13 juli 2020
In de schaduw van een nachtvlinder
Ivar Schute (°1966) schrijft met ‘In de schaduw van een nachtvlinder’ een intrigerend boek. Hij specialiseerde zich in de archeologie van de Tweede Wereldoorlog en voerde onderzoek uit in tal van concentratiekampen. Naast lezingen, interviews en artikels vormt dit boek het sluitstuk van zijn werk als archeoloog van de vernietigingskampen.
Opgravingen in kampen waar zoveel mensen werden vermoord: dit gaat voor een archeoloog voorbij de morele grenzen. De opgegraven voorwerpen vertellen het persoonlijke verhaal van de laatste uren van mensen die voorgoed verdwenen zijn.
In dit boek verhaalt Schute zijn herinneringen aan tien jaar onderzoek met opgravingen op unieke, intrieste plaatsen. Deze herinneringen vormen de verbinding met het verleden, dat zo ook dat van de lezer wordt.
In dit boek verhaalt Schute zijn herinneringen aan tien jaar onderzoek met opgravingen op unieke, intrieste plaatsen. Deze herinneringen vormen de verbinding met het verleden, dat zo ook dat van de lezer wordt.
De auteur beschrijft de archeologie als intrigerende discipline voor de verwerking van dat verleden. Haar rol bestaat erin dat wij ons, zelfs bij één enkel opgegraven voorwerp - zoals bijvoorbeeld een bril - een totaalvoorstelling kunnen maken. Zo vormt de archeologie als ‘bodem’ het geheugen van de mensheid. Dit is meer dan ooit nodig, de laatste Sobibor-overlevende stierf immers in 2019. Het levende verhaal is daarmee voorbij, enkel de archeoloog kan nu nog de bodem doen spreken.
Het leven keert zich af van de vindplaats waar de archeoloog werkt, die als het ware een plek vormt waar iemands leven in een kwartiertje werd uitgewist. De resten van de gebouwen waar al die mensen werden vermoord tonen eigenlijk het menselijk failliet in baksteen.
Sommige vondsten laten de verbeelding vér achter zich. Zoals het thee-ei, waarvan de eigenaar moet gedacht hebben dat hij of zij eens op de bestemming aangekomen, toch thee moest kunnen zetten. Dit staat zό haaks op de hele georganiseerde uitroeiing, de Holocaust, die we voortdurend voor ogen moeten houden... Daarom is er een groot verschil in het uitgraven van de ruïnes van gebouwen tegenover de ‘lichaamseigen’ voorwerpen zoals een ring, een bril, een tandenborstel etc. Deze laatste hebben een veel grotere emotionele impact.
Sommige vondsten laten de verbeelding vér achter zich. Zoals het thee-ei, waarvan de eigenaar moet gedacht hebben dat hij of zij eens op de bestemming aangekomen, toch thee moest kunnen zetten. Dit staat zό haaks op de hele georganiseerde uitroeiing, de Holocaust, die we voortdurend voor ogen moeten houden... Daarom is er een groot verschil in het uitgraven van de ruïnes van gebouwen tegenover de ‘lichaamseigen’ voorwerpen zoals een ring, een bril, een tandenborstel etc. Deze laatste hebben een veel grotere emotionele impact.
In dit boek gaat archeoloog Ivar Schute op zoek naar restanten van de Holocaust. Je leest hier nauwelijks wetenschappelijke archeologische beschrijvingen. Wel slaagt de auteur erin een indrukwekkend boek af te leveren over een van de zwartste bladzijden van de hedendaagse geschiedenis. Hij weet uitstekend de sfeer op te roepen die bepalend is voor het werk van een archeoloog in een vernietigingskamp. In korte hoofdstukjes die soms maar een detail van een van de vondsten beschrijven, weet hij de lezer mee te slepen in zijn verhaal.
Het boek is ijzingwekkend, vreesaanjagend in zijn rustige eenvoud. Alles wat Schute meemaakte, laat hij inwerken op de bewustwording van de lezer. Hij neemt de lezer mee in zijn zoeken naar de morele grenzen van de archeoloog.
Dit mooie werk met zijn ‘kleine’ verhaaltjes drukt ons op de harde werkelijkheid die zich hier heeft afgespeeld. Als opdracht in zijn boek geeft Schute ook de volgende overweging van Primo Levi mee: ‘Het is gebeurd en daarom kan het weer gebeuren.’
Deze uitgave, en de arbeid die erin beschreven wordt, zorgt ervoor dat de nazi-gruwelen van de Tweede Wereldoorlog niet vergeten worden. Alleen al daarom is het een werk dat onze aandacht verdient.
Meer van Paul Van Aelst
Dit mooie werk met zijn ‘kleine’ verhaaltjes drukt ons op de harde werkelijkheid die zich hier heeft afgespeeld. Als opdracht in zijn boek geeft Schute ook de volgende overweging van Primo Levi mee: ‘Het is gebeurd en daarom kan het weer gebeuren.’
Deze uitgave, en de arbeid die erin beschreven wordt, zorgt ervoor dat de nazi-gruwelen van de Tweede Wereldoorlog niet vergeten worden. Alleen al daarom is het een werk dat onze aandacht verdient.
