2 december 2019
Een stralende toekomst. Een radicaal pleidooi voor menselijkheid
De schrijver begint de inleiding tot het boek met de lezer voor een keuze te stellen: ofwel accepteer je - na het boek gelezen te hebben - dat machines straks de mens zullen overheersen, ofwel verzet je je daartegen.
Het idee dat machines dermate intelligent zullen worden dat ze niet enkel de mens zullen overtreffen in zowat alles, maar dat ze de mens ook aan zich ondergeschikt zouden maken of zelfs vernietigen, is geen nieuw idee. Reeds in 1939 beschreef Asimov in zijn bekende Robotreeks hoe de mens besefte dat robots zeer nuttig zouden zijn maar ook gevaarlijk, en dat hij dus de robot zó moest programmeren dat deze altijd het welzijn en de bescherming van de mens als voornaamste “wet” zou hanteren.(First Law: “A robot may not injure a human being or, through inaction, allow a human being to come to harm.”) Hij zag ook meteen in dat dergelijke wetten er zouden toe leiden dat de robot voor moeilijke keuzes zou komen te staan, die er de robot zouden toe brengen tégen de belangen van de mens in te gaan. Zoals gebeurde in ´2001 A Space Odyssey´ waarin de boordcomputer Hall de hele missie dreigt over te nemen en de mens uit te schakelen. Meer recent zette de geschiedschrijver Yuval Harari dit op de agenda van de wetenschappelijke en publieke opinie door een toekomst te evoceren waarin AI het werk van de mens overneemt. Wat moeten we dan met die overgrote meerderheid van “nutteloze” mensen? was een van de belangrijke vraagstukken.
Paul Mason zet de voorgaande gedachtegang verder. Maar eerst onderzoekt hij de positieve en negatieve kanten van AI, om dan tot een conclusie te komen.
Hij duidt vier in het oog springende, aanverwante bedreigingen aan.
Hij duidt vier in het oog springende, aanverwante bedreigingen aan.
- De snelle toename in capaciteit van Artificial Intelligence en de grote monopolistische technische entiteiten die AI in handen hebben.
- Het neoliberalisme met de cultus van de vrije markt, individueel egoïsme en competitie als motor, met almaar toenemende productie als gevolg en met uitbuiting van de natuurlijker bronnen van de aarde. Neoliberalisme dat natuurlijk AI gretig zal gebruiken.
- De opkomst van autoritair rechts met populistische sterke mannen zoals Trump en dictators zoals Erdogan. Of – in de meest bedreigende vorm - Xi Jinping, die in schrikwekkend snel tempo China aan het omvormen is tot een natie waarin “big brother” overal en altijd meekijkt.
- Het “in twijfel” stellen van de autoriteit van het wetenschappelijk onderzoek en de erfenis van de Verlichting. Twijfel die de steun van de openbare opinie begint te verzwakken. (‘We worden geconfronteerd met de grootste aanval op het humanisme sedert het werd geformuleerd in de dagen van Shakespeare en Galileo. Humanisme stond centraal in de westerse opvattingen over sociale vooruitgang gedurende meer dan 400 jaar. Maar sinds de late twintigste eeuw is de tegenstand ertegen beginnen toenemen in verschillende richtingen: kapitaal, “vrije” markten, individualisme, privatiseringen, politieke onzekerheid en onmacht, financiële crisissen, fake news,… zijn in een rabiaat, gewetenloos neokapitalisme almaar toegenomen. Kritisch denken heeft veelal plaats geruimd voor apathie en bijgeloof.
Het is een bijna onoverzichtelijke taak voor één boek, vooral als je beseft dat Paul Mason, niettegenstaande de gedreven vaart van zijn betoog ook nog (prachtige) zijsprongen maakt en er, bijvoorbeeld, ook Marx bijneemt, die hij in een hoofdstuk bepaalt als grootste negentiende-eeuwse filosoof (bijna “profeet”). Wél wijst hij erop dat Marx natuurlijk ook denkfouten maakte, net zoals andere filosofen, maar dat de manier waarop Marx tegenwoordig bijna altijd weggewuifd wordt, het gevolg is van de manier waarop hij door “anderen” misbruikt werd voor heel ándere bedoelingen dan Marx voor ogen had. Dat hoofdstuk over Marx is inderdaad merkwaardig en zuivert onze kijk op zijn werk uit tot de essentie van zijn denken. De twijfel die je daarna nog zou kunnen hebben op Masons kijk hieromtrent, zou kunnen voortvloeien uit het veelvuldige, bijna fetisjistisch gebruik van deze denker (cfr. het frequent “Marx zegt”) doorheen het boek.
Mason schrijft vol vuur en overtuiging en springt thematisch on het rond - van politieke filosofie naar technische wetenschappen, over neurologie, naar zijn eigen leven en wedervaren als reporter in de Verenigde staten, Europa en het Midden-Oosten tot populaire cultuur en godsdienst.
Zoals bij álle overtuigde zieners, bezeten door wat er verkeerd loopt in de wereld, is ook bij Paul Mason de visie daarop, de vingerwijzing, de aanklacht en het beeld van de desastreuze toekomst het sterkste element.
De meeste van deze boeken over AI en andere uitdagende actuele onderwerpen, stoppen echter net bij het duiden, bij de aanklacht.
Zoals bij álle overtuigde zieners, bezeten door wat er verkeerd loopt in de wereld, is ook bij Paul Mason de visie daarop, de vingerwijzing, de aanklacht en het beeld van de desastreuze toekomst het sterkste element.
De meeste van deze boeken over AI en andere uitdagende actuele onderwerpen, stoppen echter net bij het duiden, bij de aanklacht.
Mason formuleert ook enkele beleidspunten. Het is essentieel dat nooit toegestaan wordt dat AI volledig autonoom zou worden, vooral in de context van het vrijemarktkapitalisme. Daarvoor is een veel striktere regulering van de technische industrie nodig en de verplichting vanwege de technische reuzen dat toekomstige projecten zullen toetreden tot een “allesomvattend ethisch systeem” dat het menselijk leven beschermd en bewaart.
Hij ziet blijkbaar ook in dat dit niét zal gebeuren gewoon door een boek te schrijven, door te bewijzen met feiten en te argumenteren, noch door aan te manen. We moeten een “anti-fascistisch” leven leiden, gaten slaan in de kapitalistische overheersing, en die bevrijde ruimte laten bevolken door andere mensen. We moeten “elkaar vinden en handelen”. De boosheid die “uitstraalt van vrouwenhaters, etnische nationalisten en autoritairen” bewijst dat zij ook voelen dat we zeer dichtbij een “volgende stap voorwaarts” staan.
Hij ziet blijkbaar ook in dat dit niét zal gebeuren gewoon door een boek te schrijven, door te bewijzen met feiten en te argumenteren, noch door aan te manen. We moeten een “anti-fascistisch” leven leiden, gaten slaan in de kapitalistische overheersing, en die bevrijde ruimte laten bevolken door andere mensen. We moeten “elkaar vinden en handelen”. De boosheid die “uitstraalt van vrouwenhaters, etnische nationalisten en autoritairen” bewijst dat zij ook voelen dat we zeer dichtbij een “volgende stap voorwaarts” staan.
Maar die “volgende stap voorwaarts” moet veel méér zijn dan wat zelfs Mason voorstelt. Wat het kapitalistisch etablissement vreest, is immers een revolutie die komaf maakt met het kapitalistisch systeem en met de bijhorende privileges. Iedereen voelt dat aan of weet het, maar voorlopig heeft de macht van het kapitaal (dat blij is met een gemakkelijk manipuleerbaar democratisch systeem dat vlot om te kopen is, waar onredelijkheid en de vrees voor vanalles en nog wat heersen) nog alles in handen.
Wat nodig is, is een revolutie die misschien de mensen zou kunnen verenigen en doen handelen. Wat een wereldwijde binding kan creëren om die revolutie in gang te zetten, is de klimaatcrisis, want die komt er zeker, met ongetwijfeld grote rampen die de mensheid zal wakker schudden. Maar in de apocalyptische toekomstvisie die Mason evoceert, krijgt “klimaat” slechts een kleine plaats toebedeeld.
Zonder het expliciet te verwoorden, rekent ook hij misschien op een technische vooruitgang die de oplossing kan bieden voor zowat álles. Maar dan moet je de robotisering en het samengaan van de goeroes van populaire wetenschappen en de tycoons van Silicon Valley scherp in het oog, en vooral in de hand houden.
Wat nodig is, is een revolutie die misschien de mensen zou kunnen verenigen en doen handelen. Wat een wereldwijde binding kan creëren om die revolutie in gang te zetten, is de klimaatcrisis, want die komt er zeker, met ongetwijfeld grote rampen die de mensheid zal wakker schudden. Maar in de apocalyptische toekomstvisie die Mason evoceert, krijgt “klimaat” slechts een kleine plaats toebedeeld.
Zonder het expliciet te verwoorden, rekent ook hij misschien op een technische vooruitgang die de oplossing kan bieden voor zowat álles. Maar dan moet je de robotisering en het samengaan van de goeroes van populaire wetenschappen en de tycoons van Silicon Valley scherp in het oog, en vooral in de hand houden.
Zoals het kapitalistisch marktsysteem ons tot slaven maakt, zo zou AI en de groeiende robotisering onder het kapitalisme, met zijn hedendaagse toegevoegde “wapens” van vrees, haat en onredelijkheid, dat nog veel grondiger doen.
Maar we moéten de technische revolutie wel omhelzen, want net zoals Aristoteles en Marx, gelooft Paul Mason dat het stevig in de natuur van de mens verankerd zit om vrij te zijn en dat techniek ook een bevrijdende factor kan zijn.
Ze kan die “stralende toekomst” zijn waarin de mens bevrijd is van dwangarbeid, onderdrukkende hiërarchieën en hebzucht.
Meer van Victor De Raeymaeker
Maar we moéten de technische revolutie wel omhelzen, want net zoals Aristoteles en Marx, gelooft Paul Mason dat het stevig in de natuur van de mens verankerd zit om vrij te zijn en dat techniek ook een bevrijdende factor kan zijn.
Ze kan die “stralende toekomst” zijn waarin de mens bevrijd is van dwangarbeid, onderdrukkende hiërarchieën en hebzucht.
