30 november 2018
Nicolaes Cleynaerts. Christenhond tussen moslims.
Auteur Joris Tulkens verhaalt in deze schitterend neergeschreven biografie de hallucinante levensloop van de 16de-eeuwse theoloog, humanist en linguïst Nicolaes Cleynaerts (1493-1542), die in volle inquisitie besluit de moslimcultuur van nabij te gaan bestuderen. Want als we de moslims willen bereiken, dan moeten we Arabisch leren en meer te weten komen over de zeden en gewoonten van de islamieten...
Na een toevallige ontmoeting in de universiteitsstad Leuven met Hernando Colón, zoon van de grote ontdekkingsreiziger Christoffel Columbus, trekt hij naar het Spaanse schiereiland om er Arabisch te leren. Daar, in de stad Alhambra, ontmoet hij Kharuf al-Tunisi, een geleerde moslimslaaf, die hem inwijdt in de geheimen van de koran. En vanaf dat ogenblik wordt het Cleynaeerts’ levensdroom moslims en christenen dichter bij mekaar te brengen. En zodoende besluit hij uiteindelijk naar Fez in Marokko te trekken om er tussen moslims te gaan leven.
Die beslissing stuitte op heel wat onbegrip onder de academici van zijn tijd, want Cleynaerts behoorde toen al tot het establishment in zijn thuisland als gevolg van de uitgave van een Hebreeuwse en een Griekse Spraakkunst grammatica die op meer dan 500.000 exemplaren in Europa werd verspreid en werd uitgegeven door tijdgenoot Christoffel Plantijn. De Diestenaar was na zijn studies aan de universiteit en aan het Collegium Trilingue van Leuven bovendien goed op weg een groot en beroemd leraar te worden.
In Spanje was hij een tijdje bibliothecaris van Fernando Colón, maar hij verwierf al vlug een leerstoel als docent op de universiteit van Salamanca. Toch gaf hij uiteindelijk zijn academische carrière op om zich in Fez, op dat moment het religieuze centrum van de islam in de Maghreb, verder in de islamcultuur te verdiepen. Hij gaat er gedreven op zoek naar oude Arabische manuscripten, bestudeert er verder intens de koran en discussieert er uitgebreid met geestelijken en intellectuelen. Tevergeefs tracht hij de befaamde Karaouine-moskee te bezoeken dat met zijn omvangrijke bibliotheek als sedert de 9de eeuw het intellectuele en spirituele hart van Fez vormde. Het is geen schande trouwens dat hij er toen niet is in geslaagd, want tot op vandaag is dit pareltje van kennis nog steeds uitsluitend voorbehouden voor moslims.
“Omwille van zijn vele contacten en onvermoeibare drang naar kennis veroorzaakt hij (Nicolaes Cleynaerts) felle achterdocht bij boekenverkopers en fanatieke schriftgeleerden. Hij wordt ervan verdacht een spion te zijn of een valse profeet die naar Fez is gekomen om moslims te bekeren tot het christelijk geloof.”
En wanneer hij bij de sultan enkele christelijke slaven vrijkoopt, komt hij onvrijwillig in conflict met de Portugese consul die eveneens slaven vrijkoopt maar daar telkens een forse winst voor opstrijkt. Die start een lastercampagne tegen Cleynaerts op, zodat de belangrijkste imam van Fez een fatwa over hem uitspreekt. Als gevolg daarvan moet hij halsoverkop - totaal berooid en teleurgesteld - de stad en het land uit vluchten. Tenslotte valt hij zowat overal in ongenade, verliest zijn toelagen en wordt hij tot persona non grata verklaard. Hij sterft als dubieuze christen in Alhambra (Granada) als gevolg van bittere armoede en eenzaamheid als hij amper 49 jaar oud is.
Een triest einde toch voor een erudiet die alleen maar trachtte door middel van dialoog en wederzijds begrip de scheiding tussen het christelijk geloof en de islam ongedaan te maken. Niet met vuur en zwaard maar met de overtuigingskracht van het woord. Cleynaerts geloofde dat door de koran te vertalen naar het Latijn en jonge katholieke priesters Arabisch aan te leren de evangelisatie van moslims veel efficiënter zou verlopen. Want Cleymans was in de eerste plaats een katholiek priester die binnen het christendom ijverde voor meer menselijkheid en mededogen tegenover moslims. Dat hardnekkig missionarisachtige trekje en zijn verzet tegen een blinde inquisitie leidde er uiteindelijk echter toe dat beide religies zich ten lange leste definitief van hem afkeerden.
De academische verdienste van Cleynaerts is de impuls die hij meegaf aan de kennis van klassieke talen en vooral aan de ontwikkeling van een leermethode voor het Latijn, gebaseerd op conversatie. Deze methode werd nog vele eeuwen na zijn dood gebruikt en geraadpleegd.
Zélf is hij wat vergeten geraakt. Op de grote markt van de Haspengouwse stad Diest staat wel een bronzen standbeeld van hem, en ook op de zijgevel van het Leuvense stadhuis wordt hij vereerd met een beeldje. Verder zijn vele van zijn brieven die hij haar naar vrienden schreef, goed bewaard gebleven. Deze correspondentie is nog steeds van onschatbare waarde voor onze kennis over het Spaans-Portugese en Marokkaanse milieu van de 16de eeuw.
Zélf is hij wat vergeten geraakt. Op de grote markt van de Haspengouwse stad Diest staat wel een bronzen standbeeld van hem, en ook op de zijgevel van het Leuvense stadhuis wordt hij vereerd met een beeldje. Verder zijn vele van zijn brieven die hij haar naar vrienden schreef, goed bewaard gebleven. Deze correspondentie is nog steeds van onschatbare waarde voor onze kennis over het Spaans-Portugese en Marokkaanse milieu van de 16de eeuw.
De auteur van dit boek gebruikte deze brieven om de biografie van deze merkwaardige figuur samen te stellen, en brengt daardoor de belevenissen en de visie van Cleynaerts terug in de belangstelling. Want Cleynaerts ging in zijn tijd dwars tegen de historische trend in, en pleitte vurig voor een vreedzame dialoog met moslims.
"Vandaag de dag klinken zijn uitspraken over vrede en verdraagzaamheid actueler dan ooit."
Meer van Leo De Ley
