15 januari 2020
Appeasement
Wanneer je een boek in handen krijgt met bovenstaande titel, is je terechte reactie natuurlijk: “Toch weer geen boek over de aanloop tot de Tweede Wereldoorlog. Weer eens Hitler die de macht in handen krijgt, nog eens Chamberlain die zich door Hitler laat bedotten en naïef blijft geloven dat Adolf echt geen oorlog wil, dat hij deze keer zeker zijn woord zal houden; die daar staat te wuiven met dat papiertje en triomfantelijk verklaart dat hij de geschiedenis zal ingaan als de man die de “peace in our time” wist te smeden.”
Bulldog Churchill daarentegen, ziet het helemaal anders. Hij herkent achter de charmerende persoonlijkheid de échte Hitler, weet wat die écht wil, welke legermacht hij uitgebouwd heeft om zijn plannen te kunnen uitvoeren. Churchill beseft ook dat Hitler nergens en voor niets zal stoppen. Het is volgens hem een kwestie van “oorlog nu of oorlog later”.
Hitler zelf lacht in zijn vuistje met de ”mannen met hun paraplu”, lukt er zelfs in de sluwe en wantrouwige Stalin in te pakken en heeft aldus de handen vrij om in het Westen de plannen uit te voeren die hij al beschreven had in ´Mein Kampf´. Uiteindelijk valt hij Polen binnen. Dat was de druppel die de beker deed overlopen… Iedereen verklaart iedereen de oorlog. De oorlog barst daarna niet meteen los, maar blijft geladen in de lucht hangen. Gelukkig, want dat geeft de Britten de tijd om de productie van hoognodig oorlogsmateriaal op te voeren. Ze sturen toch al een legermacht naar Europa. Deze moet de benen moet nemen als Duitsland dan toch aan een offensief (“Blitzkrieg”) begint, waarbij Hitler echter ook aarzelt en zo tóch nog voor het Britse (en de andere) leger(s) de gelegenheid schept om in enkele dagen tijd vanuit Duinkerke hals over kop het Kanaal weer over te steken met ieder bootje waar ze maar de handen kunnen op leggen.
Het is schier onmogelijk om het aantal boeken te tellen waarin dit stuk geschiedenis reeds beschreven, becommentarieerd en beoordeeld werd. Je begint dan ook eerder vooringenomen te lezen in deze uitgave.
Wat meteen opvalt, is de duidelijke en frisse stijl die Tim Bouverie hanteert, net alsof hij verslag uitbrengt over iets dat nu plaatsvindt en dat hij rustig, gedetailleerd en zonder vooringenomenheid wil meedelen. Het doet “nieuw” aan, alsof hij het nu meemaakt. Dat zal wel te maken hebben met het feit dat hij na zijn studies Geschiedenis in Oxford politiek journalist was voor het Channel 4 News en nog altijd recensies schrijft over boeken die te maken hebben met geschiedenis en politiek.
Het “nieuwe” is ook het gevolg van het opzoekingswerk van de schrijver, die gebruik maakte van tot nu toe ongebruikte bronnen. Het was hem namelijk opgevallen dat er in de door hem behandelde periode een sterke traditie heerste van briefschrijven en dagboeken bijhouden, voornamelijk door leden van de “betere” burgerij en aristocratische “klasse”. Zij hadden niet alleen een onderbouwde kijk op maatschappij en actualiteit, maar konden ook goed schrijven. Bouverie is dergelijke bronnen beginnen lezen, waardoor hij een “toendertijdse” visie kon ontwikkelen, nog niet besmet door de latere lagen geschiedschrijving. Zo plaatst hij het “grotere” gebeuren tegen de dagelijkse achtergrond van Brexit-achtige ruziemakende partijen, politieke jaloezieën en wedijver, dagelijkse gebeurtenissen en feiten. En dus lijkt het wel alsof de aanloop tot de Tweede Wereldoorlog zich nu afspeelt en zelfs de onmiddellijkheid in zich heeft van het leven vandaag, als was het dagelijks nieuws.
Ook blijkt dat het trauma dat de Eerste Wereldoorlog had nagelaten nog diep in de publieke psyche aanwezig was - met de verschrikking van de onmenselijke loopgravenoorlog, Passchendaele, gas, tanks en miljoenen doden waaronder meer dan één miljoen Britse soldaten. Een oorlog waardoor het Britse keizerrijk gehavend en verzwakt achtergebleven was, met bergen schulden en verminderd prestige in de ogen van de koloniale onderdanen die nu onafhankelijkheid wilden.
Het “nooit meer oorlog”-idee van na de Grote Oorlog was helemáál niet dood. Met het bijkomend idee van een oorlog met nog meer gesofistikeerde wapens en zelfs de mogelijke vernietiging van London vanuit de lucht, nu Duitsland al zo’n grote luchtvloot bezat en Engeland helemaal niet klaar was (want het was een land dat geen geld en praktisch geen leger had, en geen wapens). Chamberlain werd door dit overheersende gevoel gesteund toen hij maar bleef ijveren voor en geloven in een deal met Hitler, want daardoor kon oorlog vermeden worden. De secretaris Buitenlandse Zaken, lord Halifax, zijn raadgever Horace Wilson, de ambassadeur in Duitsland, Neville Henderson, zijn allemaal pro vreedzaam begrijpen en toegeven, en steunen hem in zijn geloof dat een vreedzame oplossing mogelijk is. Kwam daar nog bij dat er in vooral in bepaalde (vooral aristocratische) kringen veel sympathie bestond voor een sterk regime zoals het nazisme en een sterke leider zoals Hitler of Mussolini. Zoveel sympathie zelfs dat zekere aristocraten rechtstreeks met Hitler en ingezetenen van de nazipartij gingen onderhandelen…
De Britten hadden eigenlijk begrip voor de reactie van de Duitsers, die zich onrechtvaardig behandeld voelden door het Verdrag van Versailles waarmee ze behandeld werden als degenen die schuldig waren aan de oorlog en die ook verloren hadden. Dat laatste was duidelijk niet het geval, want ze hadden zich nooit overgegeven en de “straffen” die na WO II opgelegd werden aan Duitsland, waren voor het grootste deel opgelegd door een revanchistisch Frankrijk. De straffen werden door Engeland te zwaar bevonden.
De “ruling class” in Groot-Brittannië was ook bijna traditioneel anti-Joods, zodat ook dàt aspect van het nazisme niet bepaald onoverkomelijk overkwam.
De “ruling class” in Groot-Brittannië was ook bijna traditioneel anti-Joods, zodat ook dàt aspect van het nazisme niet bepaald onoverkomelijk overkwam.
De Britten konden ook zeer goed begrijpen dat Hitler alle Duitssprekende gebieden opnieuw wilde aanhechten en ze hadden daar eigenlijk geen bezwaar tegen - zolang dat zich allemaal afspeelde in het Oosten, ver van de bufferzone in het Westen tussen Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Een extra element is dat een op en top Engelse diplomaat zoals Chamberlain zich hield aan de regels van de diplomatie, terwijl Hitler zich daar geen zier van aantrok en dergelijke regels gewoon in de papiermand gooide.
Chamberlain komt in dit boek tevoorschijn als iemand die de reputatie had van een staatsman, die het echt goed meende, die eerder schuw was, maar ook arrogant, prikkelbaar, eerder bekrompen en met een narcistisch geloof dat hij - en hij alleen - de loop van de geschiedenis in handen had en er dapper op los ging.
Chamberlain komt in dit boek tevoorschijn als iemand die de reputatie had van een staatsman, die het echt goed meende, die eerder schuw was, maar ook arrogant, prikkelbaar, eerder bekrompen en met een narcistisch geloof dat hij - en hij alleen - de loop van de geschiedenis in handen had en er dapper op los ging.
Dit boek is heerlijk evenwichtig opgebouwd, vloeiend geschreven in een soort “heden”, met een dagelijks “slow motion”-ritme. Verrassend genoeg misschien is het, hoewel de meesten het “verhaal” kennen, toch nog ergens spannend.
Het boek heeft echter ook die wrange bijklank van een stuk geschiedenis dat in vele aspecten doet denken aan wat er vandaag gebeurt.
Meer van Victor De Raeymaeker
Het boek heeft echter ook die wrange bijklank van een stuk geschiedenis dat in vele aspecten doet denken aan wat er vandaag gebeurt.
