Het eerste, en één van de meest uitgesproken landen, is haar eigenste Polen. Een land waar de laatste tijd een aantal krachten zijn opgestaan die de politiek grondig dooreenschudden en onherstelbaar lijken te vervormen. “Deze veranderingen waren niet bedoeld om het land beter bestuurbaar te maken. Ze moesten het bestuur van het land meer partijgebonden maken en ervoor zorgen dat de rechtbanken beïnvloedbaarder werden en zich meer naar de partij zouden richten.” En zo raakt een hele samenleving geïnfecteerd. Een aantal van de nieuwe vijanden werden – als het ware – gecreëerd. In een land waarin immigranten bijna niet voorkomen, werden zij als eerste over de kling gejaagd. Want zoals vele landen hierin voor zijn gegaan: het stigmatiseren van vreemde krachten wérkt. Daarna werd die andere voedingsbodem aangepakt: de homoseksuelen. “Zelfs de rooms-katholieke Kerk in Polen, ooit een neutraal instituut en een apolitiek symbool van nationale eenheid, begon vergelijkbare thema’s te propageren.”

Een belangrijk toverwoord om in sommige landen de democratie naar de hand te kunnen zetten, is de zogenaamde restauratieve nostalgie. Het herbouwen van de oude natie, waar we zo trots op zijn, en die de enige ware weg naar de toekomst inboezemt. Een zeer actueel voorbeeld daarvan is Groot-Brittannië. Het hele Brexit-gebeuren is één grote ruk naar het verleden. En moderne aannames als de Europese Unie worden door onder andere Prime Minister Johnson onder de mat geveegd. “De oude instituties als de VN en de EU, die gebouwd zijn op aannames uit het begin van de 20ste eeuw over de prestaties van gecentraliseerde bureaucratieën, zijn niet in staat om mondiale coördinatieproblemen op te lossen.” Lijkt men in Londen vergeten te zijn dat ene Churchill een van de wegbereiders van de vrede van Europa is geweest?

Een sleutelonderwerp van Applebaums betoog is de vooruitgang van de media en meer bepaald van de sociale media. Dit vormt in combinatie met de “leugencapaciteiten” van sommige hedendaagse tenoren zeker geen beloning voor de waarheid. “De schrille, valse geluiden van de moderne politiek, de woede op de kabeltelevisie en het avondnieuws, het snelle tempo van social media, de koppen die elkaar tegenspreken als we er doorheen scrollen, steken scherp af bij de bureaucratie en de rechtspraak. En dat deel van de bevolking dat de voorkeur geeft aan eenheid en homogeniteit wordt hier nerveus van.”

Iemand die van dat mist strooien steeds duchtig gebruik heeft gemaakt, is Donald Trump. Reeds vóór zijn verkiezing tot president maakte hij gebruik van zijn stokpaardje: fake news. Zo verklaarde hij op een gegeven moment dat Obama niet in Amerika was geboren. Een simpel politiek bericht waar je serieuze schade mee kan berokkenen. De Amerikaan is snel “mee” (of denkt dit dan toch…) en gelooft deze gemakkelijke boodschap.

Moeilijke economische exposés zijn in dergelijk klimaat passé. Vandaag telt alleen de stem van het simpel betoog. En laat het nu net Obama zijn die pas in de krant nog een mooie zin aan dit alles toevoegde: “Als we het niet eens zijn over feiten, kan democratie niet werken.”