29 juni 2020
Een wrang feest
Marjolein Bax (° 1989) is een Nederlandse journaliste en cultuurwetenschapper. Als redactrice bij NOS Evenementen werkt ze onder meer mee aan televisieprogramma’s over de Tweede Wereldoorlog. Haar boek ‘Een wrang feest’ is daar een uitloper van.
75 jaar geleden, op 4 mei 1945, capituleerden de Duitse troepen in Noordwest-Europa. Het westen van Nederland was nog bezet, er bevonden zich nog zowat 120.000 Duitse soldaten. Tot aan de algemene en onvoorwaardelijke capitulatie van Duitsland op 8 mei vielen er in West-Nederland nog minstens 220 doden bij uiteenlopende schietincidenten: 160 Nederlanders en 60 Duitsers. Het is hierover dat Marjolein Bax haar boek ‘Een wrang feest’ schrijft.
Voor veel Nederlanders betekende de capitulatie van Duitsland het einde van een zwarte periode van vervolging, onderdrukking, vernedering, angst, honger, leed, ellende, ziekte en dood. Vanaf 4 mei werden dat dagen van uitzinnige vreugde en feesten. Dat gold echter niet voor iedereen: op de dag van de bevrijding of kort daarna verloren er nog velen op gewelddadige wijze het leven. Sommige verhalen zijn bekend zoals dat van de Duitse militairen die op de Dam het vuur openden op de feestende massa, met 32 doden tot gevolg.
Voor veel Nederlanders betekende de capitulatie van Duitsland het einde van een zwarte periode van vervolging, onderdrukking, vernedering, angst, honger, leed, ellende, ziekte en dood. Vanaf 4 mei werden dat dagen van uitzinnige vreugde en feesten. Dat gold echter niet voor iedereen: op de dag van de bevrijding of kort daarna verloren er nog velen op gewelddadige wijze het leven. Sommige verhalen zijn bekend zoals dat van de Duitse militairen die op de Dam het vuur openden op de feestende massa, met 32 doden tot gevolg.
Weinig bekend daarentegen is dat niet minder dan 160 Nederlanders in die eerste dagen van de bevrijding het leven lieten bij schietincidenten. Het is Bax die met haar boek deze leemte opvult. Zij presenteert de verhalen van de slachtoffers die kort na de bevrijding vielen. Ze schetst deze fatale gebeurtenissen op basis van krantenartikelen, archieven, brieven, dagboeken en interviews met de laatste nog levende ooggetuigen. Het boek is bijgevolg een aaneenschakeling van trieste verhalen over deze laatste slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
De auteur schreef die incidenten neer in een compacte, zakelijke stijl. Ze benadrukt dat de smeltkroes van dreiging, angst, vreugde, onzekerheid, chaos, overmoed en vooral onduidelijkheid de voedingsbodem was voor de ongelukkige taferelen tijdens die warrige periode tussen de laatste dagen van de bezetting en de eerste dagen van de bevrijding. Het is duidelijk dat de oorlog niet “zomaar” overging in vrede.
De schuldvraag laat ze dikwijls in het midden omdat objectiviteit hier moeilijk te vinden is terwijl een beoordeling achteraf altijd te simplistisch is.
De auteur schreef die incidenten neer in een compacte, zakelijke stijl. Ze benadrukt dat de smeltkroes van dreiging, angst, vreugde, onzekerheid, chaos, overmoed en vooral onduidelijkheid de voedingsbodem was voor de ongelukkige taferelen tijdens die warrige periode tussen de laatste dagen van de bezetting en de eerste dagen van de bevrijding. Het is duidelijk dat de oorlog niet “zomaar” overging in vrede.
De schuldvraag laat ze dikwijls in het midden omdat objectiviteit hier moeilijk te vinden is terwijl een beoordeling achteraf altijd te simplistisch is.
‘Een wrang feest’ werpt een ander licht op de bevrijding van Nederland, een periode die niet voor iedereen feestelijk verliep. Marjolijn Bax verduidelijkt hoe naast het fiasco op de Dam nog op vele plaatsen kleinere incidenten te betreuren vielen waarbij burgers en leden van de Binnenlandse Strijdkrachten omkwamen. Tot haar eigen verbazing kwam ze ook meer op het spoor dan ze aanvankelijk vermoedde.
Deze gebeurtenissen liggen nog steeds zeer gevoelig voor de nabestaanden. De sfeer in mei 1945 was uitgelaten, maar tegelijkertijd waren er de families die treurden om de ultieme slachtoffers.
Deze gebeurtenissen liggen nog steeds zeer gevoelig voor de nabestaanden. De sfeer in mei 1945 was uitgelaten, maar tegelijkertijd waren er de families die treurden om de ultieme slachtoffers.
Sterven tijdens de oorlog is afschuwelijk, maar sterven na de bevrijding is niet te beschrijven.
In dit boek wordt ook heel goed verhelderd dat de eerste dagen na de capitulatie van de Duitsers chaotisch waren. Het westelijk deel van Nederland was nog niet bevrijd en daar waren nog 120.000 Duitse soldaten gelegerd. Hun stemming was onberekenbaar. Velen zagen de nederlaag onder ogen en wilden graag naar huis. Anderen vluchtten in de drank en traden gewelddadig op. Ook was er bij velen de verbittering om de verloren strijd. Men nam op het laatste moment nog wraak op onschuldige mensen. Het verschrikkelijkst waren de Nederlandse SS’ers.
Het moment van de Duitse overgave was niet voor iedereen duidelijk. De bevelen van de Nederlandse leiding – prins Bernhard en generaal Koot – waren dikwijls dubbelzinnig of arriveerden niet altijd bij de manschappen.
Tegenover die onrustige Duitse soldaten stonden de Binnenlandse Strijdkrachten. Deze verzetsmensen hadden jaren ondergronds gewerkt en dachten dat zij nu eindelijk de orde zouden kunnen herstellen. Zij meenden dat het hén toekwam om de vijandige troepen te ontwapenen en de collaborateurs op te pakken. Dit werd hun echter niet gegund zodat ook hier een groep ontevredenen ontstond. Deze explosieve cocktail zorgde ervoor dat er in die chaotische dagen tussen 4 en 8 mei dramatische confrontaties plaatsvonden die uiteindelijk door 160 Nederlanders met de dood werden bekocht.
Het moment van de Duitse overgave was niet voor iedereen duidelijk. De bevelen van de Nederlandse leiding – prins Bernhard en generaal Koot – waren dikwijls dubbelzinnig of arriveerden niet altijd bij de manschappen.
Tegenover die onrustige Duitse soldaten stonden de Binnenlandse Strijdkrachten. Deze verzetsmensen hadden jaren ondergronds gewerkt en dachten dat zij nu eindelijk de orde zouden kunnen herstellen. Zij meenden dat het hén toekwam om de vijandige troepen te ontwapenen en de collaborateurs op te pakken. Dit werd hun echter niet gegund zodat ook hier een groep ontevredenen ontstond. Deze explosieve cocktail zorgde ervoor dat er in die chaotische dagen tussen 4 en 8 mei dramatische confrontaties plaatsvonden die uiteindelijk door 160 Nederlanders met de dood werden bekocht.
In de epiloog legt Bax de nadruk op de ongelofelijke amateuristische aanpak van deze moorddadige situatie. Het boek illustreert hoe belangrijk het is om de verhalen over de oorlog te blijven vertellen. Het is moeilijk, maar wel belangrijk, om de emoties bij beide partijen te onderkennen. Dikwijls is het een tragische samenloop van omstandigheden die tot de incidenten hebben geleid. Bax ervaarde door haar opzoekwerk dat het onderwerp nog steeds zeer gevoelig ligt en dat de verwerking ervan bijzonder moeilijk is.
‘Een wrang feest’ handelt niet enkel over de bevrijdingsperiode in het westen van Nederland. De uitgave illustreert namelijk dat de oorlog niet eindigt bij de capitulatie van een der partijen. Het zijn de ‘kleine’ verhalen die de hel van de oorlog sprekender tekenen dan de grote oorlogsepossen.
Even stipt Bax ook nog aan dat er verder nog de terugkerende slachtoffers van de concentratiekampen zijn, de strijd op de Waddeneilanden die nog niet afgelopen was en de gevechten in Nederlands-Indië die nog voortduurden.
Achteraan het boek staat een lijst van alle incidenten. Deze geeft een gruwelijk overzicht van de dood van 160 jonge levens.
Het boek sluit af met een uitgebreide verantwoording van het bronnenmateriaal en een uitvoerig stuk noten. Een register is er niet bij wat opzoekwerk dan weer bemoeilijkt.
Meer van Paul Van Aelst
Achteraan het boek staat een lijst van alle incidenten. Deze geeft een gruwelijk overzicht van de dood van 160 jonge levens.
Het boek sluit af met een uitgebreide verantwoording van het bronnenmateriaal en een uitvoerig stuk noten. Een register is er niet bij wat opzoekwerk dan weer bemoeilijkt.
