24 oktober 2019
Neem mijn jeugd, die stierf vandaag
Dannie ten Zweege koestert al een leven lang een fascinatie voor de cultuurhistorische aspecten van de dood. Ze raakte geboeid door de schrijver Alain-Fournier en vooral door zijn enige roman ‘Le Grand Meaulnes’ (1913) en gaf zelfs talrijke lezingen over de auteur en zijn boek.
Fournier sneuvelde in 1914 toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak en raakte daardoor geïnteresseerd in deze oorlog en vooral in kunstenaars die erover schreven of schilderijen en beelden creëerden. Kunstenaars dus die zich door deze verschrikking lieten inspireren.
De auteur trok op onderzoek uit en speurde in bibliotheken en antiquariaten naar informatie over gesneuvelde beeldende kunstenaars die de oorlog niet overleefden, en die omwille van hun jonge leeftijd nauwelijks een verhaal, laat staan een geschiedenis hebben kunnen opbouwen. In een oude tentoonstellingscatalogus (‘Sterne fallen’) vond ze uiteindelijk zo’n 600 namen van gesneuvelde kunstenaars die ze een voor een natrok en waardoor ze na verloop tijd erg somber werd. Ze vond ook een aantal overlevende soldaten, waarvan de meesten na de oorlog nooit meer - op enkele zeldzame uitzonderingen na - behoorlijk hebben kunnen functioneren.
Tenslotte kon ze een uitgever overtuigen om het wel en vooral het wee van Europese kunstenaars-soldaten die vochten tijdens de Eerste Wereldbrand in een boek te reconstrueren. Van Alain-Fournier tot Rupert Brooke, August Macke en Joe English of Edmund Blunden en Rik Wouters. Maar ten Zweege haalt vooral een hele reeks jonge mannen uit de vergetelheid die nog maar aan het begin van hun kunstenaarscarrière stonden. Zij laat ons kennismaken met werk dat zij nooit hebben kunnen uitbouwen, waardoor zij ook geen naam hebben kunnen maken.
Het boek is rijkelijk geïllustreerd en gedocumenteerd met talrijke nooit gepubliceerde anekdotes uit en over het korte leven van deze kunstenaars en toont zodoende een breed en zeldzaam panorama van de volledige kunstscene in Europa eind 19de - begin 20ste eeuw. Van muziek tot beeldende kunst en literatuur.
‘Kunstenaars in de frontlinie’ brengt diep en aangrijpend de verspilling van jong talent in beeld, evenals de waanzin van oorlog. Voor haar boek koos de auteur een dichtregel van een onbekende poëet die in 1916 aan de Somme sneuvelde (want op de lijken van sommige kunstenaars die naar het front werden gestuurd, “kleeft” niet eens een naam). Dit boek lees en bekijk je dus niet zonder emotie.
Leo De Ley
Meer van Leo De Ley
