25 augustus 2020
Hoe economie de wereld kan redden
Een boek met in de titel het woord “economie” is een boek dat meteen wrevel opwekt en economisten zijn - volgens een onderzoek door de schrijvers aangehaald - in de categorie “wetenschapper” de lui die het minst vertrouwen wekken. (Alleen politici krijgen nog minder vertrouwen dan economen en “het grote publiek luistert niet naar economen”. Er zijn “verdomd veel slechte economen”).
Zelfs de ramingen van het IMF in dat verband (voor de periode 2000-2014) waren maar net iets beter dan als ze een willekeurig cijfer zouden gekozen hebben tussen 2 en 10%. Komt daar nog bij dat diegenen die zich uitspreken vaak diegenen zijn “met de sterkste meningen en het minste geduld”.
Toch beweert de titel dat de economie de wereld kan redden… Totaal ongeloofwaardig ware het niet dat de auteurs, niettegenstaande zij winnaars zijn van de Nobelprijs 2019, gewoon stellen: “Economen zijn meer een soort loodgieters. We lossen problemen op met een combinatie van op wetenschap gebaseerde intuïtie, educated guesses en heel veel vallen en opstaan.“ En “dit boek is een verslag uit de loopgraven van het onderzoek“. Na zo’n blijk van zelfkennis (en nederigheid) weet je zeker dat de auteurs kritisch met hun materiaal omspringen en dat je kan vertrouwen op wat ze schrijven.
Als je begint te lezen merk je meteen dat Abhijit V. Banerjee en Esther Duflo niet enkel hun materie door en door kennen (er zijn zo maar eventjes 59 pagina’s nota’s) maar ook knap, bevattelijk en recht voor de raap schrijven.
Toch beweert de titel dat de economie de wereld kan redden… Totaal ongeloofwaardig ware het niet dat de auteurs, niettegenstaande zij winnaars zijn van de Nobelprijs 2019, gewoon stellen: “Economen zijn meer een soort loodgieters. We lossen problemen op met een combinatie van op wetenschap gebaseerde intuïtie, educated guesses en heel veel vallen en opstaan.“ En “dit boek is een verslag uit de loopgraven van het onderzoek“. Na zo’n blijk van zelfkennis (en nederigheid) weet je zeker dat de auteurs kritisch met hun materiaal omspringen en dat je kan vertrouwen op wat ze schrijven.
Als je begint te lezen merk je meteen dat Abhijit V. Banerjee en Esther Duflo niet enkel hun materie door en door kennen (er zijn zo maar eventjes 59 pagina’s nota’s) maar ook knap, bevattelijk en recht voor de raap schrijven.
Ze gaan er meteen tegenaan en onderzoeken de meeste van de kritieke kwesties waarover iedereen zich tegenwoordig zorgen maakt. Is er iets om de groei weer aan te jagen? Moet dat in het rijke Westen écht prioriteit krijgen? Wat moeten we met de groeiende ongelijkheid? Is internationale handel de oplossing of het probleem? Kunnen landen met goedkopere arbeid de Chinese maakindustrie losweken? Zijn er te veel laaggeschoolde migranten? Moeten we ons zorgen maken over de opkomst van AI? Hoe kunnen we als samenleving de achterblijvers op de arbeidsmarkt opvangen?
Dit boek is nodig, vinden ze, want we willen hoop blijven koesteren, ook na de waanzin van de Brexit, na de gele hesjes, na het groeiend gebrek aan vertrouwen in de overheid en de toenemende ongelijkheid. Na Trump, de vele dictators, milieurampen, de snelle opwarming van de aarde en nu ook nog een pandemie. We willen weten: Wat is er fout gegaan? Wat gaat er wel goed? Waarbij de auteurs zélf merkwaardig filosofische doelstellingen gebruiken: “We laten ons leiden door een zeer brede opvatting over wat mensen willen en wat we onder een goed leven moeten verstaan.”
Dit boek is nodig, vinden ze, want we willen hoop blijven koesteren, ook na de waanzin van de Brexit, na de gele hesjes, na het groeiend gebrek aan vertrouwen in de overheid en de toenemende ongelijkheid. Na Trump, de vele dictators, milieurampen, de snelle opwarming van de aarde en nu ook nog een pandemie. We willen weten: Wat is er fout gegaan? Wat gaat er wel goed? Waarbij de auteurs zélf merkwaardig filosofische doelstellingen gebruiken: “We laten ons leiden door een zeer brede opvatting over wat mensen willen en wat we onder een goed leven moeten verstaan.”
Hier vind je geen sensationalistisch of paniekerig gedoe, maar rustig denkend schrijven - met een zekere trots over de bijdrage van de economie in de wereld en toch nederig in het besef van het vele dat de economie ons niét kan bieden.
De grootste bijdrage van het boek ligt in de samenhang tussen het beantwoorden van de voorgaande vragen en de deconstructie van die andere grote plaag van onze tijd: “fake facts”.
Zo leren we dat de problemen die er reeds zijn, niet het gevolg zijn van een sterke groei in migratie, want de huidige 3% migratie van de wereldbevolking is dezelfde als die van 1960. De 1,5 -2,5 miljoen migranten die de Europese Unie binnenkomen vormen nog geen half procent van de totale bevolking. De meesten zijn daarenboven ook nog eens legale migranten. Migranten “stelen” ook niet de jobs van de plaatselijke bevolking. We weten dat door te kijken naar “natuurlijke experimenten”, zoals de Finnen die in 1945 verbannen werden uit de USSR, de Cubanen die in 1980 kwamen toestromen naar Miami en de grote aantallen Joden die naar Israël kwamen in de jaren ’90 en begonnen te werken in sectoren waar werkkrachten hoognodig waren. Wat ze wel blootlegden waren de gaten in de Openbare Diensten en sociale huisvesting als gevolg van “besparingen”.
De grootste bijdrage van het boek ligt in de samenhang tussen het beantwoorden van de voorgaande vragen en de deconstructie van die andere grote plaag van onze tijd: “fake facts”.
Zo leren we dat de problemen die er reeds zijn, niet het gevolg zijn van een sterke groei in migratie, want de huidige 3% migratie van de wereldbevolking is dezelfde als die van 1960. De 1,5 -2,5 miljoen migranten die de Europese Unie binnenkomen vormen nog geen half procent van de totale bevolking. De meesten zijn daarenboven ook nog eens legale migranten. Migranten “stelen” ook niet de jobs van de plaatselijke bevolking. We weten dat door te kijken naar “natuurlijke experimenten”, zoals de Finnen die in 1945 verbannen werden uit de USSR, de Cubanen die in 1980 kwamen toestromen naar Miami en de grote aantallen Joden die naar Israël kwamen in de jaren ’90 en begonnen te werken in sectoren waar werkkrachten hoognodig waren. Wat ze wel blootlegden waren de gaten in de Openbare Diensten en sociale huisvesting als gevolg van “besparingen”.
Zelfs grote aantallen immigranten hebben slechts een zeer beperkt negatief effect op de lonen of de arbeidskansen van de bevolking van het immigratieland. De klassieke theorie van de wet van vraag en aanbod is niet van toepassing op immigratie. Ook nog overschat zijn het aantal moslimmigranten. Dat zijn niet de 99% volwassen mannen van Marie Le Pen of de bewering van Trump dat het land vol is.
Verrassend is de vaststelling dat mensen eigenlijk honkvast zijn en heel weinig mobiel. De schrijvers geven een reeks redenen waarom mensen niet willen verhuizen en die “sprong in het duister” wagen. Mensen die wegwillen uit hun land hebben zelden te kampen met schrijnende armoede, maar bijvoorbeeld wel met onvoorspelbaar geweld, drugsbenden of oorlogen. Zelfs na het aanbieden van stimulansen weigeren veel mensen om te verhuizen teneinde hun economische vooruitzichten te kunnen verbeteren. Er is doorgaans een ramp of een oorlog nodig om mensen in beweging te krijgen.
Is vrijhandel gunstig, of net gevaarlijk zoals Trump beweert en het grote publiek gelooft? We hebben in elk geval geleerd uit de recente geschiedenis van India en China dat het geen zin heeft met invoerheffingen te werk te gaan maar dat het veel beter is om de mobiliteit te vergemakkelijken en de immobiliteit te accepteren. Dus niet reageren met ”Werkeloos geworden arbeiders zullen wel een andere baan vinden of vertrekken en als ze dat niet doen is het hun eigen schuld.” Opvallend daarbij is dat slechts ongeveer 8% van elke dollar die in Amerika wordt uitgegeven, besteed wordt aan importproducten. En daarvoor vindt Trump dat hij een soort mondiale handelsoorlog moet ontketenen...
Verrassend is de vaststelling dat mensen eigenlijk honkvast zijn en heel weinig mobiel. De schrijvers geven een reeks redenen waarom mensen niet willen verhuizen en die “sprong in het duister” wagen. Mensen die wegwillen uit hun land hebben zelden te kampen met schrijnende armoede, maar bijvoorbeeld wel met onvoorspelbaar geweld, drugsbenden of oorlogen. Zelfs na het aanbieden van stimulansen weigeren veel mensen om te verhuizen teneinde hun economische vooruitzichten te kunnen verbeteren. Er is doorgaans een ramp of een oorlog nodig om mensen in beweging te krijgen.
Is vrijhandel gunstig, of net gevaarlijk zoals Trump beweert en het grote publiek gelooft? We hebben in elk geval geleerd uit de recente geschiedenis van India en China dat het geen zin heeft met invoerheffingen te werk te gaan maar dat het veel beter is om de mobiliteit te vergemakkelijken en de immobiliteit te accepteren. Dus niet reageren met ”Werkeloos geworden arbeiders zullen wel een andere baan vinden of vertrekken en als ze dat niet doen is het hun eigen schuld.” Opvallend daarbij is dat slechts ongeveer 8% van elke dollar die in Amerika wordt uitgegeven, besteed wordt aan importproducten. En daarvoor vindt Trump dat hij een soort mondiale handelsoorlog moet ontketenen...
Het zo veelgeprezen dogma van de marktwerking levert niet altijd rechtvaardige, aanvaardbare of zelfs maar efficiënte resultaten op.
Mensen met een andere religie, etniciteit, ras of zelfs gender, wekken vijandigheid op die door populistische leiders wereldwijd gebruikt wordt om hun beleid te veranderen of te “verantwoorden” en om verkiezingen te winnen. Zeer ontnuchterend en tot nederigheid stemmend, is de vaststelling van de auteurs dat “niet alleen onze overtuigingen maar ook de voorkeuren waarvan we denken dat ze ons ten diepste eigen zijn, toch door onze omgeving worden bepaald”. (…) “Dit is moeilijk om te aanvaarden, maar dan vallen er wel een heleboel dingen op hun plaats.”
Als we niet meer in staat zijn om naar elkaar te luisteren, verliest de democratie haar betekenis. Die wordt dan een soort volkstelling van mensen met loyauteit aan hun eigen groep.
Groei. De “gouden jaren van de groei “ (tot ongeveer 1973) zijn nu iets van het verleden. We weten ondertussen dat blijvende groei onmogelijk is, want het dat leidt tot uitputting van de fossiele energiebronnen en grondstoffen, vervuiling van de planeet en een wereldbedreigende klimaatramp.
Klimaatverandering is enorm onrechtvaardig. Het overgrote deel van de uitstoot van CO2 equivalenten, vindt plaats in de rijke landen maar het zijn vooral de mensen in de arme landen die voor de kosten zullen opdraaien. Dit wil dus zeggen dat de rijke landen geen belang hebben bij het oplossen van het probleem. Trek zelf maar de conclusie…
Het hebben van het hoogste bbp per hoofd van de bevolking is een wenselijk streven, zo wordt algemeen gedacht. Toch is dat niet zo. De economische taart kan niet almaar groter worden. Het bewijs hiervoor is ondubbelzinnig: ongelijkheid is de laatste jaren dramatisch toegenomen.
Klimaatverandering is enorm onrechtvaardig. Het overgrote deel van de uitstoot van CO2 equivalenten, vindt plaats in de rijke landen maar het zijn vooral de mensen in de arme landen die voor de kosten zullen opdraaien. Dit wil dus zeggen dat de rijke landen geen belang hebben bij het oplossen van het probleem. Trek zelf maar de conclusie…
Het hebben van het hoogste bbp per hoofd van de bevolking is een wenselijk streven, zo wordt algemeen gedacht. Toch is dat niet zo. De economische taart kan niet almaar groter worden. Het bewijs hiervoor is ondubbelzinnig: ongelijkheid is de laatste jaren dramatisch toegenomen.
De groeiobsessie van Reagan en Thatcher (en de opeenvolgende Amerikaanse presidenten) heeft blijvende schade aangericht. Elk beleid dat wordt aangeprezen als goed voor de groei is onzin, waarschijnlijk. De “vruchten van de groei”, als die er al zijn, komen enkel terecht bij de “happy few”. Indien we er als maatschappij niet in slagen om een beleid ter ontwikkelen dat mensen enige bestaanszekerheid biedt en hen helpt hun gevoel voor eigenwaarde te behouden, zullen ze hun geloof in de overheid mogelijk blijvend verliezen. Nog eens: We moeten dringend een effectief en voldoende gefinancierd sociaal beleid ontwikkelen.
Dit boek is een baken die de weg toont naar een mogelijke aanpak van de huidige problemen en een betere toekomst.
Meer van Victor De Raeymaeker
Dit boek is een baken die de weg toont naar een mogelijke aanpak van de huidige problemen en een betere toekomst.
