1 juli 2019
Feitenkennis. 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt.
Vermits je deze recensie aan het lezen bent, is dat omdat je denkt dat je toch heel wat feitelijke kennis hebt en tot het meer kritische deel van de bevolking behoort. Tot je in dit boek begint te lezen en een reeks vragen krijgt voorgeschoteld waarop je (heel eenvoudig) mag antwoorden door te kiezen uit drie mogelijkheden.
Doe dit even voor twee van de zovele vragen in het boek.
Twee voorbeelden.
Waar woont het grootste deel van de wereldbevolking?
a: in lage-inkomenslanden
b: in midden-inkomenslanden
c: in hoge-inkomenslanden
Hoeveel mensen op de wereld hebben enige toegang tot electriciteit?
a: 20%
b: 50%
c: 80%
Twee voorbeelden.
Waar woont het grootste deel van de wereldbevolking?
a: in lage-inkomenslanden
b: in midden-inkomenslanden
c: in hoge-inkomenslanden
Hoeveel mensen op de wereld hebben enige toegang tot electriciteit?
a: 20%
b: 50%
c: 80%
Als je, doorheen het boek, een hele reeks van dergelijke vragen beantwoord hebt, merk je dat je voortdurend botst op je eigen foute feiten inschatting…. Je wordt zelfkritischer, onzeker.
De schrijver legt dan uit waarom dat zou kunnen zijn. Wij mensen, vertrouwen op een 10-tal instincten die eigenlijk als gevolg hebben dat we niet meer zuiver kritisch denken. Zo willen we per se allerlei soorten dingen in twee groepen verdelen, alhoewel er daartussen natuurlijk een kloof is: rijk - arm; lage inkomenslanden - hoge inkomenslanden; ijskoud - gloeiend heet. Rosling noemt dit "kloofinstinct".
We lijden ook aan “grootte-instinct”: de neiging de dingen uit hun verhouding te zien. Of het "rechte lijn"-instinct, waarbij we (bij een grafiek, bijvoorbeeld) niet aannemen dat een lijn niet noodzakelijk rechtdoor blijft lopen.
De schrijver legt dan uit waarom dat zou kunnen zijn. Wij mensen, vertrouwen op een 10-tal instincten die eigenlijk als gevolg hebben dat we niet meer zuiver kritisch denken. Zo willen we per se allerlei soorten dingen in twee groepen verdelen, alhoewel er daartussen natuurlijk een kloof is: rijk - arm; lage inkomenslanden - hoge inkomenslanden; ijskoud - gloeiend heet. Rosling noemt dit "kloofinstinct".
We lijden ook aan “grootte-instinct”: de neiging de dingen uit hun verhouding te zien. Of het "rechte lijn"-instinct, waarbij we (bij een grafiek, bijvoorbeeld) niet aannemen dat een lijn niet noodzakelijk rechtdoor blijft lopen.
(by the way: op de vorige voorbeeldvragen waren de antwoorden 1b en 2c; het grootste deel van de wereldbevolking woont dus in midden-inkomenslanden en 80% van de wereldbevolking heeft enige toegang tot electriciteit.) Zo leer je dat wij opgescheept zitten met een angst-instinct, bijvoorbeeld tegenover chemische producten. Dit komt omdat er ooit een grote heisa ontstond rond het gebruik van DDT (dichloordifenyltrichloorethaan, een pesticide). Nu is vastgesteld dat DDT in feite nooit rechtstreeks tot iemands dood geleid heeft, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie enkel "mild schadelijk" te noemen is en soms gebruikt zou kunnen worden. Wat niet gebeurt, want wij lijden onder een echte chemofobie…
Zo leer je nog dat kindersterfte nergens in de wereld is toegenomen. In de V.S. gaat het misdaadcijfer in dalende lijn sinds 1990. Olie, kolen en gas maken nog altijd 87% uit van onze energiebronnen. Cuba staat gerangschikt als het gezondste land onder de armen en hoger dan het ziekste land van de rijken, de V.S..
Hoe verder je leest in ‘Feitenkennis’, hoe meer je moet erkennen dat je het op een ontmoedigend aantal punten totaal verkeerd voorhad. Gelukkig ben je daarin niet alleen. Zelfs diegenen die verondersteld worden “hun” feiten op een rijtje te hebben, scoren niet veel beter. De meeste mensen scoren zelfs niet beter dan een groep chimpansees die “getest” werden aan de hand van een a.b.c - keuze met bananen. Ze scoorden 30%, wat evenveel is als wat studenten scoorden na de cursus ‘Feitenkennis’ van Rosling (waarna ze toch verondersteld werden hun kritische reflex “aan” gezet te hebben). De studenten vervielen helaas gewoon weer in hun oude instinct-denken.
Het dagelijkse “nieuws” en alle inlichtingskanalen lijden aan hetzelfde euvel. “Gewoon“ nieuws is geen nieuws, want vluchten die niet neerstorten, oogsten die niet mislukken en opstootjes die er niet waren, zijn immers geen “nieuws”.
“De berichtgeving over het lijden in de wereld is er enorm op vooruitgegaan”, verklaart de schrijver ironisch, “maar brengt enkel negatief nieuws”. Nieuws waarbij mensen niet denken maar vooral voelen, is het enige nieuws dat nieuwswaardig (“verkoopswaardig”) is. Door deze selectieve verslaggeving horen we enkel over oorlogen, hongersnoden, natuurrampen, corruptie, bezuinigingen, ziekten, massaontslagen en terreurdaden, waardoor we een totaal verkeerd beeld krijgen van wat er in de wereld gebeurt. Er zijn namelijk een heleboel "slechte dingen" die afnemen: de kindersterfte, het toepassen van de doodstraf, hiv-infecties, olielekken, kinderarbeid, de aantasting van de ozonlaag, honger. En er zijn een heleboel dingen die groeiende zijn: natuurbescherming, wetenschap, geletterdheid, democratie, het aantal meisjes dat schoolloopt, de beschikbaarheid van/toegang tot internet, het aantal mobiele telefoons, immunisatie, de cultuurproductie,...
Het is dus geen kwestie van domheid, maar van een enorme onwetendheid, een gebrek aan juiste kennis, aan feitenkennis. En nog meer: van geen zondebok te willen zoeken, het urgentie-instinct te onderdrukken, dingen in de juiste verhouding te zien, cijfers te vergelijken (met tenminste één ander cijfer) en informatie delen. Of nog: van leren oppassen voor “de meerderheid” (welke meerderheid is dat, met hoeveel is die meerderheid?), statistieken en grafieken raadplegen en ervan uitgaan dat mensen geen idioten zijn.
Alles bij elkaar kunnen we stellen dat het in (met) de wereld veel beter gaat dan “wij” denken te weten. Dit wil niet zeggen dat we ons geen zorgen moeten maken. Maar als we dat doen, dan wel met de juiste feitenkennis, vanuit het juiste perspectief.
Zeer dringend en zorgwekkend zijn evenwel de volgende zaken:
1. Een mogelijke wereldwijde pandemie
2. Een (opnieuw zeer mogelijke) financiële ineenstorting
3. Een 3de Wereldoorlog
4. De huidige klimaatverandering
5. Extreme armoede, zoals we die nu kennen - met een toenemend aantal zeer armen tegenover een groeiend aantal extreem rijken.
1. Een mogelijke wereldwijde pandemie
2. Een (opnieuw zeer mogelijke) financiële ineenstorting
3. Een 3de Wereldoorlog
4. De huidige klimaatverandering
5. Extreme armoede, zoals we die nu kennen - met een toenemend aantal zeer armen tegenover een groeiend aantal extreem rijken.
‘Feitenkennis’ is een zeer leesbaar boek, “verteld” door een man die vertrekt vanuit anekdotes en feiten uit zijn eigen leven, en na zijn dood met zorg en liefde vormgegeven door zijn zoon en schoondochter.
Als dit boek iets doet, dan is het wel je toenemend sceptisch maken tegenover je eigen kennis en alles wat voor “feiten” en “zeker” doorgaat bij anderen en in het wijde media-spectrum. Eigenlijk zou iedereen het dus moeten lezen om daarna hopelijk in staat te zijn dat kleine beetje meer kritisch en voorzichtig te zijn met wat “men” zeker meent te weten.
Zou het niet heerlijk zijn om (opnieuw) te leven in een wereld met eerlijke en feitelijke kennis?
Meer van Victor De Raeymaeker
