26 september 2019
De diamant diaspora. Een verborgen geschiedenis tussen Antwerpen en Havana
Herman Portocarero is niet alleen een veelzijdig auteur, hij is ook een diplomaat met een lange carrière. Zo was hij ondermeer ambassadeur voor België in Cuba van 1995 tot 2000. En als diplomaat in dienst van de Europese Unie werd hij in juli 2012 benoemd tot Europees ambassadeur, in datzelfde land.
Zijn ervaringen als diplomaat vormen de basis van een aantal literaire werken zoals ‘Cubaanse nachten’, waarin hij zijn memoires vastlegt als ambassadeur in Cuba. Als geen ander is de auteur het beste geplaatst om de onderbelichte exodus naar Cuba van het Joodse volk op vlucht voor de Holocaust, gestalte te geven.
Bij zijn omzwervingen in Havana stuit Portocarero op de grafzerk van Josef Schindelheim, overleden in Havana op 17 februari 1943, met op het einde van de Hebreeuwse inscriptie op zijn grafsteen één enkel woord in het Latijnse alfabet: “Antwerpen”.
Deze “ontmoeting” met een overleden stadsgenoot - de auteur is geboren in Antwerpen - zet hem ertoe aan de geschiedenis te reconstrueren van een aantal van de 12.000 Joodse vluchtelingen naar Cuba vóór en gedurende de Tweede Wereldoorlog.
In korte hoofdstukken schetst de auteur het wedervaren van een aantal Joodse families afkomstig uit Antwerpen: Rosshändler, Fischler, Rechtschaffenen en Schindelheim. Vooral de figuur van Felicia Rosshändler, die de auteur persoonlijk blijkt te kennen, wordt omstandig belicht en geeft een menselijke toets aan hun verhaal.
De lezer zal ongetwijfeld een link leggen met de hedendaagse vluchtelingenproblematiek. Het ‘rondzeulen’ met hele bevolkingsgroepen onder politieke en administratieve terreur is niet nieuw. Daarbij wordt niet voorbijgegaan aan de rol van de politiek, zoals de schande van de St. Louis, de rol van het Antwerpse Stadsbestuur en de bereidwillige medewerking van de Antwerpse politie in de razzia’s op Joden of het dubieuze standpunt van het Vaticaan. De Joodse vluchtelingen behoorden wel grotendeels tot de gegoede en professioneel opgeleide middenklasse die weldra economisch zelfstandig kon worden, wat een duidelijk verschil uitmaakt met de vluchtelingen die zich thans in Europa willen vestigen.
Deze studie van een weinig bekend aspect van de Joodse diaspora kan ten zeerste aanbevolen worden aan wie belangstelling heeft voor hedendaagse geschiedenis. De auteur, die er zélf op wijst geen historicus te zijn, heeft op grondige wijze de geschiedenis van een aantal Joodse vluchtelingen naar Cuba belicht.
Hij gaat er wél van uit dat de lezer enigszins vertrouwd is met de Cubaanse samenleving. Wat voor hem vanzelfsprekend is na zijn jarenlange verblijf, vergt soms uitleg voor de ter zake onkundige lezer (informatie omtrent gebruiken en feesten bijvoorbeeld). Een aanvullende verklaring van enkele Spaanse termen was zeker ook nuttig geweest. De omvangrijke bibliografie tenslotte nodigt uit tot eventuele verdere verdieping.
Meer van Ignace Claessens
