3 mei 2021
De eenzame eeuw. Het herstellen van menselijk contact in een wereld die steeds verder ontrafelt
De Britse Noreena Hertz is econoom, auteur, hoogleraar aan de University of London, adviseur van ceo’s en overheden. Ze is bekend vanwege haar felle kritiek op het neoliberale kapitalisme. Dat een volk zich niet gewaardeerd voelt, ziet ze als een belangrijke reden voor het succes van rechts-populistisch georiënteerde politici.
_Eenzaamheid is dodelijk
Eenzaamheid is dodelijk” is de titel van hoofdstuk twee en dat lijkt in deze tijd een uitstekende reden tot het schrijven van een boek.
In hoofdstuk één legt ze uit dat ze “eenzaamheid” breder ziet dan het gevoel waarover menig liefdesliedje gaat of breder ook dan onze corona-gerelateerde afzondering: ”… los voelen staan van degenen met wie we ons intiem verbonden zouden moeten voelen, ... van onszelf, … geen steun in een sociale of familiecontext, maar ook dat je je in politiek en economisch opzicht buitengesloten voelt. Ik definieer eenzaamheid als een interne toestand, maar ook als een existentiële situatie...” (p. 17) Daarvoor ziet Hertz vele oorzaken, maar een paar belangrijke zijn doorgebroken in deze eeuw, vandaar de titel.
Grote steden bevorderen het sociale contact niet, contactloos winkelen, zelfbedieningskassa’s, Deliveroo en online boodschappen doen evenmin. Ze ziet zelfs in de huidige architectuur voorbeelden van sociale uitsluiting: in Vancouver zijn er aparte speelplekken voor kinderen van particuliere huurders en voor hen die in sociale woningen gehuisvest zijn. Hertz draagt een paar oplossingen aan: “Stel je voor dat steden bewust zo werden ontworpen dat ze gastvrij zijn in plaats van vijandig” en dat vooral in corona-tijd (p. 102). Ze stelt verder voor om hulp te aanvaarden, maar ook je inzetten voor de ander verlicht in hoge mate het gevoel overal alleen voor te staan.
In hoofdstuk één legt ze uit dat ze “eenzaamheid” breder ziet dan het gevoel waarover menig liefdesliedje gaat of breder ook dan onze corona-gerelateerde afzondering: ”… los voelen staan van degenen met wie we ons intiem verbonden zouden moeten voelen, ... van onszelf, … geen steun in een sociale of familiecontext, maar ook dat je je in politiek en economisch opzicht buitengesloten voelt. Ik definieer eenzaamheid als een interne toestand, maar ook als een existentiële situatie...” (p. 17) Daarvoor ziet Hertz vele oorzaken, maar een paar belangrijke zijn doorgebroken in deze eeuw, vandaar de titel.
Grote steden bevorderen het sociale contact niet, contactloos winkelen, zelfbedieningskassa’s, Deliveroo en online boodschappen doen evenmin. Ze ziet zelfs in de huidige architectuur voorbeelden van sociale uitsluiting: in Vancouver zijn er aparte speelplekken voor kinderen van particuliere huurders en voor hen die in sociale woningen gehuisvest zijn. Hertz draagt een paar oplossingen aan: “Stel je voor dat steden bewust zo werden ontworpen dat ze gastvrij zijn in plaats van vijandig” en dat vooral in corona-tijd (p. 102). Ze stelt verder voor om hulp te aanvaarden, maar ook je inzetten voor de ander verlicht in hoge mate het gevoel overal alleen voor te staan.
_Samen maar toch alleen
Daarmee zijn we bij de smartphones, de sociale media, de pc, de tablet, kortom bij alle schermen die ons schijnbaar verbinden, maar uiteindelijk ons vér van echt sociaal contact houden. De ontelbaar vele interacties worden – vooral voor jongeren – betekenisloos.
Kantoortuinen lijken ontworpen om eenzaamheid tegen te gaan, maar uit onderzoek blijkt dat 40% van de kantoorwerkers wereldwijd zich eenzaam voelt. Eén van de oplossingen die Hertz voorstelt, is de lunchpauzes te laten samenvallen en de ruimte daartoe gezellig te maken.
De digitale technologie zorgt ervoor dat we altijd bereikbaar zijn, zodat ook de weekends niet meer veilig zijn. Dat heeft weerslag op het familiale leven en op de vriendenkring. Resultaat: je voelt je machteloos en eenzaam.
Kantoortuinen lijken ontworpen om eenzaamheid tegen te gaan, maar uit onderzoek blijkt dat 40% van de kantoorwerkers wereldwijd zich eenzaam voelt. Eén van de oplossingen die Hertz voorstelt, is de lunchpauzes te laten samenvallen en de ruimte daartoe gezellig te maken.
De digitale technologie zorgt ervoor dat we altijd bereikbaar zijn, zodat ook de weekends niet meer veilig zijn. Dat heeft weerslag op het familiale leven en op de vriendenkring. Resultaat: je voelt je machteloos en eenzaam.
_Neoliberalisme en kapitalisme
Hertz ziet de samenhang: ze noemt het neoliberalisme een bijzonder brute vorm van kapitalisme op pagina 21 en geeft doorheen het hele boek aan beiden een veeg uit de pan. Het neoliberalisme plaatst vrijheid en dus zelfredzaamheid boven alles en daarmee het eigenbelang boven het algemeen belang.
Als de mens een wolf is voor de mens, dan zit de Homo economicus in een vicieuze cirkel, wat de evolutiebiologie tegenspreekt (deze stelt dat we dankzij samenwerking zo’n succesvolle diersoort zijn).
Als de mens een wolf is voor de mens, dan zit de Homo economicus in een vicieuze cirkel, wat de evolutiebiologie tegenspreekt (deze stelt dat we dankzij samenwerking zo’n succesvolle diersoort zijn).
_Seks, liefde en robots
De auteur leidt haar ideeën in met specifieke gevallen. In dit hoofdstuk is het Carl die haar vertelt dat hij zó eenzaam is dat hij een professionele knuffelaarster betaalt. Hij geeft zijn halve maandloon uit aan Jane, zodat hij geen huur meer kan betalen en nu in een auto woont.
Saeki is een weduwe die zich een sociale robot aanschafte waaraan ze emotioneel gehecht geraakte. In haar land, Japan, is de verkoop van robotten steil in opmars. Je kan beter een robot betalen, dan doen zoals die andere Japanse vrouwen, zij stelen iets om in de gevangenis aan de eenzaamheid te ontsnappen!
Amazon verkoopt een “Alexa” die je bij kinderen kan inzetten als je thuis moet werken. Hertz bekent dat ze zélf zo’n intelligente machine in huis heeft en die af en toe een mop laat vertellen, gewoon om de stilte te doorbreken.
Saeki is een weduwe die zich een sociale robot aanschafte waaraan ze emotioneel gehecht geraakte. In haar land, Japan, is de verkoop van robotten steil in opmars. Je kan beter een robot betalen, dan doen zoals die andere Japanse vrouwen, zij stelen iets om in de gevangenis aan de eenzaamheid te ontsnappen!
Amazon verkoopt een “Alexa” die je bij kinderen kan inzetten als je thuis moet werken. Hertz bekent dat ze zélf zo’n intelligente machine in huis heeft en die af en toe een mop laat vertellen, gewoon om de stilte te doorbreken.
_Modder, muziek en gemeenschapsgevoel
Van alle uitgeregende festivals is Glastonbury het bekendste. Elk jaar zijn de tickets in geen tijd uitverkocht terwijl iedereen weet dat bijvoorbeeld de hygiëne rampzalig is. Het geheim: het gemeenschapsgevoel dat elk goed festival oproept.
Een paar bedrijven zagen de prestaties van het personeel dalen. De oorzaak: vervreemding, gebrek aan respect, totale eenzaamheid op de werkvloer. Sommigen hebben drastisch ingegrepen met verplichte maaltijden, die ze “tast-toe-diners” noemden. De sfeer op het werk verbeterde aanzienlijk, samen met de prestaties, want mensen die zich goed voelen, werken beter. Hertz oppert dat samen koken nog beter zou zijn.
Een paar bedrijven zagen de prestaties van het personeel dalen. De oorzaak: vervreemding, gebrek aan respect, totale eenzaamheid op de werkvloer. Sommigen hebben drastisch ingegrepen met verplichte maaltijden, die ze “tast-toe-diners” noemden. De sfeer op het werk verbeterde aanzienlijk, samen met de prestaties, want mensen die zich goed voelen, werken beter. Hertz oppert dat samen koken nog beter zou zijn.
_Bij elkaar komen
In het laatste hoofdstuk geeft de schrijfster extra raad, meestal aan de hand van voorbeelden. Ze verwijt – niet voor het eerst – het neoliberale kapitalisme die de onverschilligheid heeft genormaliseerd en vindt dat de overheid het nu dringend over een andere boeg moet gooien door meer middelen beschikbaar te stellen voor welzijn, sociale zekerheid, onderwijs en gezondheid. De staat zou zelfs mensen moeten betalen die de eenzaamheid verlichten waar nodig.
“Gemeenschappen bestaan uit stenen en mensen”. Een regering kan via maatregelen helpen. Hertz geeft een voorbeeld uit Roeselare, België, waar een lege-winkelbelasting het teloor gaan van lokale winkels voorkwam.
Als individu zouden we wat meer open moeten staan voor elkaar, waarbij gewoon “een babbeltje slaan” al wonderen kan doen.
“Gemeenschappen bestaan uit stenen en mensen”. Een regering kan via maatregelen helpen. Hertz geeft een voorbeeld uit Roeselare, België, waar een lege-winkelbelasting het teloor gaan van lokale winkels voorkwam.
Als individu zouden we wat meer open moeten staan voor elkaar, waarbij gewoon “een babbeltje slaan” al wonderen kan doen.
_Coronacrisis
Hertz is overal ter wereld gaan kijken. Het coronavirus komt meermaals ter sprake, Trump wordt aangehaald (hij komt er niet altijd slecht uit!), Thatcher en Reagan waren het kapitalisme toegedaan en op pagina 64 trof ik zelfs het Vlaams Belang aan die sociale media handig gebruikt om aanhangers te werven. Bhutan is een goed voorbeeld omdat het Bruto-Nationaal–Geluk-statistieken opneemt in het beleid. Ook Nieuw-Zeeland gooit het over een andere, meer menselijke boeg.
Hertz ziet de coronacrisis eerder als een mogelijkheid tot een nieuwe start: “Juist deze crisis biedt een kans om voor een andere toekomst te kiezen. Er moet worden geïnvesteerd in maatschappelijke infrastructuur in plaats van daarop te bezuinigen. In Engeland zijn sinds de economische crisis van 2008 achthonderd bibliotheken gesloten. Een derde van de jeugdcentra is verdwenen. Centra voor dagbesteding zijn opgeheven. Die plekken moeten terugkomen, want het zijn plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.”
Hertz ziet de coronacrisis eerder als een mogelijkheid tot een nieuwe start: “Juist deze crisis biedt een kans om voor een andere toekomst te kiezen. Er moet worden geïnvesteerd in maatschappelijke infrastructuur in plaats van daarop te bezuinigen. In Engeland zijn sinds de economische crisis van 2008 achthonderd bibliotheken gesloten. Een derde van de jeugdcentra is verdwenen. Centra voor dagbesteding zijn opgeheven. Die plekken moeten terugkomen, want het zijn plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.”
Misschien moeten we dit boek op de tafel van de beleidsvoerders leggen?
Al hamert ze dikwijls op dezelfde oorzaken en problemen, het boek doet nadenken en spoort ons aan tot actie. Hertz goochelt met statistieken, bevragingen, ontmoetingen, boeken en artikels, vandaar de uitgebreide lijst Noten die 100 pagina´s beslaat.
Noreena Hertz wordt wereldwijd gezien als een van de toonaangevende denkers, ook al is niet iedereen het met haar eens.
Meer van Gerda Sterk
Al hamert ze dikwijls op dezelfde oorzaken en problemen, het boek doet nadenken en spoort ons aan tot actie. Hertz goochelt met statistieken, bevragingen, ontmoetingen, boeken en artikels, vandaar de uitgebreide lijst Noten die 100 pagina´s beslaat.
Noreena Hertz wordt wereldwijd gezien als een van de toonaangevende denkers, ook al is niet iedereen het met haar eens.
