen geen neutrale, maar geëngageerde vragen. Daarmee omzeilen we niet het democratische dilemma ‘dat we ons vandaag niet meer kunnen beroepen op een transcendent fundament voor de vormgeving van de samenleving’ (p. 63). Het begint dus met het politieke imperatief: ‘In elk van ons een zoön politikon! Ergens…’
_Alles is politiek
Met politieke denkers zoals Nancy, Žižek, Rancière en Lefort kom je al gemakkelijk uit bij ‘Alles is politiek’: foutparkeren, economie, spijbelen voor het klimaat, openbare toiletten, huisvuilophaling, consumptiegedrag, voetbal, TikTok, Leopold II, doxing, Netflix, geluidsoverlast, andersdenkenden, bedrijfswagens, infotainment, pubs op de VRT, Vlaamse Opera, vaccinatieplicht, terrasjes, …
Uiteindelijk geraak je zo lijfelijk op ‘de plaats waar we de samenleving opnieuw kunnen vormgeven’. De publieke ruimte, dus! Agora. En ook al blijft het Algemeen Belang - volonté générale, Rousseau? – een mysterieuze abstractie of ‘een lege plaats’ volgens Claude Lefort (p. 126) –, het komt er vooral op aan, stelt Meurs, om die plaats te erkennen en haar opnieuw ruimte te geven. De straat is van iedereen, maar ook voor iedereen... Terug naar de Atheense Agora. Speakers’ Corner! De ruimte waar mensen elkaar ontmoeten, elkaar ervaren en keuzes (willen) maken. Kortom: de plek waar wij het samenleven beter kunnen maken voor iedereen… Uiteindelijk vind je de burger in jouw straat. Achter de hoek. En tussen de hangjongeren op het pleintje… Het politieke krijgt pas zijn volle betekenis in het kleine ontmoeten van elke dag.
Uiteindelijk geraak je zo lijfelijk op ‘de plaats waar we de samenleving opnieuw kunnen vormgeven’. De publieke ruimte, dus! Agora. En ook al blijft het Algemeen Belang - volonté générale, Rousseau? – een mysterieuze abstractie of ‘een lege plaats’ volgens Claude Lefort (p. 126) –, het komt er vooral op aan, stelt Meurs, om die plaats te erkennen en haar opnieuw ruimte te geven. De straat is van iedereen, maar ook voor iedereen... Terug naar de Atheense Agora. Speakers’ Corner! De ruimte waar mensen elkaar ontmoeten, elkaar ervaren en keuzes (willen) maken. Kortom: de plek waar wij het samenleven beter kunnen maken voor iedereen… Uiteindelijk vind je de burger in jouw straat. Achter de hoek. En tussen de hangjongeren op het pleintje… Het politieke krijgt pas zijn volle betekenis in het kleine ontmoeten van elke dag.
Beluister hieronder het Audiofragment
00:00 / 00:00
_Goede burger
‘Burger-zijn is bijgevolg niet iets wat je moet worden,
maar wat je steeds al bent.’ (p. 93)
Betrokkenheid van de burger? Ze bestaat. In Democratie en educatie verwijst Meurs exemplarisch naar burgerinitiatieven zoals Klimaatspijbelaars en De Wakkere Burger. Het gaat daarbij echter ook om iets anders. Zo was Picnic The Streets burgerlijk ongehoorzaam en werd het Beursplein van Brussel autovrij. Mooi! Maar anderzijds illustreert de ontspoorde 1 aprilgrap La Boum dat niet eender welk burgerinitiatief gesmaakt wordt. Niet door overheden. Niet door medeburgers. De ene burgerlijke ongehoorzaamheid is duidelijk de andere niet…
Dat blijkt nog meer uit de treurige scheldpartijen en racistische tirades op de vele overkokende accounts van Facebook, Twitter en andere TikToks. Ook al ziet elke like zich graag als een rechtmatige participant aan de democratie en een horzel-in-de-pels-van-XYZ of beschouwt men het beledigen van andersdenkenden als een onvermijdelijk stuk recht op een vrije mening: Wát Agora? Hoezo Goede burger?
maar wat je steeds al bent.’ (p. 93)
Betrokkenheid van de burger? Ze bestaat. In Democratie en educatie verwijst Meurs exemplarisch naar burgerinitiatieven zoals Klimaatspijbelaars en De Wakkere Burger. Het gaat daarbij echter ook om iets anders. Zo was Picnic The Streets burgerlijk ongehoorzaam en werd het Beursplein van Brussel autovrij. Mooi! Maar anderzijds illustreert de ontspoorde 1 aprilgrap La Boum dat niet eender welk burgerinitiatief gesmaakt wordt. Niet door overheden. Niet door medeburgers. De ene burgerlijke ongehoorzaamheid is duidelijk de andere niet…
Dat blijkt nog meer uit de treurige scheldpartijen en racistische tirades op de vele overkokende accounts van Facebook, Twitter en andere TikToks. Ook al ziet elke like zich graag als een rechtmatige participant aan de democratie en een horzel-in-de-pels-van-XYZ of beschouwt men het beledigen van andersdenkenden als een onvermijdelijk stuk recht op een vrije mening: Wát Agora? Hoezo Goede burger?
_Middenveld
Gegeven de (vermeende?) desinteresse voor dé politiek van nogal wat burgers – toch allemaal, al dan niet tegen heug en meug, leden van een gemeenschap –, wat heet dan de goede burger? En hoe krijg je die in beweging en aan het participeren? Cruciaal. Maar een moeilijke, want ‘een zaak van de mensen zelf’. (p. 93) Alhoewel. De wil om deel te nemen is immers al een goede voorzet. Met een handig zetje kom je dan al een heel eind: alert, actief, participatief, geraakt, wederkerig. Daar kunnen we mee verder…
Een taak voor burgerschapseducatie is dan: ‘het politieke potentieel van de burger capteren’ en het ‘vrijwaren van een ruimte die de burger toelaat en faciliteert te experimenteren met andere vormen van samenleven en burgerschap dan de algemeen aanvaarde’. (p. 103)
Een taak voor burgerschapseducatie is dan: ‘het politieke potentieel van de burger capteren’ en het ‘vrijwaren van een ruimte die de burger toelaat en faciliteert te experimenteren met andere vormen van samenleven en burgerschap dan de algemeen aanvaarde’. (p. 103)
Beluister hieronder het Audiofragment
00:00 / 00:00
Meurs ziet hier een rol weggelegd voor het ‘middenveld’: jeugdbeweging, buurtcomités, syndicaten, socioculturele verenigingen, … (p. 22) Al dienen die vooral op hun hoede te zijn voor economisering, individualisering en instrumentalisering.
Een hint voor het middenveld? Toch even opletten dan! Want burgerschapseducatie kan immers, volgens Henri Giroux, ten prooi vallen aan ‘een machtig ensemble van ideologische en institutionele krachten die gericht zijn op de productie van competitieve, zelfzuchtige individuen die strijden om hun eigen materieel en ideologisch profijt’. (p. 82)
Tja, daar valt nog heel wat over na te denken…
Meer van Karel Van Dinter
Een hint voor het middenveld? Toch even opletten dan! Want burgerschapseducatie kan immers, volgens Henri Giroux, ten prooi vallen aan ‘een machtig ensemble van ideologische en institutionele krachten die gericht zijn op de productie van competitieve, zelfzuchtige individuen die strijden om hun eigen materieel en ideologisch profijt’. (p. 82)
Tja, daar valt nog heel wat over na te denken…
