12 juni 2019
Over de toekomst
Martin Rees is kosmoloog en astrofysicus, is zelfs hoofd geweest van Trinity College, Cambridge. Hij is ook gewezen hoofd van de Royal Society, houder van een indrukwekkende resem prijzen allerhande, en schreef meer dan 500 papers - onder andere over kosmische achtergrondstraling en een reeks bedoeld om astronomie begrijpelijk te maken voor de leek. Zijn drang om ook de bevindingen van de wetenschap voor een groter publiek te vertalen, zetten hem ertoe aan om over astronomie een 9-tal boeken te schrijven, met als laatste in de rij dit boek.
Het is een fenomenaal werk geworden dat lijkt op één uitgebreide staalkaart van al wat er op (zeer) breed wetenschappelijk gebied op dit ogenblik leeft en waarvan ieder onderwerp tot in de kleinste details en met tegenwerpingen behandeld wordt.
Ik geef enkele thema´s en vragen uit het boek mee.
Onze aarde - die kleine blauwe planeet - is een speciale plek in de kosmos. Wat gebeurt er op/met deze planeet waar ongekend snelle veranderingen plaatsvinden met nog onvoorspelbare invloed op ons leefmilieu? Aan welke bedreigingen staat ze bloot? Wat zou de toekomst kunnen zijn van de menselijke soort die ze bewoont? Pollutie en de klimaatverandering spelen een rol. Welke schone energie, welke wetenschappelijke ontwikkelingen mogen we in de komende decennia verwachten?
Hij gaat ook in op biotechnologie, robotica en “Artificial Intelligence”. Zijn we op weg naar een post-menselijk tijdperk? Wat weten we over de verste verten buiten onze planeet? Hoe zit het met de ruimtevaart en de keuze die zich opdringt in verband met bemande ruimtevaart? Wat is de plaats van de aarde in het heelal? Is er buitenaardse intelligentie? Wat zijn de risico’s die het voortbestaan van de mens bedreigen? (kernwapens, zwarte gaten,…) Is een multiversum een mogelijkheid? Wat kunnen we als mens nog te weten komen en wat zal er altijd buiten ons bereik blijven?
Onze aarde - die kleine blauwe planeet - is een speciale plek in de kosmos. Wat gebeurt er op/met deze planeet waar ongekend snelle veranderingen plaatsvinden met nog onvoorspelbare invloed op ons leefmilieu? Aan welke bedreigingen staat ze bloot? Wat zou de toekomst kunnen zijn van de menselijke soort die ze bewoont? Pollutie en de klimaatverandering spelen een rol. Welke schone energie, welke wetenschappelijke ontwikkelingen mogen we in de komende decennia verwachten?
Hij gaat ook in op biotechnologie, robotica en “Artificial Intelligence”. Zijn we op weg naar een post-menselijk tijdperk? Wat weten we over de verste verten buiten onze planeet? Hoe zit het met de ruimtevaart en de keuze die zich opdringt in verband met bemande ruimtevaart? Wat is de plaats van de aarde in het heelal? Is er buitenaardse intelligentie? Wat zijn de risico’s die het voortbestaan van de mens bedreigen? (kernwapens, zwarte gaten,…) Is een multiversum een mogelijkheid? Wat kunnen we als mens nog te weten komen en wat zal er altijd buiten ons bereik blijven?
De aarde is 45 miljoen jaar oud en toch is de periode waarin we nu leven, zelfs in dat kosmisch perspectief, zeer belangrijk. Eén soort, onze soort, heeft de macht gekregen dank zij de technologie die ze ontwikkelde. We zijn collectief misschien bezig de planeet te plunderen en een uitgeputte wereld na te laten aan toekomstige generaties. Aan de andere kant kan diezelfde technologie die er de oorzaak van is, ons toelaten een overgang te maken naar ongekende mogelijkheden: zelfs op Mars zou onze soort nog kunnen voortleven…
Vanuit het gezichtspunt van de wetenschapper die hij is, beschrijft Martin Rees hoe we niet alleen de problemen, zoals bijvoorbeeld klimaatverandering en bevolkingsdruk kunnen aanpakken met alles wat de wetenschap te bieden heeft (AI, cybertechnologie, robotica, biotechnologie,…), maar ook hoe we de risico’s kunnen vermijden.
Rees denkt wél dat het al te laat is om nog het tij te keren met enkel maatregelen die moeten leiden tot het beperken van CO2 uitstoot. “Hoe kunnen we de wetenschap best gebruiken om het met het grootst mogelijke voordeel en met het vermijden van de risico’s de techniek inzetten om een ramp te vermijden?“ vraagt hij zich af. We moeten ons natuurlijk zorgen maken, want er staat zoveel op het spel.
Rees denkt wél dat het al te laat is om nog het tij te keren met enkel maatregelen die moeten leiden tot het beperken van CO2 uitstoot. “Hoe kunnen we de wetenschap best gebruiken om het met het grootst mogelijke voordeel en met het vermijden van de risico’s de techniek inzetten om een ramp te vermijden?“ vraagt hij zich af. We moeten ons natuurlijk zorgen maken, want er staat zoveel op het spel.
De technologieën die we nu hebben zijn zeer krachtig, maar dat wil ook zeggen dat de risico’s zeer groot zijn. Daarom is dit boek geen boek met oplossingen, met een richting, maar ”een mengeling van licht en schaduw”.
Viktor De Raeymaeker
De schrijver bespreekt alle mogelijkheden, maar ook alle risico’s. Telkens je denkt te weten wat er nu moet gedaan worden, schotelt Rees je meteen een bord obstakels en tegenargumenten voor. Hij stelt zelfs de toekomst van de wetenschap in vraag. Zou het kunnen dat er grenzen zijn aan wat het menselijk brein kan begrijpen en dat het tegen de buffers zou aanlopen van ons begripsvermogen? Inderdaad: Wat zijn de uiterste mogelijkheden van de wetenschap?
Een andere, zeer pertinente en actuele vraag: misschien hebben wetenschappers wel een speciaal begrip in zoverre het de vruchten van de technologie betreft, maar ze hebben geen bevoorrecht inzicht in ethiek, moraal of economie. Wordt wetenschappelijk onderzoek niet al teveel geleid door de markt, door winstoogmerken? Zullen de resultaten van wetenschappelijk onderzoek niet eerst en misschien uitsluitend ten goede komen aan de kapitaalkrachtigen? Wat de wetenschap teweegbrengt moet immers iedereen ten goede komen en niet enkel de rijkeren en de superrijken. We willen meer mensen gelukkig maken, niet meer mensen die geluk hebben. Op dit ogenblik is het zeer duidelijk dat moraal, geweten, solidariteit, hulpvaardigheid, empathie niet de drijfveren zijn van (rechtse) politiek(ers). Die ethische uitdaging moeten we zeer dringend aangaan.
Een andere, zeer pertinente en actuele vraag: misschien hebben wetenschappers wel een speciaal begrip in zoverre het de vruchten van de technologie betreft, maar ze hebben geen bevoorrecht inzicht in ethiek, moraal of economie. Wordt wetenschappelijk onderzoek niet al teveel geleid door de markt, door winstoogmerken? Zullen de resultaten van wetenschappelijk onderzoek niet eerst en misschien uitsluitend ten goede komen aan de kapitaalkrachtigen? Wat de wetenschap teweegbrengt moet immers iedereen ten goede komen en niet enkel de rijkeren en de superrijken. We willen meer mensen gelukkig maken, niet meer mensen die geluk hebben. Op dit ogenblik is het zeer duidelijk dat moraal, geweten, solidariteit, hulpvaardigheid, empathie niet de drijfveren zijn van (rechtse) politiek(ers). Die ethische uitdaging moeten we zeer dringend aangaan.
De toekomst van de ruimtetechnologie en waar we zullen naartoe kunnen gaan buiten de aarde, is ook een realistische vraag. Uit de resultaten met bemande ruimtevluchten weten we dat mensen de ruimte insturen niet enkel zeer risicovol is, maar ook zeer duur. Gezien AI zo’n grote vooruitgang blijkt te maken, zou het waarschijnlijk beter zijn dit aan ruimtetechniek en robots over te laten.
Soms lijkt de vraagstelling van Martin Rees te palen aan de sciencefiction, maar hij laat je steeds vlug begrijpen dat dit helemaal niet zo is. Wat nu nog sciencefiction lijkt, zal in een onmiddellijke toekomst tot de werkelijkheid behoren.
Martin Rees schrijft gedeeltelijk als wetenschapper, gedeeltelijk als een eerder verontrust lid van het menselijk ras. Maar hij schrijft ook als universiteitsprofessor die toch graag de volgende generaties wil beïnvloeden zodat ze langetermijnoplossingen zouden vinden in een tijdperk waarin téveel politici enkel bezig zijn met kortetermijndoelen zoals produceren, groei, winst of overleven in de politiek. Dat terwijl we weten dat er geen planeet B is, zelfs Mars is er geen.
Martin Rees schrijft gedeeltelijk als wetenschapper, gedeeltelijk als een eerder verontrust lid van het menselijk ras. Maar hij schrijft ook als universiteitsprofessor die toch graag de volgende generaties wil beïnvloeden zodat ze langetermijnoplossingen zouden vinden in een tijdperk waarin téveel politici enkel bezig zijn met kortetermijndoelen zoals produceren, groei, winst of overleven in de politiek. Dat terwijl we weten dat er geen planeet B is, zelfs Mars is er geen.
Nog een voorbeeld. De huidige productie van “zuivere” energie zal nog tientallen jaren onvoldoende zijn voor de energiebehoeften van de toenemende massa mensen. De enige vorm van energie die dat kan verhelpen, is nucleaire energie. De huidige, verbeterde kleine modulaire reactoren van de vierde generatie zijn zeer veilig en produceren zeer goedkope en “zuivere” energie.
We mogen ook niet enkel blijven rekenen op onderzoek en realisaties gesponsord door overheden. De privéruimtevaart, bijvoorbeeld, doet het veel beter dan de NASA (die lijdt aan geldgebrek en onvoldoende staatsfondsen ontvangt). Zonder daar dan weer de term “ruimte-toerisme” op te willen plakken, want dat laatste houdt in dat ruimtevaart veilig zou zijn, terwijl “ruimtereizen” voor (rijke) burgers eerder onder “zeer gevaarlijke sport” zou moeten gecatalogeerd worden. De schrijver geeft hieromtrent hallucinante cijfers van mislukkingen, rampen, doden, … uit de bemande ruimtevaart.
We mogen ook niet enkel blijven rekenen op onderzoek en realisaties gesponsord door overheden. De privéruimtevaart, bijvoorbeeld, doet het veel beter dan de NASA (die lijdt aan geldgebrek en onvoldoende staatsfondsen ontvangt). Zonder daar dan weer de term “ruimte-toerisme” op te willen plakken, want dat laatste houdt in dat ruimtevaart veilig zou zijn, terwijl “ruimtereizen” voor (rijke) burgers eerder onder “zeer gevaarlijke sport” zou moeten gecatalogeerd worden. De schrijver geeft hieromtrent hallucinante cijfers van mislukkingen, rampen, doden, … uit de bemande ruimtevaart.
Dit is een boek met veel wetenschappelijke data, maar zeer persoonlijk gebracht, geschreven door een uiterst intelligent en gedreven man die in één grote adem alles wat hij weet meegeeft aan de lezer, als een gepassioneerd iemand die alles nog eens op papier wil zetten zodat het met aandrang zou gelezen worden door een mensheid die dringend inzicht nodig heeft.
Meer van Victor De Raeymaeker
