17 februari 2021
Destination Sweetheart
Dit is een bijzonder boek met ondertitel `Verhalen van vroeger en nu over liefde en migratie´, met foto’s van betrokken personen. Een gelijknamige tentoonstelling is te beleven in het Antwerpse Red Star Line Museum.
Het is een boeiend, verrassend, soms ontroerend en dan weer schokkend boek, over liefdesmigratie vroeger en nu, vanaf het begin van de 20ste eeuw. Je leest zowel voorbeelden van ideaal verloop en afloop als van dramatische afloop. Ook het schijnhuwelijk komt aan bod, de oversteek van mannen en vrouwen naar de VS, of mannen die hun vrouw of vriendin laten overkomen, alsook mannen die nooit meer iets van zich laten horen aan het thuisland.
Eén kritische opmerking, namelijk een historische fout (zie p. 55 laatste §): “eind 1960 stond Congo op het punt onafhankelijk te worden”. Dat is fout, in 1958 was er namelijk in Brussel al een confrontatie tussen leden van de Belgische politiek en leden van de Congolese politiek, waarbij ook de in 1961 vermoorde Lumumba, die de datum van onafhankelijkheid had vastgelegd - namelijk op 30 juni 1960 in Leopoldstad (dat de Congolese naam Kinshasa zou aannemen). Op die welbepaalde dag is de onafhankelijkheid uitgesproken in aanwezigheid van eerste minister Kasavubu en koning Boudewijn. Nadien heeft Lumumba ongevraagd een toespraak gehouden, waarvan de inhoud ongetwijfeld mede de moord heeft veroorzaakt, waarin de medeplichtigheid van Congolezen, Belgen en Amerikanen ligt. Ikzelf verbleef reeds vóór 1960 (en ook nog nadien) beroepshalve nabij Kisangani (voorheen Stanleystad) en ben zodoende op de hoogte van de gebeurtenissen.
In het voorwoord komt Anna Ravaux uit Antwerpen aan bod. Zij staat op de passagierslijst van de SS Kroonland van de Red Star Line, het schip dat haar naar Amerika brengt. Anna heeft Roger leren kennen in het café van haar zus. Roger was zeeman en kwam bij het uitbreken van WO I vast te zitten in New York en bouwde zijn leven op in de VS. Hij diende er in het Amerikaans leger en werd genaturaliseerd. Anna laat haar leven in België achter zich om bij hem te zijn. Na héél wat administratieve beslommeringen en gepalaver met de immigratiebeambte, mag ze dan toch het land in én vindt ze Roger. Dezelfde maand nog huwen ze in New York, maar hun huwelijk duurt niet lang, want Roger krijgt een longziekte en keert met Anna in 1928 terug naar België, om er te sterven. Net vóór WO II keert Anna terug naar Amerika. Ze komt terug naar België in de jaren 1970 en sterft kinderloos wanneer ze 92 is.
In de passagierslijsten zijn toegevoegde notities van ambtenaren te lezen, over onderzoeken, weigeringen of deportaties, maar het grote woord in die tijd over reizen via de Red Star Line was de liefde en ook nu nog is liefdesmigratie overal terug te vinden. Dit was de aanleiding voor het museum om een onderzoek op te starten naar liefdesmigratie vroeger en nu. De tijdloosheid en het belang van het fenomeen is evident.
In de passagierslijsten zijn toegevoegde notities van ambtenaren te lezen, over onderzoeken, weigeringen of deportaties, maar het grote woord in die tijd over reizen via de Red Star Line was de liefde en ook nu nog is liefdesmigratie overal terug te vinden. Dit was de aanleiding voor het museum om een onderzoek op te starten naar liefdesmigratie vroeger en nu. De tijdloosheid en het belang van het fenomeen is evident.
_Een tijd van vertrekken
Tussen 1850 en 1950 verlieten zo ‘n 40 miljoen Europeanen hun geboorteplaats voor een beter leven aan de andere kant van de wereld. Er was veel emigratie, vooral naar Wallonië en Frankrijk. Vlaanderen was in de jaren 1840 onderontwikkeld en arm. Maar vanaf eind 19de eeuw trokken steeds meer Vlamingen naar de VS, in het Midwesten ontstonden Belgische gemeenschappen. Zo trok Philomena Buermans, in familie “Mien” naar Hart in Michigan. Ze kwam uit een gezin van 8 kinderen. Op Valentijn 1901 huwde ze als 28-jarige met Petrus Van Agtmael. De brieven die ze naar Essen zonden, geven een inkijk in het leven van het echtpaar met een moeilijke start.
_Een tijd van oorlog
“Een tijd van oorlog”, dat is het verhaal van Ida, Lucien en Anna. In West-Europa konden duizenden jonge vrouwen, na de Duitse overgave, eindelijk huwen met hun held uit de dagen van bevrijding. Ze lieten alles achter en volgden hem naar zijn geboorteland. Zo ‘n 150.00 Europese oorlogsbruiden belandden in de VS en 47.000 in Canada. Zo is er het prachtige verhaal van het huwelijk tussen Ida, Engelse uit Hull en Vic Mees, sympathieke en buitengewone voetballer van “den Antwaarp” (RAFC) en van de Belgische nationale ploeg – een koppel dat ik persoonlijk goed heb gekend. Ik ontmoette hen regelmatig voor een babbeltje, wanneer zij eens met pensioen met de fiets voorbijreden langs het huis waar ik woonde. Hun verliefdheid heeft geduurd tot ze overleden zijn; Vic is eerst overleden.
Zo is er ook nog Lucien, postbode in Seraing toen de Duitsers op 10 mei 1940 België binnenvielen. In 1942 vertrok hij naar Engeland toen de Belgische regering daar in ballingschap was (behalve koning Leopold III). In 1946 werd hij opgeroepen door het Belgisch leger in Duitsland. Lucien begon te schrijven met een Canadees meisje, Dolorès, die hij leerde kennen via de Club de Correspondance Elite de Quebec. In maart 1950 stapte Lucien op de boot richting Halifax. Na veel problemen van allerlei aard raakte Lucien toch in Canada, om er zijn Dolorès in zijn armen te sluiten, en ze zijn er de rest van hun leven samen gebleven.
In Buryn, een dorp op 300 km van Kiev (hoofdstad van Oekraïne) is Anna geboren. In 1941 vielen de nazi’s de Sovjet-Unie binnen en bezetten een groot deel van Oekraïne. Er waren moordpartijen op de Joodse bevolking, maar men beschouwde ook de Oekraïners als “Untermenschen”. In 1942 wordt zij dan, als 15-jarige op de trein gezet naar Spandau voor dwangarbeid. Daar ontmoette zij Andreas, een Bruggeling. Na verplaatsing naar een ander kamp, volgde een nieuwe ontmoeting en zijn de vonken definitief overgeslagen. Zo ‘n 4.000 “Ostarbeiterinnen” kwamen na de bevrijding naar België. Zo heb ik een Russische van de Krim leren kennen, een buur in de straat waar ik met mijn ouders woonde in Lier. Zina Konotsjenko was gehuwd met een Lierenaar in Duits werkkamp, deze dame ook.
In Buryn, een dorp op 300 km van Kiev (hoofdstad van Oekraïne) is Anna geboren. In 1941 vielen de nazi’s de Sovjet-Unie binnen en bezetten een groot deel van Oekraïne. Er waren moordpartijen op de Joodse bevolking, maar men beschouwde ook de Oekraïners als “Untermenschen”. In 1942 wordt zij dan, als 15-jarige op de trein gezet naar Spandau voor dwangarbeid. Daar ontmoette zij Andreas, een Bruggeling. Na verplaatsing naar een ander kamp, volgde een nieuwe ontmoeting en zijn de vonken definitief overgeslagen. Zo ‘n 4.000 “Ostarbeiterinnen” kwamen na de bevrijding naar België. Zo heb ik een Russische van de Krim leren kennen, een buur in de straat waar ik met mijn ouders woonde in Lier. Zina Konotsjenko was gehuwd met een Lierenaar in Duits werkkamp, deze dame ook.
_Een tijd van aankomen
“Een tijd van aankomen” brengt het verhaal van onder andere Hélène, Silvana en Fatima. België had handen tekort voor de wederopbouw van het land, vooral in de mijnen. Er werden vluchtelingen uit Oost-Europa gerekruteerd. Zij konden na de oorlog niet meer terugkeren naar huis. Er werden akkoorden gesloten met Zuid-Europese landen zoals Griekenland, Italië, Spanje en met Noord-Afrika, voornamelijk Marokko. Hélène is een kind van migratie. Haar vader was een orthodoxe Griek uit Turkije. In 1923 belandde hij als vluchteling in Congo. De man werkte eerst in de goudmijnen, werd nadien vishandelaar. Haar grootvader langs moederszijde was een Hindoe, getrouwd met een Congolese. Uiteindelijk zijn na vele omwegen, Hélène en Hubert, de man die ze vroeger had leren kennen in de winkel van haar vader, gehuwd (in 1977). Hubert overleed in 2012. Silvana is Italiaanse, wat nog steeds duidelijk te horen is wanneer ze Antwerps spreekt. Ze ontmoet René, Belgisch marine-officier in 1956 in haar thuisstad Genua. Eens gehuwd vertrekken ze na enkele dagen naar België. Silvana had wel steeds heimwee naar Italië en haar familie. Fatima - haar jeugd situeerde zich in Casablanca - was 17 jaar oud en pas gehuwd. Ze was door omstandigheden nooit naar school geweest. Haar man Mohamed werkte al verscheidene jaren in België in de Luikse mijnen. Ze hadden het wel moeilijk, Mohamed vertrok ’s morgens om zes uur en bleef weg tot ’s avonds na vijf uur en Fatima zat dus de hele dag alleen. Toen was er nog geen integratiebeleid. Gelukkig was er buurvrouw Fatiha. Uiteindelijk hebben Fatima en Mohamed diepe verbondenheid en familiaal geluk gekend, samen met hun kinderen.
Zo is er in de uitgave nog “Een tijd van globalisering” met Moishe, orthodoxe jood, met Fati uit Burkina Faso, het vroegere Opper-Volta, en Avdia uit Boekarest, en Laura uit Bogota in Colombia. Er is ook “De tijd van uitersten”.
Het debat over migratie verscherpte. Naarmate het einde van de 20ste eeuw naderde, werd ook gezinsmigratie tegen het licht gehouden. De soepele regelgeving zou misbruikt worden. Dat is de tijd van Joâo van Coimbra, Chela van Dumaguete (Negros-Filipijn) en B. (uit Irak, naam geheim).
Het debat over migratie verscherpte. Naarmate het einde van de 20ste eeuw naderde, werd ook gezinsmigratie tegen het licht gehouden. De soepele regelgeving zou misbruikt worden. Dat is de tijd van Joâo van Coimbra, Chela van Dumaguete (Negros-Filipijn) en B. (uit Irak, naam geheim).
De tentoonstelling loopt (normaal gezien) van 25 september 2020 tot 30 mei 2021.
Plan je bezoek via de website van het museum.
Meer van Willy Cox
Plan je bezoek via de website van het museum.
