15 februari 2021
De wereld in het klein. Wat eilanden ons vertellen over de relatie tussen mens en natuur
Het boek is een kleine geschiedenis van het leven op aarde, verteld aan de hand van eilanden. Wat kunnen wij leren van deze werelden in miniatuur?
_Wat is een eiland?
De start van dit boek moet gesitueerd worden in 2010 op het eiland Mauritius. De auteur mag een collega vergezellen die een massagraf van dodo’s ontdekt, niet door mensen vermoord, maar omgekomen door een wereldwijde droogte zo’n 4200 jaar geleden. Daar begint zijn fascinatie voor eilanden en hoe ze ons inzicht geven in zowat alles wat er op de wereld gebeurt, of het natuur of cultuur is en hoe die elkaar beïnvloeden.
De inleiding is vrij lang omdat hij eerst probeert te bepalen wat een eiland is: is Groenland er één en past een rots in de branding met honderd vogels ook in zijn onderzoek? Er zijn duizenden middelgrote eilanden.
Sietze selecteert volgens eigen ervaringen en interesses. Als hij ze zelf kon bezoeken is dat een pluspunt: Mauritius, de Canarische Eilanden en de Azoren. Andere redenen om ze te bespreken kan hun extreme isolatie zijn of juist hun nabijheid tot het vasteland.
De inleiding is vrij lang omdat hij eerst probeert te bepalen wat een eiland is: is Groenland er één en past een rots in de branding met honderd vogels ook in zijn onderzoek? Er zijn duizenden middelgrote eilanden.
Sietze selecteert volgens eigen ervaringen en interesses. Als hij ze zelf kon bezoeken is dat een pluspunt: Mauritius, de Canarische Eilanden en de Azoren. Andere redenen om ze te bespreken kan hun extreme isolatie zijn of juist hun nabijheid tot het vasteland.
_Eilanden zijn proeftuinen van evolutie
Darwin werd door eilanden geïnspireerd tot zijn evolutietheorie en Sietze beschrijft (vanaf p. 42) heel duidelijk hoe dat in zijn werk ging en waarom de Galápagos eilanden een belangrijke rol daarin speelden.
Hoe bereikten levensvormen nieuw gevormde eilanden? Ook dat is een hoofdstuk waard: “Waarom werd Krakatau na de uitbarsting eerst bereikt door een spinnetje en bijvoorbeeld niet door een Sumatraanse neushoorn?”(p. 47) Hoe konden vijftigduizend jaar geleden een soort minimensen het Indonesische eiland Flores bereikt hebben? Hoe verklaar je de soortenrijkdommen of integendeel de overeenkomsten tussen flora en fauna?
Edward Wilson is een van de grootste wetenschappelijke helden van de auteur omdat die “erin geslaagd is om inzichten uit uiteenlopende vakgebieden samen te brengen...” (p. 65). Samen met R. MacArthur schreef hij een basis werk: “De theorie van eilandbiogeografie”, waaraan Sietze ideeën ontleent of ze gebruikt om de zijne kracht bij te zetten.
Hoe bereikten levensvormen nieuw gevormde eilanden? Ook dat is een hoofdstuk waard: “Waarom werd Krakatau na de uitbarsting eerst bereikt door een spinnetje en bijvoorbeeld niet door een Sumatraanse neushoorn?”(p. 47) Hoe konden vijftigduizend jaar geleden een soort minimensen het Indonesische eiland Flores bereikt hebben? Hoe verklaar je de soortenrijkdommen of integendeel de overeenkomsten tussen flora en fauna?
Edward Wilson is een van de grootste wetenschappelijke helden van de auteur omdat die “erin geslaagd is om inzichten uit uiteenlopende vakgebieden samen te brengen...” (p. 65). Samen met R. MacArthur schreef hij een basis werk: “De theorie van eilandbiogeografie”, waaraan Sietze ideeën ontleent of ze gebruikt om de zijne kracht bij te zetten.
_Reisverslagen
In deel 2 speculeert hij erover hoe de mensen de eilanden bereikten. De Canarische Eilanden zijn al 500 jaar voor onze tijdrekening gekoloniseerd, maar de Azoren of de Falklandeilanden moesten wachten tot de 15de -16de eeuw. Hij geeft te bedenken dat sommige eilanden regelmatig bereikbaar waren door lage waterstanden (klimaatverandering is van alle tijden!), maar om bijvoorbeeld Flores te bereiken moest de Homo erectus een zeestraat van 20 km oversteken en hij deed dat honderdduizenden jaren voor de Homo sapiens! (p. 90 e.v.) .
1419: Madeira wordt door de Portugezen veroverd, de plaatselijke fauna en vooral flora moet wijken voor suikerrietplantages. Sietze schetst het akelige gevolg: slavenhandel.
De Caraïben ondergaan vanaf 1493 hetzelfde lot, behalve dat er een plaatselijke bevolking was die ofwel stierf aan ziektes of tot slaaf gemaakt werd. “De reizen van Columbus waren een gamechanger voor de biogeografie. Waar voorheen ecologische en culturele uitwisseling vooral regionaal plaatsvond, werd dat na Columbus mondiaal.”(p. 156).
1419: Madeira wordt door de Portugezen veroverd, de plaatselijke fauna en vooral flora moet wijken voor suikerrietplantages. Sietze schetst het akelige gevolg: slavenhandel.
De Caraïben ondergaan vanaf 1493 hetzelfde lot, behalve dat er een plaatselijke bevolking was die ofwel stierf aan ziektes of tot slaaf gemaakt werd. “De reizen van Columbus waren een gamechanger voor de biogeografie. Waar voorheen ecologische en culturele uitwisseling vooral regionaal plaatsvond, werd dat na Columbus mondiaal.”(p. 156).
_De aarde als archipel
En dat leidt naar het derde deel: de enorm grote invloed van de mens op de aarde en hoe wat er gebeurde op eilanden daarvan een afspiegeling is.
Een grote meerderheid van soorten is inmiddels uitgestorven, maar de huidige versnelde biodiversiteitscrisis hangt zeker samen met het menselijk optreden. Dat legt de auteur heel aanschouwelijk uit.
Een grote meerderheid van soorten is inmiddels uitgestorven, maar de huidige versnelde biodiversiteitscrisis hangt zeker samen met het menselijk optreden. Dat legt de auteur heel aanschouwelijk uit.
_Verbeter de wereld, begin op een eiland
Hiervoor is Mauritius, het eiland waar hij zijn reis begon, een treffend voorbeeld. De dodo is uitgestorven. Van de 19 andere endemische vogels zijn er nog 11 uitgestorven en slechts een paar “gered” door stevig ingrijpen van de mens. Het gaat daarbij niet enkel om de vreugde van het aanschouwen van een mooie vogel, het zijn ook verspreiders van zaden.
De vleerhond is bejaagd en beschoten voor het doordrong van hoe groot belang hij is voor het ecosysteem van Mauritius.
Kortom, zo besluit hij, je zou de eilanden kunnen zien als een soort wereldwijd laboratorium, zoals een kanarie ooit fungeerde als een alarmsignaal in de mijnen.
In een prettige stijl met veel verduidelijkende voorbeelden illustreert Sietze hoe eilanden een inkijk geven in de historische wortels van hedendaagse mondiale uitdagingen. Er volgt een bronnenlijst per hoofdstuk en een trefwoordenregister. De landkaarten zijn helaas erg vaag afgedrukt, maar toch nog erg nuttig.
Norder is biogeograaf en eilandenonderzoeker. Momenteel werkt hij aan de universiteit van Leiden.
Let op: er is een boek in omloop van een andere schrijver met precies dezelfde titel maar met een andere inhoud.
Meer van Gerda Sterk
De vleerhond is bejaagd en beschoten voor het doordrong van hoe groot belang hij is voor het ecosysteem van Mauritius.
Kortom, zo besluit hij, je zou de eilanden kunnen zien als een soort wereldwijd laboratorium, zoals een kanarie ooit fungeerde als een alarmsignaal in de mijnen.
In een prettige stijl met veel verduidelijkende voorbeelden illustreert Sietze hoe eilanden een inkijk geven in de historische wortels van hedendaagse mondiale uitdagingen. Er volgt een bronnenlijst per hoofdstuk en een trefwoordenregister. De landkaarten zijn helaas erg vaag afgedrukt, maar toch nog erg nuttig.
Norder is biogeograaf en eilandenonderzoeker. Momenteel werkt hij aan de universiteit van Leiden.
Let op: er is een boek in omloop van een andere schrijver met precies dezelfde titel maar met een andere inhoud.
