28 september 2020
De tolk van Srebrenica
Hasan Nuhanovic (°Zvornik in Bosnië, 2 april 1968) is een Bosnische overlevende van de genocide in Srebrenica. Zijn moeder, vader en broer werden vermoord door het Servische leger. Als VN-vertaler/tolk werkte Nuhanovic samen met het Nederlandse Dutchbat III-bataljon van de United Nations Protection Force (UNPROFOR).
Dit orgaan had de taak gekregen om het “veilige gebied” van Srebrenica te beschermen in het laatste deel van de Bosnische oorlog (1992-1995). Toen Srebrenica in juli 1995 werd ingenomen door de Servische generaal Ratko Mladic, behoorde de familie van Nuhanovic tot de 6000 burgervluchtelingen die onderdak vonden op de VN-basis in Potocari. Als tolk stond hijzelf op een lijst van beschermde personen. Na “onderhandelingen” met generaal Mladic bevalen de Nederlandse VN-soldaten de vluchtelingen uit de basis te vertrekken. Ondanks de smeekbedes van Nuhanovic werd het zijn familie niet toegestaan om onder de bescherming van de VN te blijven. Later werden de resten van zijn vader, moeder en broer teruggevonden in verborgen massagraven…
Na het einde van de Bosnische oorlog voerde Nuhanovic campagne om de aandacht op de genocide te vestigen en de waarheid bekend te maken. Hij beschuldigde het Nederlandse VN-bataljon ervan zijn verantwoordelijkheid te hebben ontlopen en de vluchtelingen hierdoor de dood te hebben ingejaagd. In 2013 wordt hij door de rechtbank in het gelijk gesteld: Dutchbat had de vluchtelingen niet mogen uitleveren aan het Servische leger, de Nederlandse staat is medeverantwoordelijk voor hun dood.
Na het einde van de Bosnische oorlog voerde Nuhanovic campagne om de aandacht op de genocide te vestigen en de waarheid bekend te maken. Hij beschuldigde het Nederlandse VN-bataljon ervan zijn verantwoordelijkheid te hebben ontlopen en de vluchtelingen hierdoor de dood te hebben ingejaagd. In 2013 wordt hij door de rechtbank in het gelijk gesteld: Dutchbat had de vluchtelingen niet mogen uitleveren aan het Servische leger, de Nederlandse staat is medeverantwoordelijk voor hun dood.
In dit boek neemt Nuhanovic de lezer mee in de jaren voor de val van Srebrenica. Zijn verhaal begint in het voorjaar van 1992. Hij is dan 24 jaar en studeert werktuigbouwkunde. Vanuit zijn studentenflat in Sarajevo ziet hij de eerste tanks en infanterievoertuigen de stad intrekken. De oorlog gooit zijn studentenleven omver. Hij moet afscheid nemen van zijn vriendin Mirza. Hij kan zijn vader niet overtuigen om naar Zweden uit te wijken. Samen met zijn familie besluit hij dan om de bossen in te vluchten en daar te schuilen. Veilig blijken ze hier echter niet te zijn. Hongerig, barrevoets en met lege handen vluchtten ze als opgejaagd wild door de bergen en bossen in het oosten van Bosnië.
Na lang zwerven komen ze in Srebrenica aan, waar tienduizenden vluchtelingen zijn verzameld. Er is een tekort aan zowat alles, en zoals bekend neemt generaal Mladic in juli 1995 het kamp in. De mannen worden van de vrouwen gescheiden, een deel wordt in bussen gezet, een deel vlucht. Meer dan 8000 jongens en mannen worden vermoord. Nuhanovic zit hier niet bij dankzij de bescherming die hij geniet als tolk bij Dutchbat. Zijn vader, moeder en broer moeten het kamp wél verlaten. Voor Nuhanovic is 13 juli 1995 de dag die hem het meest blijft achtervolgen: “Dat was het laatste moment dat ik mijn familie levend heb gezien.” In het boek omschrijft hij van minuut tot minuut zijn toenmalige leven. Het verhaal begint in 1992 en eindigt met de moordpartij in 1995. Met die herinneringen moet hij leren leven.
In het begin van het boek is de groeiende spanning tussen Serviërs en moslims voelbaar en deze neemt geleidelijk nog toe. Een strijd lijkt onafwendbaar. Nuhanovic geeft duiding in de discussie over de religieuze verschillen. Hij vraagt zich af of dit gods straf is omdat de moslims afvallig zijn geworden. Ook hij bezoekt nog nauwelijks de moskee. Tegelijkertijd verwerpt hij echter deze gedachte.
De dreiging van de Servische milities overheerst, daarom vlucht het gezin naar Srebrenica. Vluchtelingen uit de omliggende dorpen die door Servische milities worden verwoest, stromen er toe. Er ontstaat een gebrek aan voedsel, en door de aanhoudende beschietingen neemt het aantal vluchtelingen onrustwekkend toe.
De dreiging van de Servische milities overheerst, daarom vlucht het gezin naar Srebrenica. Vluchtelingen uit de omliggende dorpen die door Servische milities worden verwoest, stromen er toe. Er ontstaat een gebrek aan voedsel, en door de aanhoudende beschietingen neemt het aantal vluchtelingen onrustwekkend toe.
Tegen het eind van deze periode leert Nuhanovic zichzelf een weinig Engels. Zo slaagt hij erin om als tolk op te treden voor het leger van de VN, en hij zal uiteindelijk voor het Nederlandse leger werken.
In het laatste hoofdstuk stijgt de spanning. De beschrijving van het Dutchbat-garnizoen is ontluisterend. Nuhanovic is gered maar hij moet afscheid nemen van zijn familie die in handen van de Serviërs wordt gedreven.
In het laatste hoofdstuk stijgt de spanning. De beschrijving van het Dutchbat-garnizoen is ontluisterend. Nuhanovic is gered maar hij moet afscheid nemen van zijn familie die in handen van de Serviërs wordt gedreven.
De tolk van Srebrenica komt op de lezer af als een belevenis die hem/haar onderdompelt in de gruwel van de oorlog. De slachtoffers zijn de onschuldige burgers die op de loop gaan voor de moorddadige beschietingen.
De auteur beschrijft hoe de vluchtelingen de idee krijgen dat de rest van de wereld hen in de steek laat. Voortdurend hebben zij honger, elke dag meer. Het is een afschuwelijk lijden waar enkel overleven telt. Ze moeten vechten om eten en het recht van de sterkste overheerst elk samenlevingsgevoel. Honger en het instinct tot zelfbehoud beletten redelijk denken.
Paul Van Aelst
Als tenslotte ook de redders, in dit geval het Nederlandse VN-bataljon, de vluchtelingen in de steek laten, is er geen hoop meer. Lijdzaam gaan de mensen hun lot tegemoet.
Nuhanovic schrijft in een heldere vertelstijl. Hij brengt het relaas via korte hoofdstukken waarin de gruwel steeds meer escaleert. Het is een deprimerend verhaal van een hel op aarde.
Nuhanovic schrijft in een heldere vertelstijl. Hij brengt het relaas via korte hoofdstukken waarin de gruwel steeds meer escaleert. Het is een deprimerend verhaal van een hel op aarde.
De geschiedenis en de afloop zijn vandaag alom bekend. Dit was een strijd boven de hoofden van de mensen. Een gevecht om geld, gebiedsuitbreiding, absolute macht en tegelijkertijd een etnische zuivering. Waren deze mensen vluchtelingen, zwervers, weglopers, onderduikers, strijders? Of toch maar gewoon arme hongerlijders in een wereld die niets of niemand ontziet?
Meer van Paul Van Aelst
