12 mei 2021
Policor in de polder. Hoe politieke correctheid Nederland dom maakt
Van filosoof en publicist Sebastien Valkenberg (1978) verscheen in maart 2021 het boek ´Policor in de polder. Hoe politieke correctheid Nederland dom maakt´. Met zijn boek hoopt Valkenberg de lezers zodanig toe te rusten dat ze in staat zijn om ‘veelgebruikte redeneringen te herkennen, te zien waar ze kloppen en waar ze spaak lopen’ en dat is nodig, want politieke correctheid vormt een steeds grimmiger bedreiging voor het vrije woord, voor het onderwijs, voor onze samenleving.
Wat is dat, politieke correctheid? Valkenberg zocht tevergeefs in Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, maar had meer geluk in de Oxford English Dictionary Online. Politiek correct: ‘in overeenstemming met een progressief of radicaal gedachtegoed, met name in maatschappelijke kwesties, over het algemeen gekenmerkt door het belijden van geaccepteerde idealen of zienswijzen, en vaak door het verwerpen van vermeend discriminatoire of aanstootgevende taal, houding etc.’
In een interview naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek gaf Valkenberg een recent voorbeeld. De Antwerpse vertaalster Lies Lavrijsen (1978) vertelde op de radio dat er door de uitgever regels waren geschrapt uit haar vertaling van De Hel, het eerste deel van De goddelijke komedie van Dante Alighieri (1265-1321). Hierin wordt een aantal bewoners van de hel genoemd, waaronder enkele pausen en de profeet Mohammed. Uitgeefster Myrthe Spiteri (1986) gaf aan De Standaard een verklaring voor de ingreep:
‘We wilden niet onnodig kwetsen. Bij Dante ondergaat Mohammed een grof en vernederend lot, alleen maar omdat hij de voorloper van de islam is. Met onze reeks vertalingen willen we klassieken van de literatuur op een toegankelijke en prettige manier beschikbaar maken voor nieuwe, vooral jongere lezers. Het zou jammer zijn als die lezers door die passage op de tekst zouden afknappen.’
In een interview naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek gaf Valkenberg een recent voorbeeld. De Antwerpse vertaalster Lies Lavrijsen (1978) vertelde op de radio dat er door de uitgever regels waren geschrapt uit haar vertaling van De Hel, het eerste deel van De goddelijke komedie van Dante Alighieri (1265-1321). Hierin wordt een aantal bewoners van de hel genoemd, waaronder enkele pausen en de profeet Mohammed. Uitgeefster Myrthe Spiteri (1986) gaf aan De Standaard een verklaring voor de ingreep:
‘We wilden niet onnodig kwetsen. Bij Dante ondergaat Mohammed een grof en vernederend lot, alleen maar omdat hij de voorloper van de islam is. Met onze reeks vertalingen willen we klassieken van de literatuur op een toegankelijke en prettige manier beschikbaar maken voor nieuwe, vooral jongere lezers. Het zou jammer zijn als die lezers door die passage op de tekst zouden afknappen.’
Het zou inderdaad jammer zijn, als al die honderden, wat zeg ik?, al die duizenden jongeren met een moslimachtergrond hun zuur verdiende centjes (€27,99) niet zouden uitgeven aan Blossom Books-wereldklassiekers 5 - Dantes goddelijke komedie. De hel, geïllustreerd door Sophie Pluim (1993) en uitgegeven met linnen omslag, folieopdruk en geïllustreerde beginkapitalen. Misschien – gratis tip! - dat Blossom Books ook de Koran opnieuw kan laten vertalen en dan alle passages met joden daaruit wil schrappen, want het zou jammer zijn als al die duizenden, wat zeg ik?, al die honderden jongeren met een joodse achtergrond (75% van de Nederlandse joden werd vermoord in WO II, dus er zijn niet zoveel joodse jongeren) zouden afknappen op die passages en hun zuur verdiende centjes niet zouden uitgeven aan deze wereldklassieker. Ik ben benieuwd of Myrthe Spiteri dan opnieuw aan Sophie Pluim gaat vragen om illustraties te maken. Maar als Myrthe dat doet, dan heb ik een dringend advies aan Sophie: Niet doen! Met die illustraties kwets je mogelijk meer dan een miljard moslims! De islam is weliswaar een godsdienst van vrede, maar sommige aanhangers kunnen nogal heftig reageren. Vraag maar aan de nabestaanden van Georges Wolinski (1934-2015), Jean Cabut (1938-2015), Philippe Honoré (1941-2015), Bernard Verlhac (1957-2015) en Stéphane Charbonnier (1967-2015).
Nu ik erover nadenk, misschien had Dyab Abou Jahjah gelijk toen hij op 23 maart tweette: ‘Weet je wat kwetsend is? Dat men een historisch werk, de inferno van Dante, wil misvormen en zijn authentieke versie veranderen om "niet te kwetsen". Niemand hoeft dit boek te lezen hoor! Het is niet de grondwet he. Woke (definitie onderaan dit artikel, MH) meets angst voor Jihadisten. Zwak.’
Nu ik erover nadenk, misschien had Dyab Abou Jahjah gelijk toen hij op 23 maart tweette: ‘Weet je wat kwetsend is? Dat men een historisch werk, de inferno van Dante, wil misvormen en zijn authentieke versie veranderen om "niet te kwetsen". Niemand hoeft dit boek te lezen hoor! Het is niet de grondwet he. Woke (definitie onderaan dit artikel, MH) meets angst voor Jihadisten. Zwak.’
Misschien was het een smoesje van de uitgeefster dat ze niet onnodig wilde kwetsen. Misschien was ze gewoon bang om fysiek gekwetst te worden, maar dat zeg je natuurlijk niet, want die uitspraak kan op zich al gevaarlijk zijn. ‘Ja, ik heb besloten die regels te laten verwijderen, want je weet het maar nooit met die moslims.’ Het zou ook een verklaring zijn voor het feit dat ze de pausen gewoon in De Hel heeft laten zitten, want fysiek geweld hebben de katholieken in de Lage Landen (afgezien van grootschalig kindermisbruik) al eeuwen geleden achter zich gelaten, dus voor katholieken hoef je in 2021 als uitgeefster niet bang te zijn.
Terug naar Policor in de polder. Het boek telt zes hoofdstukken die achtereenvolgens gaan over de opkomst van politieke correctheid en dan met name op universiteiten, de wetenschappelijke vrijheid die in toenemende mate onder druk staat, zin en onzin van het diversiteitsbeleid, de opkomst van de identiteitspolitiek, de heilloze roep om veiligheid op universiteiten, en tot slot aanbevelingen voor een vrijzinnige polder. Ook al gebruikt Valkenberg veel Nederlandse voorbeelden, Policor in de polder is zeker ook voor het Vlaamse lezerspubliek meer dan de moeite waard (en het kost €6 minder dan de gemutileerde versie van De Hel). Volgens mij verschilt de situatie in België ook niet wezenlijk van die in Nederland. Lafheid en politieke correctheid stoppen niet bij Hazeldonk.
Terug naar Policor in de polder. Het boek telt zes hoofdstukken die achtereenvolgens gaan over de opkomst van politieke correctheid en dan met name op universiteiten, de wetenschappelijke vrijheid die in toenemende mate onder druk staat, zin en onzin van het diversiteitsbeleid, de opkomst van de identiteitspolitiek, de heilloze roep om veiligheid op universiteiten, en tot slot aanbevelingen voor een vrijzinnige polder. Ook al gebruikt Valkenberg veel Nederlandse voorbeelden, Policor in de polder is zeker ook voor het Vlaamse lezerspubliek meer dan de moeite waard (en het kost €6 minder dan de gemutileerde versie van De Hel). Volgens mij verschilt de situatie in België ook niet wezenlijk van die in Nederland. Lafheid en politieke correctheid stoppen niet bij Hazeldonk.
Valkenberg ziet drie stuwende krachten achter politieke correctheid: diversiteitsbeleid, identiteitspolitiek en veiligheidsmaatregelen. Een lang citaat uit de inleiding waarin Valkenberg zijn visie samenvat:
‘Diversiteitsbeleid wil heersende machtsstructuren doorbreken omdat deze dominante groepen in de samenleving zouden bevoordelen; identiteitspolitiek vraagt aandacht voor perspectieven van minderheidsgroeperingen omdat die zowel uniek als verrijkend zouden zijn; veiligheidsmaatregelen hebben als doel om het gevoelsleven van mensen te beschermen tegen uitingen die ze als bedreigend kunnen ervaren.
Op het eerste gezicht zijn dat nobele doelen, in abstracto kan nauwelijks iemand het ermee oneens zijn. Dat maakt politieke correctheid zo listig; je hoeft het niet na te streven om mee te werken aan de opmars ervan. Het hogere doel is wat bestuurders in vuur en vlam zet. Enige mate van conformisme is dan het prijskaartje dat nu eenmaal hangt aan de vooruitgang.
En toch: die prijs zou weleens fors hoger kunnen uitvallen dan beleidsmakers veronderstellen. Zó hoog dat ze hun beleid zouden moeten herzien. Ze introduceren nieuwe manieren van denken. Boeken, erfgoed, kunstwerken en uitspraken in het algemeen – waar ze tot voor kort op inhoudelijke gronden en de eigen merites werden beoordeeld, moeten ze sinds enkele jaren aan extra voorwaarden voldoen. Diversiteitsbeleid en identiteitspolitiek leren dat persoonskenmerken belangrijk zijn, van doorslaggevend belang zelfs. Wie de juiste achtergrond ontbeert, ziet zijn gezag afbrokkelen; beschik je daarover wel, dan verwerf je extra spreekrecht. Of uitspraken worden afgerekend op hun (mogelijke) effecten. Dat is dan weer de impliciete boodschap van maatregelen ten behoeve van meer veiligheid. Mensen verdienen niet alleen bescherming tegen geweld, maar ook tegen ideeën.
Ziehier hoe politieke correctheid (…) in de praktijk werkt.’
‘Diversiteitsbeleid wil heersende machtsstructuren doorbreken omdat deze dominante groepen in de samenleving zouden bevoordelen; identiteitspolitiek vraagt aandacht voor perspectieven van minderheidsgroeperingen omdat die zowel uniek als verrijkend zouden zijn; veiligheidsmaatregelen hebben als doel om het gevoelsleven van mensen te beschermen tegen uitingen die ze als bedreigend kunnen ervaren.
Op het eerste gezicht zijn dat nobele doelen, in abstracto kan nauwelijks iemand het ermee oneens zijn. Dat maakt politieke correctheid zo listig; je hoeft het niet na te streven om mee te werken aan de opmars ervan. Het hogere doel is wat bestuurders in vuur en vlam zet. Enige mate van conformisme is dan het prijskaartje dat nu eenmaal hangt aan de vooruitgang.
En toch: die prijs zou weleens fors hoger kunnen uitvallen dan beleidsmakers veronderstellen. Zó hoog dat ze hun beleid zouden moeten herzien. Ze introduceren nieuwe manieren van denken. Boeken, erfgoed, kunstwerken en uitspraken in het algemeen – waar ze tot voor kort op inhoudelijke gronden en de eigen merites werden beoordeeld, moeten ze sinds enkele jaren aan extra voorwaarden voldoen. Diversiteitsbeleid en identiteitspolitiek leren dat persoonskenmerken belangrijk zijn, van doorslaggevend belang zelfs. Wie de juiste achtergrond ontbeert, ziet zijn gezag afbrokkelen; beschik je daarover wel, dan verwerf je extra spreekrecht. Of uitspraken worden afgerekend op hun (mogelijke) effecten. Dat is dan weer de impliciete boodschap van maatregelen ten behoeve van meer veiligheid. Mensen verdienen niet alleen bescherming tegen geweld, maar ook tegen ideeën.
Ziehier hoe politieke correctheid (…) in de praktijk werkt.’
Policor in de polder is ‘een zedenschets van een land in transitie.’ Wat zien we van die transitie in Nederland? Ik beperk mij tot het onderwijs? Enkele voorbeelden uit het boek.
Op 16 juni 2006 hield de Utrechtse judaïcus en hoogleraar Nieuwe Testament Pieter van der Horst zijn afscheidscollege. Titel was ’De mythe van het joodse kannibalisme’.Valkenberg: ‘Hij zou het hebben over het hedendaags antisemitisme onder moslims. Ze hadden volgens Van der Horst de fakkel van de Jodenhaat van de nazi’s overgenomen. Deze stellingname deed de Utrechtse rector vrezen dat islamitische studenten stennis zouden schoppen. Hij had extra beveiliging kunnen regelen. In plaats daarvan vroeg hij Van der Horst de gewraakte opmerkingen te schrappen. Deze ervoer de interventie als ‘een schandalige inbreuk op mijn academische vrijheid.’’
Op 16 juni 2006 hield de Utrechtse judaïcus en hoogleraar Nieuwe Testament Pieter van der Horst zijn afscheidscollege. Titel was ’De mythe van het joodse kannibalisme’.Valkenberg: ‘Hij zou het hebben over het hedendaags antisemitisme onder moslims. Ze hadden volgens Van der Horst de fakkel van de Jodenhaat van de nazi’s overgenomen. Deze stellingname deed de Utrechtse rector vrezen dat islamitische studenten stennis zouden schoppen. Hij had extra beveiliging kunnen regelen. In plaats daarvan vroeg hij Van der Horst de gewraakte opmerkingen te schrappen. Deze ervoer de interventie als ‘een schandalige inbreuk op mijn academische vrijheid.’’
Op 7 januari 2015 pleegden twee mannen in Parijs een aanslag op het satirische weekblad Charlie Hebdo. Er vielen 12 doden. Op 25 januari verscheen er in dagblad Trouw een artikel van Annette Jansen (1977). Zij is, zo lezen wij onder het artikel ‘als sociaal-antropoloog verbonden aan de VU Amsterdam. Daarnaast adviseert ze bij conflicten in onder meer Afghanistan, Pakistan en Indonesië.’ Ik haal even een langer citaat uit Trouw: ‘In het Nederlandse publieke debat over de aanslagen in Parijs is het vrije woord tot hoogste goed verheven en zelfcensuur tot taboe. Maar het vrije woord verdeelt. Ik pleit voor zelfcensuur, want dat vormt de basis van elke menselijke samenleving. (…) Sinds Nederlanders zich in de jaren zestig bevrijdden van de ketens van religieuze moraal en gezaghebbers, zijn ze wars geworden van autoriteit, en dat laten ze maar wát graag zien. Of het nu gaat om Rutte, Jezus, Willem-Alexander of Mohammed, ze moeten actief worden beschimpt en bespot. Dat is een erfenis van de Verlichting en onderschrijft het liberaal-humanistisch ideaal van de mens als autonoom individu. (…) Het is tijd om het verbaal geweld in het politieke en publieke debat kritisch onder de loep te nemen. Want we kunnen niet hardnekkig blijven ontkennen dat we in een postseculiere samenleving leven en dat geloof in Nederland weer een factor van betekenis is.’
Hogeschool Saxion in Enschede, zomer 2018. Shayno Numansen, studente Media, Informatie en Communicatie maakte een documentaire over de Armeense genocide in 1915. ‘De hogeschool weigerde de documentaire extern te publiceren. Terwijl deze nota bene zelf opdracht had gegeven de documentaire te maken. Saxion zelf ‘herkent zich niet in het geschetste beeld’, liet ze weten in een verklaring.
Ook besloot de hoofdredactie van het hogeschoolmagazine Saxion een interview met Numansen niet te plaatsen. Te riskant in ‘een periode van ophef en discussie over de erkenning van de Aramese genocide in Nederland.’ Op het Twitteraccount van de hogeschool stond: ‘Publicatie zou mogelijk kunnen leiden tot o.a. (heftige) reacties op social media.’
Dus niet: er waren serieuze bedreigingen binnengekomen vanuit de Turkse gemeenschap, die ontkent dat ze genocide heeft gepleegd op ruim één, mogelijk 1,5 miljoen Armeniërs. Maar: heftige reacties zouden kunnen volgen. Deze gang van zaken laat zien hoe giftig de hedendaagse censuur kan zijn. Hogeschool Saxion heeft geen klacht nodig om daartoe over te gaan. Ze anticipeerde op bedreigingen voordat die plaatsvonden.’
Ook besloot de hoofdredactie van het hogeschoolmagazine Saxion een interview met Numansen niet te plaatsen. Te riskant in ‘een periode van ophef en discussie over de erkenning van de Aramese genocide in Nederland.’ Op het Twitteraccount van de hogeschool stond: ‘Publicatie zou mogelijk kunnen leiden tot o.a. (heftige) reacties op social media.’
Dus niet: er waren serieuze bedreigingen binnengekomen vanuit de Turkse gemeenschap, die ontkent dat ze genocide heeft gepleegd op ruim één, mogelijk 1,5 miljoen Armeniërs. Maar: heftige reacties zouden kunnen volgen. Deze gang van zaken laat zien hoe giftig de hedendaagse censuur kan zijn. Hogeschool Saxion heeft geen klacht nodig om daartoe over te gaan. Ze anticipeerde op bedreigingen voordat die plaatsvonden.’
Studenten blijken de afgelopen jaren steeds gevoeliger en kwetsbaarder te zijn worden. Zo willen ze niet geconfronteerd worden met afwijkende meningen. De Vrije Universiteit in Amsterdam, 2018. ‘‘Een aantal studenten voelt zich onveilig als er polariserende sprekers komen,’ zegt VU-hoogleraar Ruard Ganzevoort, tevens decaan van de faculteit Religie en Theologie en diversity officer van de VU. ‘Daar wil de VU rekening mee houden.’’
Studenten hebben het ook moeilijk met het doen van examens en ook daar dient de universiteit rekening mee te houden. ‘Zo kwamen de puppy rooms tot stand voor gestreste UvA-studenten. (UvA is Universiteit van Amsterdam, MH) Dit zijn speciale kamers met jonge hondjes, voor wie in examen gaat. De beesten helpen studenten sinds het najaar van 2018 om te kalmeren. (…) Maximaal tien studenten mochten tegelijkertijd naar binnen. (…) Ze kregen een kwartiertje met de hondjes. Het advies aan studenten was om zich snel aan te melden: verwacht werd dat de 160 beschikbare plekken snel vol zouden zijn.’
Juni 2019 is de Radboud Universiteit in Nijmegen in het nieuws. Op verzoek van studenten kwam er een huilkamer. Omdat het zo ongeloofwaardig lijkt haal ik twee citaten uit dagblad De Gelderlander: ‘Zij kunnen er ‘hun emoties de vrije loop laten’ en ‘weer tot zichzelf komen’, zo laat de Radboud Universiteit weten op Facebook. De kamer ligt vol tissues om de tranen te drogen en er hangt een spiegel, zodat studenten hun mascara kunnen bijwerken. (…) ,,Voor een student hebben we zelfs een schoonmaker geregeld, omdat die daar écht geen tijd voor had. Dit keer realiseren we verder ook yogalessen en knuffelberen. Eerder deze week is er al gratis koffie en thee uitgedeeld om de tentamentijd te verlichten.”’
Fenomenen als puppy room en huilkamer zijn hallucinant, maar ongevaarlijk. Dat geldt beslist niet voor de onderliggende denktrant. Dat is hetzelfde gedachtegoed dat ons de safe spaces heeft gebracht. Als veiligheid een beleidsthema wordt, neemt de sociale druk toe die er wordt uitgeoefend op wetenschappers – zowel door hun collega’s als door studenten - om geen geluiden te laten horen die de studenten onwelgevallig zijn.
Tot slot het citaat waarmee Sebastien Valkenberg zijn boek begint. Het is van John Cleese en dateert van 3 september 2020: ‘Je kunt maar beter geen samenleving nastreven die zich richt naar de gevoeligheden van de lichtst ontvlambare mensen, want dan krijg je een nogal neurotische samenleving.’ Wie ook niet op zo’n samenleving zit te wachten raad ik aan Policor in de polder te lezen.
Meer van Martin Harlaar
Studenten hebben het ook moeilijk met het doen van examens en ook daar dient de universiteit rekening mee te houden. ‘Zo kwamen de puppy rooms tot stand voor gestreste UvA-studenten. (UvA is Universiteit van Amsterdam, MH) Dit zijn speciale kamers met jonge hondjes, voor wie in examen gaat. De beesten helpen studenten sinds het najaar van 2018 om te kalmeren. (…) Maximaal tien studenten mochten tegelijkertijd naar binnen. (…) Ze kregen een kwartiertje met de hondjes. Het advies aan studenten was om zich snel aan te melden: verwacht werd dat de 160 beschikbare plekken snel vol zouden zijn.’
Juni 2019 is de Radboud Universiteit in Nijmegen in het nieuws. Op verzoek van studenten kwam er een huilkamer. Omdat het zo ongeloofwaardig lijkt haal ik twee citaten uit dagblad De Gelderlander: ‘Zij kunnen er ‘hun emoties de vrije loop laten’ en ‘weer tot zichzelf komen’, zo laat de Radboud Universiteit weten op Facebook. De kamer ligt vol tissues om de tranen te drogen en er hangt een spiegel, zodat studenten hun mascara kunnen bijwerken. (…) ,,Voor een student hebben we zelfs een schoonmaker geregeld, omdat die daar écht geen tijd voor had. Dit keer realiseren we verder ook yogalessen en knuffelberen. Eerder deze week is er al gratis koffie en thee uitgedeeld om de tentamentijd te verlichten.”’
Fenomenen als puppy room en huilkamer zijn hallucinant, maar ongevaarlijk. Dat geldt beslist niet voor de onderliggende denktrant. Dat is hetzelfde gedachtegoed dat ons de safe spaces heeft gebracht. Als veiligheid een beleidsthema wordt, neemt de sociale druk toe die er wordt uitgeoefend op wetenschappers – zowel door hun collega’s als door studenten - om geen geluiden te laten horen die de studenten onwelgevallig zijn.
Tot slot het citaat waarmee Sebastien Valkenberg zijn boek begint. Het is van John Cleese en dateert van 3 september 2020: ‘Je kunt maar beter geen samenleving nastreven die zich richt naar de gevoeligheden van de lichtst ontvlambare mensen, want dan krijg je een nogal neurotische samenleving.’ Wie ook niet op zo’n samenleving zit te wachten raad ik aan Policor in de polder te lezen.
