23 juni 2020
Mosquito. Hoe de mug de loop van onze geschiedenis bepaalde
Dit is – niettegenstaande de titel - geen vervelend boek dat enkel over “de mug” gaat. Het is integendeel een informatieve, prettige en boeiende combinatie van biologie en geschiedenis, geschreven voor een breed publiek en (waarschijnlijk) toch wetenschappelijk en geschiedkundig juist.
Wat altijd een bijzonder talent vereist: iets correct, aangenaam en begrijpelijk vertellen zonder te vervallen in droog vakjargon en in het uitspuwen van informatie op een hoogdravend toontje. Het is immers een gevaarlijke krachttoer je aan het schrijven van een “microgeschiedenis” te wagen, wat wil zeggen dat je de gekende algemene (Westerse) geschiedenis gaat vertalen vanuit het standpunt van één onderwerp, één voorwerp, één strekking, één diertje - in dit geval een mug…
Het feit dat hem dat lukt, komt omdat Timothy C. Winegard ervan overtuigd is en zelfs “weet” dat de wereld waarin we leven er zonder de mug totaal anders zou uitzien. Ze heeft een grotere rol gespeeld in de geschiedenis van de mens dan ieder ander dier waarmee we onze wereld delen. Inderdaad, dit verhaal over de mug als brenger van de dood levert zoveel sterke en bijzondere verhalen op dat Winegard er een boek van meer dan 500 bladzijden kon mee vullen.
Het feit dat hem dat lukt, komt omdat Timothy C. Winegard ervan overtuigd is en zelfs “weet” dat de wereld waarin we leven er zonder de mug totaal anders zou uitzien. Ze heeft een grotere rol gespeeld in de geschiedenis van de mens dan ieder ander dier waarmee we onze wereld delen. Inderdaad, dit verhaal over de mug als brenger van de dood levert zoveel sterke en bijzondere verhalen op dat Winegard er een boek van meer dan 500 bladzijden kon mee vullen.
Eigenlijk is dit logisch als je weet dat “een leger van 110 biljoen vijandige muggen elke vierkante centimeter van de aarde in de gaten houdt, terwijl wij mensen hier slechts met 7,7 miljard rondlopen en slechts 10 miljard uitgeven om ons tegen de mug te verdedigen”. Zo lukt deze er tegenwoordig in 15 verschillende ziektes over te brengen terwijl er dat nog maar 6 waren in 1930. Toch zorgde de mug in 2018 “slechts” voor 830.000 doden en ligt het gemiddelde van het aantal doden als gevolg van door muggen overgedragen ziekten op ongeveer 2 miljoen. ”Overgedragen”, want de mug doodt niemand direct, maar langs het omweggetje van ziekten die ze overdraagt. Wat voor de mens niet veel verschil uitmaakt want de ziekten die ze overbrengt (malaria, gele koorts), zouden anders immers voor ons niet bestaan.
De mug heeft 90 miljoen jaren over de aarde geheerst, heeft overal op de aardbol verwoestingen aangericht en een hele reeks dieren uitgeroeid. Dit terwijl ze intussen ook 52 miljard mensen vermoordde (waardoor ze een van de meest productieve seriemoordenaars mag genoemd worden) en zelfs gebeurtenissen in gang zette waardoor de moderne wereldorde is ontstaan.
De mug heeft 90 miljoen jaren over de aarde geheerst, heeft overal op de aardbol verwoestingen aangericht en een hele reeks dieren uitgeroeid. Dit terwijl ze intussen ook 52 miljard mensen vermoordde (waardoor ze een van de meest productieve seriemoordenaars mag genoemd worden) en zelfs gebeurtenissen in gang zette waardoor de moderne wereldorde is ontstaan.
De opkomst van de mug heeft veel te maken met de mens en diens migraties (vooral van de Europese mens), met de bevolkingsdichtheid, met onze domesticatie van planten en dieren (intensieve veeteelt van bijvoorbeeld schapen, geiten, varken en vogels; dit zorgde voor verkoudheden, pokken, vogelgriep, mazelen, tuberculose), met ontwikkelingen in de landbouw, ontbossing, met wereldoorlogen, met de wereldhandel en met onze verplaatsingen. Keer op keer wist de mug de grootste legers van haar tijd te vernietigen. Bovendien zijn de ziekten die de mug overbrengt veel dodelijker dan wat de mens, diens materieel of zelfs het brein van de briljantste generaal kan berokkenen… Muggen hebben geen respect voor nationale grenzen en het heeft ook geen zin er muren omheen te bouwen. Dit diertje wist onze pogingen om haar uit te roeien altijd handig te ontwijken, béter dan de meeste virussen waarvoor de moderne mens tot nu toe toch altijd een min of meer geslaagde oplossing kon vinden.
De schrijver gaat er blijkbaar wel van uit dat veel lezers over een stevige algemene historische kennis beschikken, want hij gaat het hele rijtje van de gekende geschiedenis langs, met de gekende personages, gebeurtenissen, veldslagen, oorlogen, anekdotes (bijvoorbeeld uit Mesopotamië, Egypte, het Oude Griekenland, het Romeinse Rijk, enz.). Behalve dan dat hij regelmatig datgene wat we denken te weten in een totaal nieuw daglicht plaatst, onderbouwd met teksten, cijfers, onderzoek, onomstotelijke geschiedkundige achtergrond waaruit dan die “andere” kijk voortspruit, omdat hij die ene factor laat meespelen die in de klassieke geschiedenisboeken zelden of nooit de intrede doet: de mug! Zo zal hij even uitleggen dat de reden waarom de eigenaars van slaven in het Zuiden van de VS niet “gewoon” uit aandrang, of gewoonweg omdat het kon, gretig hun slavinnen bevruchtten, maar dat dit ook volgde uit het feit dat slaven zeer duur waren en dit een (dankbaar) excuus was om gratis meer slaven te produceren.
Zo bestaat er heel wat controverse over de manier waarop Alexander de Grote stierf, op zijn terugweg naar Macedonië. Winegard weet het wel. Dit is te wijten aan de mug natuurlijk, en hij “bewijst” dat door aan te halen wat hij kan lezen in verschillende bronnen uit de intieme kring van Alexander, die zijn laatste dagen beschreven. Dat relaas stemt overeen met de symptomen en het verloop van malaria.
Het hallucinante verhaal van de kolonisatie van de Darien leert ons dat 80% van de 2500 Schotse kolonisten die naar Darien waren gevaren het niet overleefden. Het was de druppel die het bankroet van Schotland beslechtte, wat leidde tot de “aankoop” ervan door Engeland, zodat “Groot- Brittannië” ontstond.
Het hallucinante verhaal van de kolonisatie van de Darien leert ons dat 80% van de 2500 Schotse kolonisten die naar Darien waren gevaren het niet overleefden. Het was de druppel die het bankroet van Schotland beslechtte, wat leidde tot de “aankoop” ervan door Engeland, zodat “Groot- Brittannië” ontstond.
De kolonisatie van Noord- en Zuid Amerika was eigenlijk een enorme dodenmars van nieuwe kolonisten naar de “New World” waarvan er telkens enkel restanten overbleven, tot die weer aangevuld werden door een volgende golf van kolonisten waarvan er opnieuw evenveel stierven. Dit tot er uiteindelijk een bevolking ontstond van mensen die resistent werden, of daar geboren waren zodat ze deel uitmaakten van het plaatselijk ecosysteem en er een immune populatie kon ontstaan. Zo stierf bij de kolonisatie van Virginia tussen 1607 en 1627 zo’n 80% van de nieuwkomers binnen het jaar…
Hernán Cortès wou eigenlijk inschepen op de laatste reis van Columbus maar kreeg een aanval van Spaanse malaria. Met de gekende gevolgen… Terwijl hij natuurlijk géén 6 miljoen Azteken versloeg: die werden verslagen door epidemieën en door malaria, het cadeau van onze mug. Pizarro versloeg ook 10 jaar daarvoor geen beschaving van miljoenen met een legermacht van 168 soldaten, ook al hadden die dan buskruit en ijzeren wapens…
Hernán Cortès wou eigenlijk inschepen op de laatste reis van Columbus maar kreeg een aanval van Spaanse malaria. Met de gekende gevolgen… Terwijl hij natuurlijk géén 6 miljoen Azteken versloeg: die werden verslagen door epidemieën en door malaria, het cadeau van onze mug. Pizarro versloeg ook 10 jaar daarvoor geen beschaving van miljoenen met een legermacht van 168 soldaten, ook al hadden die dan buskruit en ijzeren wapens…
Rome werd in de loop van haar geschiedenis herhaaldelijk beschermd door haar moerassen: tegen de Feniciërs, maar zelfs Hannibal moest het loodje leggen na zijn befaamde overtocht van de Alpen. De Visigoten, de Hunnen, de dood van Hannibal, … zo zijn nog altijd veel historische complottheorieën in omloop. Maar de eenvoudige uitleg is ook hier onze mug, wat de schrijver bevestigt via details in geschriften van zijn omgeving die qua aanloop, duur, symptomen aangeven dat het om malaria ging, het geschenk van… de mug. Het verhaal van de Paus die dapper en vol geloof Atilla tegemoet trok wanneer die Rome wilde komen plunderen en hem zodanig onder de indruk bracht van de kracht van het christelijke geloof dat hij weer afdroop, is (natuurlijk) totaal onwaar. Wanneer duidelijk wordt dat zijn soldaten massaal beginnen te sterven door de goede diensten van vrouw mug, trekt hij er wijselijk van onder. De mug heeft alweer Rome gered.
Dat Dzjengis Khan zijn rijk niet verder naar het Westen kon uitbreiden, is evenzeer te danken aan het feit dat Europa door de mug beschermd werd tegen het Mongoolse militaire apparaat. Nog een anekdote die het lezen waard is: ”Een Vlaamse priester” (hij bedoelt Willem Ruisbroek) die in 1254 in de Mongoolse hoofdstad Karakorum terechtkwam, werd daar aangesproken in het Vlaams en wel in zijn eigen dialect, door een vrouw die 16 jaar geleden als kind gevangen genomen was tijdens een Mongoolse inval en die uit een naburig dorp kwam…
Het zal uiteindelijk “Il Duce” zijn die de Pontijnse moerassen grotendeels liet droogleggen. Toch probeerden de nazi’s nog als vergiftigd afscheidscadeautje bij hun aftocht de mug opnieuw te introduceren in de Pontijnse moerassen.
Het zal uiteindelijk “Il Duce” zijn die de Pontijnse moerassen grotendeels liet droogleggen. Toch probeerden de nazi’s nog als vergiftigd afscheidscadeautje bij hun aftocht de mug opnieuw te introduceren in de Pontijnse moerassen.
80 tot 90% kolonisten overleefden het eerste jaar in hun nieuwe kolonie niet en de kolonisatie van India werd pas mogelijk toen er toch wat meer inzicht begon te ontstaan in de rol die de mug speelde in het verspreiden van epidemieën, natuurlijk na de (her)ontdekking en het gebruik van kinine.
Het is een ongehoorde prestatie een boek van 500 pagina’s vol te proppen met knap vertelde (gekende) geschiedenis, daar een massa verrassende feiten, ongekende details en gerichte rechtzettingen en andere mogelijkheden tussen te strooien (kwistig gebruik makend van cijfers, getallen, statistieken). En toch kun je je niet ontdoen van het ongemakkelijk vermoeden dat de schrijver zich misschien (teveel) liet meeslepen door het elan van zijn onderwerp en uitgangspunt. En bijgevolg dus letterlijk in alles de hand is beginnen zien van “de mug” waarbij hij alle andere, vroegere, zinnige uitleg opzij schuift. Dit vermoeden slaat zelfs om in een zeker wantrouwen gezien het totaal ontbreken van “bewijs” in verklarende nota’s en bronverwijzingen achteraan in het boek (hoewel de verzachtende omstandigheid speelt van het soms rechtstreeks in de tekst aanhalen van relevante tekstpassages, uitgaven, bronnen, auteurs).
Een illustratie. Zo is het bijvoorbeeld moeilijk om aan te nemen dat de Amerikaanse protesterende kolonisten tijdens de fameuze Tea Party bij het in zee kieperen van ladingen thee, zich niet verkleed hadden als Mohawk indianen, zoals we altijd al leerden, maar zich gewoon met lampzwart in hadden gesmeerd en een deken hadden omgeslagen. Het is ook een van die steekhoudende stukjes geschiedenis die meestal aangeduid worden met de “Cromwellian Plantation” (in Ulster), dat het niet werkelijk een geplande en bewuste politieke maatregel was die de bedoeling had het katholieke Ierland door middel van een volksverhuizing vanuit Schotland tot het protestantisme te dwingen en bestuurlijk te maken met een volksverhuizing, waaraan een onrechtstreekse genocide was verbonden… maar dat het gewoon hongersnood was die de Schotten massaal de Ierse Zee deed oversteken (dit in tegenstelling tot andere “weetjes” die je gemakkelijk “gelooft”, ook zonder nota’s…). Je kan makkelijk aannemen dat het uitroeien van bizons een gerichte maatregel was om de indianen te dwingen om weg te trekken uit de vruchtbare landsdelen waar de blanke kolonisten hun oog hadden laten op vallen. Zo zou het “Franse” leger van redder La Fayette ook uit 30.000 Duitse huurlingen bestaan hebben. Toch zou ook hier een nota, een tekst, een bewijs de historische degelijkheid van het boek bevestigd hebben.
Niettegenstaande deze jammerlijke schoonheidsfoutjes blijft het boek uiterst boeiend. Het verhaal wordt verteld met een nooit aflatende geestdrift, gebruikmakend van hedendaagse taal en uitdrukkingen (bijvoorbeeld titels van popsongs naast eerbiedwaardige filosofische uitdrukkingen). Ook al is het hoofdpersonage een moordenaar die dood en verderf zaait, dubbel onheilspellend in deze coronatijden...
Toch nog een kritische opmerking: Waarom worden zo opvallend dikwijls Bill Gates en zijn “Bill en Melinda Foundation” in de bloemetjes gezet?
Meer van Victor De Raeymaeker
Toch nog een kritische opmerking: Waarom worden zo opvallend dikwijls Bill Gates en zijn “Bill en Melinda Foundation” in de bloemetjes gezet?
