Verschillende oorlogen en interventies later, en tijdens de Meijiperiode, glijdt Japan stilaan af naar een totalitaire staat waar het leger een hoofdrol speelt en naast de keizer vrijwel onaantastbaar is. Dit resulteert in een veroveringsdrang naar de omliggende Aziatische landen die tot dan nog kolonies of protectoraten waren  van het Westen. De Japanners dromen van een soort Aziatisch Gemenebest en noemen het een legitieme dekolonisatie. In werkelijkheid is het hen eigenlijk enkel te doen om de grondstoffen die hun oorlogseconomie moeten draaiende houden. Die annexaties ervaren de ‘bevrijde’ buurlanden als een nieuw soort bezetting die samengaat met onmetelijk menselijk leed. De wreedheid en het misprijzen van de Japanners kent geen grenzen.

Wanneer de VS een embargo opleggen, reageert Japan met een directe aanval op Pearl Harbour. Dat is het begin van het einde, twee atoombommen zetten een punt achter een oorlog die aan beide zijden een hoge menselijke tol vroegen. Die massavernietigingswapens, een terechte tactiek om de oorlog met een minimum aan slachtoffers te beëindigen? Sommige historici beweren dat Japan toch op punt stond te capituleren en dat de VS de bommen dropte enkel om de nieuwe vijand, de Sovjet-Unie, te imponeren!

Heeft Paul Muys het enkel over het verleden? Helemaal niet! Hij ontleedt de Japanse samenleving zoals die aan de vooravond van de Olympische Spelen van 2020 was. Het boek werd gepubliceerd voor de coronacrisis! Het is vrijwel onmogelijk om als Westerling het moderne Japan te begrijpen, en vooral om de beslissingen van de politici, de CEO’s en de ethiek van de bevolking in te passen in een globale economie. We zijn ook nauwelijks bekend met de hoofdrolspelers en hoe deze reageren op moderne uitdagingen. 

De uitdagingen en tegenstellingen zijn legio. Een afkeer van immigratie ook al zijn er ernstige tekorten op de arbeidsmarkt. De vergrijzing van de bevolking en juist daarom een hoge nood aan verzorgenden, met een kost die stilaan te hoog wordt. De invoer van vervuilende steenkool. Het vasthouden aan onveilige kerncentrales. Het investeren in overbodige openbare werken en de daarbij horende corruptie en belangenvermenging. De yakuza of de Japanse maffia die na alweer een natuurramp sneller hulp bood aan de bevolking dan de overheid en/of het leger. De uiterst zeldzame stakingen en sociale conflicten, ook al zijn daar meer dan genoeg redenen voor. Een elitair schoolsysteem waar niet de minste ruimte overblijft voor creativiteit of initiatief.

Muys beschrijft en geeft verklaringen over de meest extremen in die maatschappij: De groepen waar - ook al spreek je de taal, verblijf je er jaren,… - je nooit wordt aanvaard of waarin je nooit kunt doordringen tot hun leefwereld en visie. Over wie gaat het dan? De ‘salarymen’ die tijdens of na een dagtaak van 12 uur rechtop staan te slapen. De zogenaamde herbivoren die het niet meer nodig vinden om seks te hebben. De zelfmoorden, de jongelui die zich weken, maanden, jaren opsluiten in hun kamer en vegeteren op kosten van hun hardwerkende ouders. De angstvallig weggestopte herinneringen aan de duizenden Koreaanse ‘troostmeisjes’. De schrijnen voor oorlogsmisdadigers. En de bittere armoede onder alleenstaande moeders en ouderen.

Heb ik veel herkend in dit boek? Jawel, ik was ooit in Tokio en Kyoto en probeerde net zoals Paul Muys vooral te observeren en te begrijpen. De “maids bars” waar heren van middelbare leeftijd in maatpak zich laten bedienen door giechelende ‘volwassen’ dames in schoolmeisjesuniform. De overvolle en oorverdovende amusementszalen waar hologige gamers verslaafd urenlang een of ander spelletje spelen. De Manga, de schattige robots in de poepchique warenhuizen en de yakuza-gangsters die in de Kabukicho wijk gezellig staan te keuvelen met de politie terwijl de straatmadeliefjes discreet hun werk doen. Maar ook: de ontzettende beleefdheid, gedienstigheid en vooral extreme aandacht voor netheid en hygiëne. Die smetvrees vond ik toen een beetje overdreven. Nu tijdens corona ... niet meer!

Dit boek is een echte aanrader voor iedereen die wil ‘proberen’ om het moderne Japan te begrijpen. Het werk is niet echt vlot leesbaar, maar het loont zeker de moeite om te volharden. Het doet je ook meer zin krijgen om niet alleen dit land te bezoeken, ook al zijn de Spelen afgelast, maar ook om schrijvers zoals Haruki Murakami beter te leren kennen. Zal het je verwonderen dat die schrijvers het soms wel eens hebben over jazz en de Beatles? Weet je ondertussen ook iets meer over ‘wa’ (harmonie), ‘giri’ (verplichting), ‘kawaii’ (schattig) maar ook ‘seppuku’ (harakiri), ‘yakuza’ (maffia), ‘hikikomori’ (sociale terugtrekking) en tenslotte: ‘karoshi’ (werken met de dood tot gevolg). Zal mij zeker niet overkomen!

 ‘East is East and West is West and never the twain shall meet.’ (Rudyard Kipling 1865-1936)