7 april 2021
Balanceren tussen macht en onmacht
Edgard Eeckman is reeds 15 jaar communicatiemanager van het Universitair Ziekenhuis Brussel. Hij doctoreerde in communicatiewetenschappen aan de VUB met een doctoraat over macht in de relatie patiënt-(huis)arts. De kern van zijn studie was de machtsdynamiek en wat ‘patient empowerment’ concreet betekent.
Zijn doctoraatsthesis van 610 pagina’s, bijlagen niet meegeteld, vormt de basis voor dit boek ‘Balanceren tussen macht en onmacht’. Het bevat de conclusies van dat doctoraatsonderzoek dat Eeckman in 2018 afrondde. Hij zorgt ervoor dat met dit boek zijn inzichten toegankelijk worden voor een breder publiek.
Dit is een verhaal over mensen en het mens-zijn. Patient empowerment betekent dat patiënt en arts, of zorgverlener in het algemeen, informatie, kennis en ervaring delen. Ze wisselen argumenten uit en kunnen zo samen tot een beslissing komen: ze zijn gelijkwaardig. Eeckman gaat na hoe de relatie patiënt-arts de zorg aan de patiënt beïnvloedt.
Dit is een verhaal over mensen en het mens-zijn. Patient empowerment betekent dat patiënt en arts, of zorgverlener in het algemeen, informatie, kennis en ervaring delen. Ze wisselen argumenten uit en kunnen zo samen tot een beslissing komen: ze zijn gelijkwaardig. Eeckman gaat na hoe de relatie patiënt-arts de zorg aan de patiënt beïnvloedt.
Dit actuele boek is op een bijzonder toegankelijke wijze geschreven. Eeckman weet de lezer te overtuigen dat patient empowerment de grondslag is voor de gelijkwaardigheid van patiënt en arts. Deze inzichten zijn zeer verrijkend voor de patiënt, maar ook de artsen, zorgverleners, zorgorganisaties en patiëntenverenigingen vinden er grensverleggende inzichten in.
De basisidee van ‘Balanceren tussen macht en onmacht’ is dat een arts niet enkel de beste zorg moet verlenen, maar ook moet trachten de onafhankelijkheid van de patiënt te bewaren. Dat betekent dat de arts de controle deelt met zijn patiënt en geen beslissingen in diens plaats neemt. In de verhouding tussen arts en patiënt sluimert er steeds een grote afhankelijkheidsmacht. Het is immers de patiënt die een beroep doet op de deskundigheid van de arts waardoor die een duidelijk machtsoverwicht krijgt. De patiënt is er mentaal of fysiek slecht aan toe. De relatie vertrekt dus vanuit een afhankelijkheid en ook vanuit een kwetsbaarheid. De patiënt heeft de arts nodig voor diens informatie, kennis en vaardigheden. Die ongewenste afhankelijkheid kan zelfs leiden tot frustratie en agressie.
De basisidee van ‘Balanceren tussen macht en onmacht’ is dat een arts niet enkel de beste zorg moet verlenen, maar ook moet trachten de onafhankelijkheid van de patiënt te bewaren. Dat betekent dat de arts de controle deelt met zijn patiënt en geen beslissingen in diens plaats neemt. In de verhouding tussen arts en patiënt sluimert er steeds een grote afhankelijkheidsmacht. Het is immers de patiënt die een beroep doet op de deskundigheid van de arts waardoor die een duidelijk machtsoverwicht krijgt. De patiënt is er mentaal of fysiek slecht aan toe. De relatie vertrekt dus vanuit een afhankelijkheid en ook vanuit een kwetsbaarheid. De patiënt heeft de arts nodig voor diens informatie, kennis en vaardigheden. Die ongewenste afhankelijkheid kan zelfs leiden tot frustratie en agressie.
Eeckman detecteert drie niveaus van patient empowerment. Het begint met informatie uitwisselen. In een verdere fase bespreken patiënt en arts argumenten voor en tegen de te volgen behandeling. Ten slotte nemen ze samen een beslissing over de te volgen weg.
Er ontstaat dus een gedeelde verantwoordelijkheid. Van lijdend voorwerp wordt de patiënt een meewerkende en verantwoordelijke hoofdrolspeler. Hij/zij zal actief aan de eigen genezing moeten en kunnen meewerken. Hij/zij moet ervoor zorgen dat de gezamenlijke beslissingen correct worden uitgevoerd, en daarover eerlijk communiceren.
Patient empowerment steunt op die gedeelde verantwoordelijkheid. Het is in de eerste plaats een attitude. Een houding die tevens om een soort sociale innovatie vraagt. Patiënt en arts kunnen sámen tot de best mogelijke zorg komen en dit vooral met wederzijds respect voor elkaar.
De bureaucratie heeft daarin ook een rol te spelen. Een patiënt mag niet worden beschouwd als een noodzakelijk kwaad in de zorgverlening, maar wel als een klant. De administratie maakt het nog steeds nodeloos ingewikkeld en zou best haar vragen eerst voorleggen aan minder taalgevoelige, of zelfs anderstalige patiënten.
Er ontstaat dus een gedeelde verantwoordelijkheid. Van lijdend voorwerp wordt de patiënt een meewerkende en verantwoordelijke hoofdrolspeler. Hij/zij zal actief aan de eigen genezing moeten en kunnen meewerken. Hij/zij moet ervoor zorgen dat de gezamenlijke beslissingen correct worden uitgevoerd, en daarover eerlijk communiceren.
Patient empowerment steunt op die gedeelde verantwoordelijkheid. Het is in de eerste plaats een attitude. Een houding die tevens om een soort sociale innovatie vraagt. Patiënt en arts kunnen sámen tot de best mogelijke zorg komen en dit vooral met wederzijds respect voor elkaar.
De bureaucratie heeft daarin ook een rol te spelen. Een patiënt mag niet worden beschouwd als een noodzakelijk kwaad in de zorgverlening, maar wel als een klant. De administratie maakt het nog steeds nodeloos ingewikkeld en zou best haar vragen eerst voorleggen aan minder taalgevoelige, of zelfs anderstalige patiënten.
Eeckman slaagt erin om overzichtelijk zijn ideeën op 188 pagina’s te bundelen. Hij schrijft vlot en gebruikt nergens vakjargon. Het gaat telkens om korte hoofdstukken waarin de auteur zijn argumentatie op sterke wijze naar voren brengt. Doorheen het boek vind je commentaren van anonieme patiënten. Het werk is rijk geïllustreerd met cartoons van Arnout Fierens, alias Arnulf.
In de bijlage bundelt Eeckman zeer handig zijn theorie in aparte stukjes voor patiënt en zorgverlener. Hij is in het kader van patient empowerment streng in zijn ‘do’s en don’ts’ van de zorgverlener.
‘Balanceren tussen macht en onmacht’ is een aanrader voor iedereen. Want vroeg of laat worden we allemààl wel een patiënt. Ook voor artsen is het nuttige lectuur om hun eigen gedrag ten overstaan van patiënten onder de loep te nemen.
‘Balanceren tussen macht en onmacht’ is een aanrader voor iedereen. Want vroeg of laat worden we allemààl wel een patiënt. Ook voor artsen is het nuttige lectuur om hun eigen gedrag ten overstaan van patiënten onder de loep te nemen.
Meer info op de website van Edgard Eeckman
Meer van Paul Van Aelst
