9 oktober 2019
Schuilplaats
Niloo is nog maar 8 als ze met haar moeder en haar broer uit Iran wegvlucht en naar de Verenigde Staten trekt. Daar is wel degelijk een reden voor, want moeder is dokter en haar medische carrière als vrouw en haar christelijke geloofsovertuiging maken haar tot doelwit van de moraalpolitie van het revolutionaire islamitische bewind.
Mannen die eruitzien als politieagenten intimideren haar door in haar auto te stappen als ze aan een stoplicht staat. Ze stalken haar ook op kantoor en nemen haar om de haverklap mee voor verhoor. Ayatollah Khomeini is Opperste Leider en de revolutie is in “full swing”.
Niloo’s vader, Bahman, belooft bij het afscheid dat de scheiding maar voor even zal zijn. Hij moet zijn praktijk nog overlaten en dan komt hij haar achterna. Hij is tandarts en voelt zich een geweldig belangrijke wetenschapper. Voor Niloo is haar vader een halfgod, een held. Nu zal ze “Baba” - zoals ze hem noemt - ook nooit (echt) kunnen vergeven dat hij loog en er niet aan dacht om achterna te komen naar de VS…
Ze zal hem later nog vier keer zien, telkens als hij op bezoek komt naar waar ze op dat ogenblik verblijft: achtereenvolgens Oklahoma, Londen, Madrid en Istanbul. Bij elk weerzien is hij zoveel jaren ouder en veranderd, en zo krijgen we, langs hem om, het relaas van een soort geschiedenis van die tijd. Dit vormt de achtergrond van wat het eigenlijke, centrale thema is van het boek: de verhouding tussen vader en dochter. Want alhoewel Niloo het woord voert en alles vertelt vanuit haar gezichtspunt en gevoelswereld, is het hoofdpersonage toch haar vader. Hij is doorheen het boek aanwezig in al haar gedachten, herinneringen, besluiten, gevoelens. Toch is ieder bezoek een ontgoocheling, ontstaan er wrijvingen en groeit de boosheid, ook met zichzelf, omdat ze beseft dat ze niet kan loskomen van die binding met die vader die haar held was (en ergens nog is), maar die ze nu veracht en bestempelt als “gekke, onmatige, Iraanse vader”.
“Baba” - zoals hij aangesproken wordt - is een vat vol tegenstrijdigheden. Hij is grappig, dichterlijk, houdt van boeken, is gevoelig, een romanticus, (overdreven) spontaan, een dromer en flapuit. Hij is écht bezorgd om zijn dochter, maar hij is tevens een fantast, een leugenaar. De man is zwak, heeft geen wilskracht, hij manipuleert en is ook nog een rokkenjager en opiumverslaafde. Hij kan zich niet losscheuren van zijn dorp en van… zijn verzameling foto’s.
‘Schuilplaats’ zou een zwaar, dramatisch boek moeten zijn, gezien die haat-liefde verhouding, het racisme dat Niloo ondervindt in Oost en West, de aliënatie, de immigratie, de revolutie, het verlies van een thuisland; het altijd en overal vreemdeling zijn en de vervreemding die hierdoor ontstaat. Toch leest het boek gemakkelijk, want Dina Nayeri heeft de gave lichtvoetig, met een jonge stem en een zekere naïviteit door die in wezen onprettige wereld te stappen en alles met humor te vertellen.
Viktor De Raeymaeker
Doordat Niloo over het Iran van haar jeugd vertelt, terwijl Baba er zelf wél blijft wonen, krijg je een idee over hoe het er aan toegaat in een land met een islamitische dictatuur. Zo begint het boek bijvoorbeeld in een rechtszaal, waar Bahman lang moet wachten om aan de beurt te komen voor het beslechten van zijn derde scheiding. Via deze passage maakt je als lezer ieder van de rechtszaken mee en begrijp je hoe een islamitische rechter en het islamitisch gerecht te werk gaan. En via de internationale vader-dochter ontmoetingen krijg je de kijk van een inwijkeling op het leven in verschillende landen - de VS, Engeland, Spanje, Turkije, Iran en ook Nederland (via prachtige zijdelingse gesprekjes over de krenterigheid van de Nederlanders en het ene koekje dat bij het kopje thee aangeboden wordt… )
Vermits Niloo de vertelster is, verhaalt ze natuurlijk ook over haar eigen leven, waarbij je zeker weet (vergelijk hier het boek met de biografische gegevens) dat schrijfster Dina Nayeri een grote brok autobiografie neergepend heeft.
Dit is dus geen groot, episch verhaal of een verontwaardigde aanklacht geworden. Het boek lijdt ook enigszins onder het vele dialogeren en het tot het vermoeiende toe hameren op de pijnlijke haat-liefde verhouding tussen vader en dochter. Wat het boek echter rédt en toch tot een grotendeels prettige leeservaring maakt, is het contrast van de beschavingen, de speels-luchtige toon, de rake omschrijvingen.
Een kleine greep hieruit: “Ze kauwden in hetzelfde ritme als twee tekenfilmmuizen.” “Hij begon te knikken, blijkbaar naar een inwendige stem.” ”Alsof het alle andere harten heeft verslonden en het alleen op de wereld is.” (Opium)
Ook de luchtige humor en het dichterlijke van de Perzische wijsheden maakt veel goed. (“De lucht in de kooi is de dood van de ziel.”)
‘Schuilplaats’ is een aangename, informatieve roman met een aparte atmosfeer.
Meer van Victor De Raeymaeker
