Je werd eerst lange tijd stilgezwegen, je weet wel waarom, maar ondertussen hebben veel kenners talrijke boeken over je geschreven. Het boek ‘De onbekende Spinoza’ van Rebecca Goldstein buiten beschouwing gelaten, waren ze voor mij meestal te moeilijk. Ik pikte hier en daar wel veel op en ik maakte me onbewust jouw opvattingen eigen. Meermaals betrap ik me er zelfs op dat ik denk: ‘Hoe zou Spinoza hierop reageren?’ Maar bovenal wou ik je filosofie béter keren kennen, jouw gedachtegoed dieper doorgronden. Het ging niét zoals bij Michel de Montaigne, de filosoof uit de 16de eeuw waar je ongetwijfeld van gehoord hebt - mijn andere crush onder jullie, dode filosofen - wiens ‘Essays’ 1600 pagina’s puur leesplezier zijn. Neen, voor jou moest ik een inspanning doen.

Je maakte het zelfs je academische adepten moeilijk. Ook al bedreef je de filosofie met een wiskundige puurheid, menig wijsgerig geschoolden beten er hun tanden op stuk, en talrijke geroutineerde auteurs schreven er (voor de gewone mens) onbegrijpelijke boeken over. De zoektocht was moeilijk, maar niet onmogelijk. Dat werd duidelijk toen ik Karel D’huyvetters op het spoor kwam. Hij bleek de ideale “tolk” te zijn tussen jou en mij.

Karel D’huyvetters was voormalig medewerker aan de KULeuven. Hij wijdde zich na zijn pensionering aan de studie van jouw gedachtegoed. In 2016 verscheen ‘Brieven over God’. Hij vertaalde eveneens de ‘Politieke verhandeling’, de ‘Ethica’ (2017) en de Theologisch-staatkundige verhandeling (2018). Deze boeken zijn allemaal verkrijgbaar bij Uitgeverij Corarius ([email protected]).

Zijn vertaling van de ‘Ethica’ draagt hij op aan al jouw dilettanten uit het heden, verleden en toekomst. Mooi, hé! De vertaling van de ‘Theologisch- politieke verhandeling’ draagt hij op aan de nagedachtenis van de ontelbare, onschuldige slachtoffers van elke vorm van godsdienstwaan en klerikalisme door de eeuwen heen tot op de dag van vandaag. Het kan niet anders dan dat je dit heel erg apprecieert.

Deze laatste uitgave, ‘God, of de natuur: Spinoza’s empatisch denken over mens, maatschappij en milieu is een samenstelling en vertaling door D’huyvetters van acht teksten van Hasana Sharp, hoofd van het Departement Filosofie aan de McGille University in Montréal, Canada. Sharp is - en wat nu volgt citeer ik letterlijk uit de inleiding door Karel D’huyvetters - een spinoziste pur sang. Zij is op een uitzonderlijke, degelijke manier vertrouwd met alle geschriften van Spinoza, en citeert de relevante passages met feilloze zekerheid. En ook: ze belicht de zoekende, denkende en voelende mens in Spinoza en illustreert zo zijn aangrijpende empathie, zijn uiterst fijnzinnig aanvoelen van wat het betekent een mens te zijn in dit universum, met al zijn ergerlijke beperkingen en nobele grandeur. Ze deelt met Spinoza een enthousiaste, hilarische en onverwoestbare liefde voor het leven. Het is ‘haar’ filosoof.

Wel, beste Spinoza, ik weet bijna zo goed als zeker dat de heer D’huyvetters eveneens een spinozist pur sang is. Met het monnikenwerk dat hij verrichtte door je werk te vertalen en te duiden, kan het niet anders dan dat je ook ‘zijn’ filosoof bent. Door de keuze om na dat titanenwerk ook nog acht teksten van Hasana Sharp te vertalen, reikt hij mijns inziens hét boek aan om mee te starten wanneer iemand jouw gedachtegoed wil leren kennen. Gemakkelijk zal dat nooit zijn, maar dit boek levert op een voor leken begrijpelijke manier de belangrijkste elementen waarop je wijsgerige standpunten zijn gefundeerd. Hasana Sharp en Karel D’huyvetters spelen zowaar een quatre-mains: Sharp leidt ons recht naar de kern van jouw filosofie, D’huyvetters schenkt ons de vertaling naar het Nederlands.

Ongetwijfeld zullen er lezers zijn die na het lezen van het boek, net zoals ik, het virus te pakken hebben. Ze zijn dan in ieder geval in goed gezelschap van een aantal van jouw latere collega’s. Wist je dat Tineke Beeckman je de ‘filosoof van de blijheid’ noemt? Dat Etienne Vermeersch je ‘Ethica’ meenam toen hij eens het ziekenhuis in moest, dat Bertrand Russell je ‘de edelste en bewonderenswaardigste van de grote filosofen’ vond en dat Friedrich Nietzsche zei: ‘Ik heb een voorganger, en wat voor één!’

Beste Spinoza, ik besef dat ik langzaam deze brief moet eindigen. Maar ik wil toch nog kwijt waarom je opviel tussen alle andere filosofen. Jouw levensmotto was ‘Caute’, ‘Wees behoedzaam’. En dat is waarschijnlijk de verklaring waarom ik instant grote sympathie voor je voelde. Uit alles blijkt dat je een uitzonderlijk fijngevoelig man was, met een groot mededogen voor de menselijke beperktheid en zwakheid, voor het feit dat we veelal slaven zijn van onze passies. Maar ook dat we de enige wezens zijn die gebruik kunnen maken van de rede en het denkvermogen.

Je bent de geknipte gids om ons duidelijk te maken dat we onszelf kunnen bevrijden, dat we de tools in huis hebben om via samenwerking naar een gemeenschappelijk doel te streven. Een vereiste hiervoor is dat we daarbij ook de moed moeten hebben om naar onszelf te kijken, maar evengoed niet automatisch het welzijn van de ander te verkiezen: alleen door in onze omgang met anderen de rechtvaardigheid voorop te stellen, kunnen we onszelf het best in stand houden. Door jouw filosofie eigen te maken, krijgt men vat op het leven (en de dood). Toekomstige lezers van de uitgaves van Karel D’huyvetters houden er best rekening mee: veranderen zullen ze. Je was deterministisch, doch niet fatalistisch. Maar vooral was je bovenmatig vrij: je kreeg te maken met vele tegenkantingen, zelfs met geweld. Toch was en bleef je een integer, consequent en vredevol mens die oprecht de samenleving - zowel op ethisch als op politiek vlak - de best mogelijke handleiding wou geven om ze zodoende optimaal leefbaar te maken voor iedereen. Je was derhalve een van de meest fascinerende, stimulerende en alomvattende denkers. Spits en origineel. Vredig en standvastig.

Genegen groeten,


Sophia De Wolf