4 augustus 2020
Onzichtbare vrouwen
We zijn met bijna 7,8 miljard mensen op deze aardbol. Stel dat ik 390 miljoen exemplaren van dit boek zou mogen wegschenken en ik moet kiezen aan wie, de mannen of de vrouwen. Aan wie zou ik de voorkeur geven om het effect op de lotsverbetering van vrouwen zo groot mogelijk te maken?
Ik kom er niet uit. Wat wel als een paal boven water staat, is dat het de allerhoogste tijd is dat vrouwen gezien worden. Echt gezien. Dat ze zichtbaar worden.
Eigenlijk is dit een boek over kloven, allerlei kloven. De ene al wat groter dan de andere, de ene al wat belangrijker dan de andere. Af en toe eens overbrugbaar, maar bovenal schrijnend vrouwonvriendelijk. Of erger, vrouwonterend. En het is een boek over stiltes. Stiltes wanneer het over de levens van de vrouwelijke helft van de mensheid gaat. Of over hoe het net oorverdovend luid van enkele bladzijden spat dat wanneer je als vrouw op de vlucht bent of in oorlogsgebied, je oneindig véél meer dan een man gebukt gaat onder de mensonwaardige leefomstandigheden. En het feit dat, wanneer je in het Westen woont, je als vrouw eigenlijk geprivilegieerd bent tegenover je minder fortuinlijke seksegenoten in ontwikkelingslanden. Het boek toont daarmee ook onweerlegbaar de verpletterende invloed van cultuur en godsdienst op vrouwenlevens aan. Landen waar vrouwen van machtsposities zijn uitgesloten en waar zij als tweederangsburgers worden gezien, zijn meestal ook minder vreedzaam, zowel binnen- als buitenshuis. In Sri Lanka leren voornamelijk mannen en jongens in de bomen klimmen en zwemmen, met als gevolg dat vooral zij zich konden redden tijdens de tsunami van 2004. Er kwamen bijgevolg viermaal zoveel vrouwen om.
Eigenlijk is dit een boek over kloven, allerlei kloven. De ene al wat groter dan de andere, de ene al wat belangrijker dan de andere. Af en toe eens overbrugbaar, maar bovenal schrijnend vrouwonvriendelijk. Of erger, vrouwonterend. En het is een boek over stiltes. Stiltes wanneer het over de levens van de vrouwelijke helft van de mensheid gaat. Of over hoe het net oorverdovend luid van enkele bladzijden spat dat wanneer je als vrouw op de vlucht bent of in oorlogsgebied, je oneindig véél meer dan een man gebukt gaat onder de mensonwaardige leefomstandigheden. En het feit dat, wanneer je in het Westen woont, je als vrouw eigenlijk geprivilegieerd bent tegenover je minder fortuinlijke seksegenoten in ontwikkelingslanden. Het boek toont daarmee ook onweerlegbaar de verpletterende invloed van cultuur en godsdienst op vrouwenlevens aan. Landen waar vrouwen van machtsposities zijn uitgesloten en waar zij als tweederangsburgers worden gezien, zijn meestal ook minder vreedzaam, zowel binnen- als buitenshuis. In Sri Lanka leren voornamelijk mannen en jongens in de bomen klimmen en zwemmen, met als gevolg dat vooral zij zich konden redden tijdens de tsunami van 2004. Er kwamen bijgevolg viermaal zoveel vrouwen om.
Dat die kloven blijven bestaan, heeft grotendeels te maken met een ander soort kloof die ten grondslag ligt aan de feitelijke onoplosbaarheid van de problemen. Er is namelijk een gigantische datakloof. Of nog erger, er zijn bijna géén data. Om de eenvoudige reden dat deze niet gescheiden worden van de data over mannen. Omdat de man de norm is. De mens is een man. De genderdatakloof is zowel oorzaak als gevolg van de problemen. Dit levert een vertekend beeld, dat vaak en breed optreedt. Wat objectief lijkt, kan vol mannelijke ´bias´ zitten. Met grote gevolgen voor vrouwenlevens.
Er zijn dus dringend sekseonderscheidende data nodig. Want vrouwen zijn nu nog steeds ‘de tweede sekse’. De auteur verwijst hiermee naar het boek van Simone de Beauvoir, een voorvechtster van de emancipatie van de vrouw. Ze was zelf bevoorrecht, stond heel stevig in haar schoenen en moest niets hebben van wereldse ijdelheden. Het gezin mocht van haar op de schop. Het is in dit boek overduidelijk: dat gezin is in de meeste samenlevingen de oorzaak van de problemen van vooral de armere vrouw. Tewerkstelling wordt moeilijker en áls men dan werk kan combineren met kinderen, wordt het slechter betaald.
Vrouwen worden over het hoofd gezien op de werkplek, bij stadsplanning, in de politiek, inzake gezondheid, in het openbare leven en het dagelijkse leven, bij het ontwerpen van gebruiksvoorwerpen enz.
Sophia De Wolf
In zes hoofdstukken legt de Britse journaliste Caroline Criado Perez de naakte feiten op tal van gebieden bloot. Ook al klaagt ze terecht aan dat er geen zuivere data beschikbaar zijn, ze overdondert de lezer met een lawine aan cijfers, getallen en procenten. Zoveel zelfs dat het soms de vaart uit het boek haalt en de spijtige neiging creëert om er snel overheen te lezen.
De harde feiten zijn nochtans confronterend. De voorbeelden die ze geeft, zijn eindeloos en voor de hand liggend, maar niet gekend noch erkend. Weinig eten en drinken omdat je schrik hebt om in de favella te vaak een eind ver naar het toilet te moeten gaan in het donker? Je werk dan maar opgeven omdat de overheid nieuwe woonblokken heeft neergepoot, ver weg van je ouders die je kinderen kunnen opvangen? Het zijn helaas bittere feiten. Je voelt als vrouwelijke lezer al die beschreven verhalen veel dieper aan - dat kan niet anders, je wéét immers wat het is om te menstrueren, je weet hoe het voelt om in het donker alleen op straat te lopen, je weet hoe het is om “goedbedoelde” opmerkingen van (sommige) mannen te moeten pareren. Het boek bulkt van de voorbeelden van seksisme of discriminatie. Beeld je in: je zit in de daklozenopvang en de hulpverlening heeft gedacht aan condooms, maar menstruatiemateriaal is in geen velden of wegen te bekennen.
Wordt hier een eenzijdig beeld geschetst? vraag ik me af. Zou men een boek kunnen vullen met alle gebieden waarop mannen onderdrukt worden? Ongetwijfeld. Maar toch kan er niet naast gekeken worden dat vrouwen op veel terreinen vindingrijker, volhardender en meer vastberaden moéten zijn. Al maak ik hier opnieuw de kanttekening dat het een onmiskenbaar verschil uitmaakt waar je wieg stond. Dat besef blijft voortdurend aanwezig tijdens het lezen: de ene ontbering is de andere niet. Een kast die te hoog is of een smartphone die niet in een vrouwenhand past in vergelijking met bevallen in een vluchtelingenkamp zonder hulp en hygiëne: het is van een andere orde.
Drie thema’s duiken voortdurend op in het boek. Het vrouwelijke lichaam dat anders in elkaar zit tot op het celniveau, wat nog altijd nauwelijks vertaald wordt in aangepaste geneeskunde. De onbetaalde zorglast die overwegend vrouwen op zich nemen. En tenslotte het mannelijk geweld tegen vrouwen. Die aparte data moeten er dus dringend komen. Het algemeen belang is niet gediend met blindheid voor het belang van vrouwen. Er is zoveel dat het tegendeel bewijst.
En aan wie zou ik nu die boeken schenken? Ik kies voor de mannen. Ook omdat volgens de vrouwelijke auteur mannen bijna geen boeken door en over vrouwen kopen. Dan zou daarmee ook dát evenwicht een klein beetje hersteld zijn.
Meer van Sophia De Wolf
En aan wie zou ik nu die boeken schenken? Ik kies voor de mannen. Ook omdat volgens de vrouwelijke auteur mannen bijna geen boeken door en over vrouwen kopen. Dan zou daarmee ook dát evenwicht een klein beetje hersteld zijn.
