17 december 2019
De ondankbare vluchteling. Een nieuwe kijk op het leven van hedendaagse vluchtelingen
Het vluchtelingenverhaal van Nayeri is er geen van enkel precaire tochten over land, in overvolle, oude bootjes de Middellandse Zee oversteken, onwettig in kampen en pleinen samentroepen, wanhopig proberen het Kanaal over te steken, of in koelwagens opgesloten aan je einde te komen.
Het is er ook een van asielaanvragen, wachten en nog langer wachten, in verschillende landen, centra en culturen terechtkomen, alweer gedwongen niets mogen doen en wachten en dan een “eindbestemming” krijgen waar je moet integreren, aanvaard worden en – vooral - dankbaar zijn.
Dina Nayeri is Iraans-Amerikaanse, heeft twee romans op haar actief staan en schreef nu dit boek, duidelijk vanuit de innerlijke noodzaak om neer te schrijven over hoe het nu écht is om vluchteling en inwijkeling te zijn, nu er overal in de wereld een rechtse golf is die eigen volk en zichzelf boven mensen wil stellen die van elders naar hun land komen om zich daar te vestigen – wàt ook hun motieven zijn.
Toen ze acht jaar oud was, vluchtte ze met haar moeder weg uit Iran. Haar moeder had zich tot het christendom bekeerd, wat in het Iran van de ayatollah al een erg moeilijke zaak was. Maar als vurige gelovige probeerde ze in haar bekeringsijver ook anderen te overtuigen. Ze was dokter en misschien dacht ze dat zij dat als hoogopgeleide vrouw wel kon riskeren. Maar de islamitische revolutie was in volle gang, dus was dat buitengewoon gewaagd.
De morele politie in Iran dacht daar inderdaad anders over: ze sloten haar dokterspraktijk af, stuurden de patiënten naar huis en hielden haar onderweg aan omdat er een stukje haar onder de jihab zichtbaar was… Ze werd herhaaldelijk lastiggevallen en met de dood bedreigd.
Ze vluchtte uiteindelijk met haar zoontje en Dina, eerst naar Dubai met een tijdelijke verblijfsvergunning. (haar man zou achterna komen maar het kwam hem eigenlijk goed uit, want hij trouwde vlug met een tweede vrouw…) Toen die verblijfsvergunning ten einde liep kreeg ze van de autoriteiten in Dubai de keuze om terug te keren naar Iran of een dwangsom van 20.000 dollar te betalen, of om met haar kinderen de gevangenis in te gaan! Dertien dagen na de rechtszitting kregen ze een telefoontje dat Italië ‘ja’ had gezegd, niet op haar asielaanvraag maar als tussenstation van waaruit ze verder aanvragen kon indienen bij andere landen. Ze kwamen terecht in een huis voor vluchtelingen: ”hotel Barba”, in een klein Italiaans dorpje.
De morele politie in Iran dacht daar inderdaad anders over: ze sloten haar dokterspraktijk af, stuurden de patiënten naar huis en hielden haar onderweg aan omdat er een stukje haar onder de jihab zichtbaar was… Ze werd herhaaldelijk lastiggevallen en met de dood bedreigd.
Ze vluchtte uiteindelijk met haar zoontje en Dina, eerst naar Dubai met een tijdelijke verblijfsvergunning. (haar man zou achterna komen maar het kwam hem eigenlijk goed uit, want hij trouwde vlug met een tweede vrouw…) Toen die verblijfsvergunning ten einde liep kreeg ze van de autoriteiten in Dubai de keuze om terug te keren naar Iran of een dwangsom van 20.000 dollar te betalen, of om met haar kinderen de gevangenis in te gaan! Dertien dagen na de rechtszitting kregen ze een telefoontje dat Italië ‘ja’ had gezegd, niet op haar asielaanvraag maar als tussenstation van waaruit ze verder aanvragen kon indienen bij andere landen. Ze kwamen terecht in een huis voor vluchtelingen: ”hotel Barba”, in een klein Italiaans dorpje.
Uit Nayeri’s verhaal over het wedervaren in het “vluchtelingenhotel”, maar ook over de andere bewoners, leer je wat het betekent om vluchteling (één van de 25 miljoen in de wereld) te zijn, hoe je enkel noodgedwongen je eigen land verlaat, hoe taai en kortzichtig stereotypes zijn, hoe mensonwaardig vluchtelingenkampen zijn. Niet omdat je er geen onderdak en voedsel krijgt, maar omdat je geen vooruitzichten hebt. Een vluchteling mag niet werken, de kinderen zijn niet welkom in de plaatselijke school, jonge mannen houden zich dus bezig met vechten.
Je verliest er je eigenwaarde want je wordt het voorwerp van goodwill en liefdadigheid en je moet “blij” zijn omdat je voedsel en kleren krijgt. De “schenkers” van maaltijden staan daar te glimlachen met de voldoening van hun goede daad, in hun betere kleren en gaan daarna elders eten – ze eten niet samen met de mensen waarvoor ze zo gul opdienden. Kleren werden op een hoop te grabbel gegooid op de binnenkoer van het hotel en naargelang je nood en eigenwaardegevoel moet je daar dan zo snel mogelijk in zoeken vooraleer anderen met de beste stukken weg zijn. Het overschot blijft dan rondslingeren. Toch gaat Nayeri 22 jaar later vol nostalgie het hotel/vluchtelingenkamp bezoeken met haar man…
Je verliest er je eigenwaarde want je wordt het voorwerp van goodwill en liefdadigheid en je moet “blij” zijn omdat je voedsel en kleren krijgt. De “schenkers” van maaltijden staan daar te glimlachen met de voldoening van hun goede daad, in hun betere kleren en gaan daarna elders eten – ze eten niet samen met de mensen waarvoor ze zo gul opdienden. Kleren werden op een hoop te grabbel gegooid op de binnenkoer van het hotel en naargelang je nood en eigenwaardegevoel moet je daar dan zo snel mogelijk in zoeken vooraleer anderen met de beste stukken weg zijn. Het overschot blijft dan rondslingeren. Toch gaat Nayeri 22 jaar later vol nostalgie het hotel/vluchtelingenkamp bezoeken met haar man…
Met het oog op een toekomst in een Engelstalig land, leerde jonge Nayeri koppig twee jaar Engels om het land en de mensen waar ze zouden gaan wonen te kunnen begrijpen. Dat “leren” zal haar altijd bijzonder goed lukken: ze had immers als jong meisje leren leren in de koranschool in Iran.
Ze moest al snel vaststellen dat assimilatie echter niét enkel een kwestie is van taal en woorden. Zij kwamen uiteindelijk in Oklahoma terecht, waar men nog maar heel weinig ervaring had met immigranten uit het Midden-Oosten. Nayeri werd de eerste dag op school warm onthaald door haar klasgenootjes, maar nadat die met het verhaal van een nieuw meisje uit Iran een avondje thuis geweest waren en de “mening” van hun ouders te horen hadden gekregen, veranderde die houding. Ze sloegen zelfs op haar maag. “You must be so grateful, being here” zeiden de Amerikanen die zich in alles superieur voelden. Je moet bewijzen dat je dankbaar bent. Zegt Nayeri hierover: “Dankbaarheid wordt verwacht, gevraagd, geëist”.
Ze moest al snel vaststellen dat assimilatie echter niét enkel een kwestie is van taal en woorden. Zij kwamen uiteindelijk in Oklahoma terecht, waar men nog maar heel weinig ervaring had met immigranten uit het Midden-Oosten. Nayeri werd de eerste dag op school warm onthaald door haar klasgenootjes, maar nadat die met het verhaal van een nieuw meisje uit Iran een avondje thuis geweest waren en de “mening” van hun ouders te horen hadden gekregen, veranderde die houding. Ze sloegen zelfs op haar maag. “You must be so grateful, being here” zeiden de Amerikanen die zich in alles superieur voelden. Je moet bewijzen dat je dankbaar bent. Zegt Nayeri hierover: “Dankbaarheid wordt verwacht, gevraagd, geëist”.
Vroeger was het nog zo dat de gemeenschap je wel verwelkomde alhoewel dat niet noodzakelijk zo was bij iedereen, individueel. Nu is er, dankzij internet, een “forum” voor vijandige mensen om te zeggen: ” Nee, jij bent geen van ons. Ga maar terug naar je eigen land.” Het blijft een vraag waarom je, als je het geluk gehad hebt in een land geboren te zijn waarin je zoveel mogelijkheden kreeg, je dan vindt dat anderen dat niet kunnen zoeken, niet in je buur kunnen zijn. “Je kan toch niet anders dan geschokt zijn door de manier waarop er nu gesproken wordt over immigranten in plaats van een land te zijn waarin we klaar zijn voor de toekomst.”
Buiten haar eigen verhaal als vluchteling vertelt Nayeri ook hoe ze tijdens haar verder leven toch altijd die inwijkeling blijft en hoe ze telkens weer met vluchtelingen en de vluchtelingproblemen te maken krijgt, de indrukken en ervaringen die ze opdoet, de oplossingen die ze soms vindt voor bepaalde van die problemen, de inzichten die ze krijgt, de manier waarop ze tegen de vluchtelingenproblematiek aankijkt en de ontmoetingen met die mensen.
Buiten de eigen ontmoetingen verhaalt ze ook het leven van nog enkele vluchtelingen - na degelijk opzoekingswerk, aangevuld met het eigen aanvoelen waar inlichtingen ontbraken. Vooral pakkend zijn de verhalen van Kaweh en Kambiz, die allebei Iran verlieten als jongvolwassenen, allebei serieuze, hardwerkende jongemannen waren en die allebei zonder familie, geld of schone kleren uitwijken, maar waarvan het verhaal heel anders eindigt. Kaweh eindigt met “een kantoor, een huis en een vrouw” in Engeland. Kambiz gaat op een dag naar de Dam in Amsterdam, giet brandstof over zich uit en steek zichzelf in brand. De schrijfster wil graag weten waarom die twee levens zo verschillend eindigen.
Tussen de inzichten die ze krijgt, valt het belang van het “verhalen” bijzonder op. Nayeri groeide op in Iran, waar verhalen een zeer belangrijke plaats innemen. Wanneer ze in de VS of in Engeland woont, ervaart ze dat verhalen er op een heel andere manier verteld worden.
Nayeri stelt dat het een groot aanpassingsvermogen vraagt om die manier van vertellen en denken ook werkelijk te begrijpen. Als je zelf een verhaal wil vertellen, kan dat niét op de manier waarop jij die verhalen als traditioneel erfgoed meekreeg: je moet deze aanpassen aan het plaatselijk begripsvermogen. Dat betekent ook dat je zeer goed moet weten wat je wel en wat niet aan de mensen van de immigratiedienst vertelt en vooral hoé je het vertelt. Die begrijpen wat je zegt immers vanuit een ander verhalenpatroon. Je moet dus eigenlijk de werkelijkheid geweld aandoen. Dit is geen “liegen”, maar wel je (échte) verhaal op de lokale manier vertellen, met details die daar aanspreken, die men begrijpt.
Je moet bovendien de taal zeer goed kennen om geen misverstanden te scheppen. Bijvoorbeeld: als je om een “rubber” vraagt in de VS betekent dat helemaal niet dat je een gommetje nodig hebt, in werkelijkheid vraag dan je om een condoom. Als je een gom wil moet je “erasor” zeggen. (in Engeland zou je met rubber wél juist zitten).
Je moet bovendien de taal zeer goed kennen om geen misverstanden te scheppen. Bijvoorbeeld: als je om een “rubber” vraagt in de VS betekent dat helemaal niet dat je een gommetje nodig hebt, in werkelijkheid vraag dan je om een condoom. Als je een gom wil moet je “erasor” zeggen. (in Engeland zou je met rubber wél juist zitten).
Dina Nayeri vertelt met medeleven, tederheid en nostalgie. Maar ze schrijft duidelijk ook vanuit een soort onderhuidse woede, zonder echter ooit sentimenteel te worden. Dit is een boek dat veel aandacht verdient.
Meer van Victor De Raeymaeker
