Allereerst is Van Rillaer begonnen als analist die gaandeweg in zijn carrière, door kritisch vragen te stellen, steeds meer begon te twijfelen aan de geldigheid van het psychoanalytische gedachtegoed. Gezien zijn ervaring weet van Rillaer dus waarover hij spreekt. Daarnaast is België nog een van de weinige landen ter wereld waar de psychoanalyse nog een relatief prominente plaats inneemt in de opleiding klinische psychologie, waardoor een kritisch geluid in deze meer dan welkom is.

Het klassieke beeld van de psychoanalist wordt gevormd door een therapeut die ernaar streeft te achterhalen wat de diepere achterliggende oorzaak van het probleem van een patiënt is, door aandachtig te luisteren naar diens vrije associaties. De canonieke geschiedenis van de psychoanalyse wil ons leren dat Freud deze methode eigenhandig ontdekte, op basis van talrijke succesvolle behandelingen die hij bij zijn welgestelde cliënteel verrichte. De laatste jaren wordt het echter steeds duidelijker dat dit verhaal niet klopt. Een groot deel van de brieven die Freud tijdens zijn leven schreef; is bewaard gebleven. Ze vertellen een heel ánder verhaal. Na een jarenlang embargo is het grootste deel van deze correspondentie inmiddels gepubliceerd en op basis hiervan moet een dramatisch ander beeld van de grondlegger van de psychoanalyse worden geschetst. Ik kan hier niet dieper op de inhoud van de brieven ingaan, maar wat ik u wel kan meegeven is dat ze eerder een beeld schetsen van een gefrustreerde hoogmoedige neuroloog die ten koste van alles een doorbraak wilde forceren dan dat van een nauwgezet observator die kritisch tegenover zijn eigen ideeën stond. Van Rillaer illustreert op basis van een rijk arsenaal aan voorbeelden het wel en vooral het wee van Freuds pogingen tot het formuleren van een theorie over het menselijk disfunctioneren.

De combinatie van een thematische organisatie en een rijke illustratie aan anekdotes resulteert in een bijzonder vlot geschreven boek dat zeer aangenaam is om te lezen. Over Freud is dan ook niet alleen een kritiek op de psychoanalyse, het geeft tegelijkertijd ook een bijzonder heldere uitleg over de onderliggende ideeën. Was dit boek 30 jaar eerder verschenen, dan had ik mij tijdens mijn eerste jaar psychologie aardig wat frustraties kunnen besparen in mijn strijd om het begrip ‘reactieformatie’ (zie mijn eerdere Blogtekst) te begrijpen (maar soit, de psychoanalyse had toentertijd in Nederland al flink wat invloed verloren).

Van Rillaer heeft mijns inziens uitstekend werk geleverd met dit boek. Het kan zowel de geïnteresseerde leek aanspreken, die nog niet erg bekend is met de psychoanalytische ideeën, alsook de gevorderde lezer die hier wel mee bekend is, maar die nog geen kennis heeft genomen van de belangrijkste kritieken op de psychoanalyse. Wie wel reeds vertrouwd is met deze kritiek zal na het lezen mogelijk met een lichte honger naar meer informatie blijven zitten. Zo gaat Van Rillaer bijvoorbeeld niet echt in op de jonge Freud en diens gefaalde stunts met cocaïne die uiteindelijk het leven van één van zijn beste vrienden ruïneerde, een anekdote die tekenend is voor de geldingsdrang van Freud.  Mijn grootste bedenking heeft evenwel geen betrekking op het boek zelf, maar eerder op het feit dat het in het derde decennium van de 21ste eeuw klaarblijkelijk nog steeds noodzakelijk is om mensen te overtuigen van de pseudowetenschappelijkheid van de psychoanalyse. Daar is Van Rillaer dan ook bijzonder goed in geslaagd.