6 september 2022
Symboliek, verdwijnende herinneringen en sporen van gezichten
Kurt Beckers in gesprek met kunstenaar Benny De Grove
In een heuse samenwerking met August Vermeylenfonds Oudenaarde, Willemsfonds Ronse, huisvandeMens Ronse en Vrijzinnig Centrum Liedts, stelt fotograaf en kunstenaar Benny De Grove tentoon op drie verschillende locaties met drie verschillende reeksen: Confessioni, Fading Memories en Traces With Faces. Symboliek staat centraal in zijn werk. Wie zijn we werkelijk? Wat tonen we en wat verbergen we? Wat herinneren we ons?
Vanaf 10 september tot en met 23 oktober kan je zijn werken bezichtigen. Redenen genoeg voor een gesprek met de kunstenaar.
Vanaf 10 september tot en met 23 oktober kan je zijn werken bezichtigen. Redenen genoeg voor een gesprek met de kunstenaar.
Dag Benny, er komt een overzichtstentoonstelling van je werk, in drie reeksen op drie verschillende plaatsen in de Vlaamse Ardennen. Over welke reeksen gaat het precies?
Het gaat om mijn Confessioni, Fading Memories en Traces With Faces. Ik moet er onmiddellijk bij vertellen dat het niet zo is dat er op de drie verschillende plaatsen drie verschillende reeksen komen te hangen. Het loopt een beetje door elkaar. De locaties zijn zo gekozen dat de werken het best tot hun recht komen. Die van Confessioni hebben ruimte nodig. Ze passen bijvoorbeeld heel goed in een kerk en minder in een gesloten galerij. De ruimte moet bijdragen aan de sfeer en symboliek die de werken oproept. Zo hing de reeks Confessioni in het Marca (Maarkedal), een voormalige kerk waar Kurt Defrancq een mooie monoloog aan heeft gekoppeld over vluchtelingen.
Confessioni komt voor een groot deel in het Liedtskasteel, maar de grotere werken zullen in De Passage tentoongesteld worden, omdat dit ook een oude kerk is. Kurt Defranq brengt opnieuw een monoloog maar dan in de reeks Fading Memories die in het huisvandeMens in Ronse zal komen. Deze reeks is eigenlijk gestart in opdracht van het Vermeylenfonds (waar ik als fotograaf werd bij betrokken op aanraden door Kurt Defrancq) waar ik intussen ook aan verder werk. Fading Memories is geïnspireerd op een boek van Gabrielle Wittkop, een Franse schrijfster die een goed boek over necrofilie gepubliceerd heeft, Le Nécrophile. Mij werd de vraag gesteld of ik daarbij passende foto's kon maken. Ze wilden mij eerst naar een kerkhof sturen om daar passende beelden te maken, maar ik werk zo niet. Bovendien zijn er mensen die al heel prachtige foto's hebben gemaakt van kerkhoven. Als ze mij vragen een reeks te maken rond een bepaald thema dan moet ik daar over nadenken en het thema tot mij laten doordringen: wat wil ik erover vertellen? Als ze mij aanspreken als fotograaf, en tussen aanhalingstekens 'kunstenaar', met een klein k-tje hoor, dan wil ik daar iets meer mee doen dan wat ze van mij verwachten. Ik ben daar enige tijd mee bezig geweest. Ben te rade gegaan bij verschillende mensen : wat is dat nu precies die necrofilie? Leg mij dat eens uit, hoe zit dat in zijn aard? Wat is bijvoorbeeld de definitie van necrofilie? Ik ben een vleeseter, ben ik dan ook een necrofiel? Je kan het heel ver drijven. Op een gegeven moment begon het voor mij duidelijk te worden wat ik wou doen met dit thema.
Voor deze reeks over necrofilie, Fading Memories, kwamen heel snel vragen op mij af: wat is de dood? Wat zijn herinneringen? Wat is houden van? Wat trekt je aan? Pas na een heel denkproces ontstond het idee om op metalen platen te gaan printen, die ik na de print laat roesten. De foto's roesten voor een deel weg en op die manier kon ik het thema opentrekken, zodat het niet enkel zou gaan over necrofilie. Een necrofiel is meestal ook niet geïnteresseerd in het geheel en is dikwijls gefixeerd op delen. En ook: wat herinneren wij ons? Wat herinner ik mij van mijn overleden vader? Dat zijn fragmenten van de gehele herinnering die zijn weggeroest om het visueel te duiden.
Voor Confessioni heb ik bijvoorbeeld panelen gemaakt die ik behandel om tot een bepaald visueel resultaat te komen. De bedoeling was een gevoel van oude schilderijen te creëren. Je voelt die lagen, het geeft een extra dimensie.
Een mooie benadering van een beladen onderwerp.
Ja. De vergankelijkheid van materie zit daar in. De overgang naar iets nieuws. Het is niet dat het weg is, want daar is nog iets, maar niet meer hetzelfde. Het gaat over de vragen die wij ons allemaal een beetje stellen. Op die basis heb ik die reeks gemaakt.
Maar wel geïnspireerd op het boek van Gabrielle Wittkop?
Dat zit er zeker nog in, maar ik ben ermee aan de slag gegaan en heb er iets nieuws van gemaakt. Wittkop is bijvoorbeeld ook sterk bezig met details en dat komt in de derde reeks dan ook weer aan bod. Als ik alleen in steden rondwandel, kijk ik meer naar de grond en de muren dan naar de omgeving. Ik hou van de details van steden. Zo was ik heel sterk onder de indruk van de details in de stad Palermo. Ik maakte daar constant foto's van stenen en tegels, foto's die ik later als achtergrond gebruikte voor de werken van Confessioni, en ik kwam tot de vaststelling dat we niet goed beseffen wat we ons precies herinneren. Als kind lopen wij op straat te spelen (vroeger zeker), en zijn we voortdurend creatief bezig. Kinderen zien figuurtjes, structuren en patronen. Dat het kubisme in die streken is ontstaan, heeft misschien wel te maken met herinneringen uit de kindertijd van deze kunstenaars. Ik zeg niet dat het waar is, maar ik had wel het gevoel dat deze kunstvorm wel daar ontstaan moest zijn.
Je gaat heel spontaan te werk en laat vooraf ideeën rijpen?
Inderdaad. Ik zoek, maar niet te hard. Ik laat het toeval komen. Wanneer ik te hard zoek, vind ik niets. Je moeten durven loslaten. Dat is iets wat ik geleerd heb van Dora van der Groen. Ik ben haar ooit mogen gaan portretteren en bij haar thuis hing een groot bord met daarop geschreven: loslaten. Ik vroeg haar wat ze daarmee bedoelde. Ze zei me dan dat je ook als acteur en ook als mens moet kunnen loslaten en even tot nul terugkeren. Ik vond dat heel mooi en dat is me altijd bijgebleven.
Terug naar de tentoonstelling. Je werken zullen dus door elkaar worden gehangen op verschillende locaties?
Het zit zo. In het huisvandeMens in Ronse komen er werken van twee reeksen, zowel Fading Memories als Traces with Faces. Die laatste zullen buiten te zien zijn. De achtertuin is daarvoor een prachtige locatie met die ruwe muren.
Dat is daar inderdaad een mooie plek geworden.
Dimitri De Smet (medeorganisator van de tentoonstelling): Het heeft inderdaad een ongetemd uiterlijk, wat ruw en dan achteraan waar de koffiebranderij is geweest, hebben we wat industriële elementen. Benny heeft al een paar werken meegebracht om te zien hoe ze daar tot uiting komen en het werkt.
Benny: De grote werken van Confessioni komen in De Passage, de ideale plaats dankzij de ruimte en lichtspeling. De foto die op de affiche staat komt daar in het groot aan de ingang te hangen. Dus als je binnenkomt, ga je die onmiddellijk zien hangen. In de Passage komt ook nog een deel van mijn nieuw werk dat aansluit bij Confessioni. Het sluit erbij aan omdat ik gebruikmaak van de dezelfde technieken maar ik probeer er een andere wending aan te geven. Het is opnieuw een zoektocht waar ik mijn focus leg op simpele bewegingen en houdingen van mensen. Iemand die koffie drinkt en naar buiten kijkt. Waar een dichter een gedicht over zou willen schrijven bijvoorbeeld. Dit moet nog volop groeien en vorm krijgen.
Gaat Kurt Defrancq voor deze tentoonstelling ook een monoloog brengen?
Kurt gaat een monoloog brengen die geschreven is door Lotte Lola Vermeer, een jonge Nederlandse regisseuse en schrijfster, en die een bewerking is van het boek van Gabrielle Wittkop. Zij heeft dat prachtig gedaan en eigenlijk gaat het veel meer over een zoektocht naar liefde, aftasten hoever liefde kan gaan, hoe mooi dat kan zijn. Het is feitelijk volledig weggetrokken van dat harde, obsessieve thema. Deze monoloog zal uitgroeien tot een totaalspektakel met de operazanger Philippe Defrancq en pianist Bart Buyle, aangevuld met professor Jan Verplaetse die een meer theoretische benadering brengt over de dood en onze beleving hiervan. Er ligt daar nog veel werk op de plank en het uitgewerkte geheel zal voor later zijn. Maar op de finissage van deze tentoonstelling zal er wel reeds een teaser worden voorgesteld. Ik hoop dat deze theatervoorstelling ook hier, in de Vlaamse Ardennen, zal worden opgevoerd. Zowel in Ronse als in Oudenaarde.
Zou je nog iets meer willen vertellen over de reeks Confessioni?
Zeker. Confessioni was een zoektocht naar wat we vandaag nog kunnen doen met symboliek. Er wordt nog weinig gewerkt met symboliek, symbolen zijn een beetje aan het verdwijnen uit onze maatschappij. Wat kan ik als fotograaf doen opdat mensen daarover opnieuw gaan nadenken? Ik ben dan gaan zoeken. Een zandloper en zijn symbolische betekenis kent iedereen nog wel. Maar symboliek zit ook in houdingen zoals smachten, verdriet, maar ook in voorwerpen, is sterk beïnvloed door de cultuur waarin we leven enz. Dat is de reden waarom Confessioni goed tot zijn recht komt in een kerk, omdat het daar volhangt met symbolen en zelfs wanneer er niets hangt, nodigt de ruimte van een kerk uit om contemplatief te kijken. Dus de reflectie op symbolen is een belangrijk onderdeel van Confessioni.
Maar niet noodzakelijk in hun christelijke betekenis?
Neen, maar het kan er wel inzitten. Ik heb geen problemen met onze geschiedenis. In mijn werk breng ik elementen die mij ooit geraakt hebben en christendom is daar een deel van. Het is een deel van onze geschiedenis en van onze cultuur. Zelfs al zijn we helemaal niet gelovig, we gebruiken toch veel woorden en cultuurelementen die rechtstreeks uit dat oude boek komen. Ik heb er mij gisteren nog op betrapt. 'De dorstigen laven', waar kun je dat anders vinden dan in de Bijbel? Het zou jammer zijn dat we die betekenissen zouden verliezen want dat zou een verarming betekenen van onze cultuur. Wat betekent dat, 'laven'? Weten onze kinderen dat nog? Hoe meer dat verdwijnt, hoe moeilijker het zal zijn om onze geschiedenis te begrijpen. Je ziet dat nu al aan bepaalde vormen van humor die niet meer mogen. Misschien terecht voor sommige thema's, maar daarom moet je de beelden niet weghalen uit de musea of moet je de tv-reeksen zoals die van John Cleese niet gaan censureren.
Dimitri: Ik heb recent Abu Jahjah horen spreken over zijn nieuwe boek waarin hij aanhaalt dat de Verlichting zichzelf aan het bedreigen is, we zijn het aan het weggooien. Hij sprak zeer goed en maakte duidelijk dat de wokebeweging een bedreiging is omdat ze willen censureren.
De vrije meningsuiting, waartoe ook kunstuitingen behoren, staan toch onder druk, niet? Wanneer bijvoorbeeld Ricky Gervais grappen maakt over vrouwen en transgenders, dan moet hij in zijn show al duidelijk uitleggen dat het om ironie gaat. Toch heeft hij zeer vijandige en onverdraagzame reacties gekregen. Hij reageerde daarop met te zeggen: 'Het is net omdat ik grappen maak over transgenders, dat ik ze inclusief benader en ze aanvaard.' Ervaar jij dat ook, Benny, dat de artistieke vrijheid meer onder vuur komt te liggen?
Tijdens een expo werd een van mijn werken beschadigd maar ik weet niet of dat banaal vandalisme was of een daad vanuit een geloofsovertuiging. Dat was in de Sint-Niklaaskerk te Gent. In het Oosten hing er een groot werk van een naakte vrouw in de houding van een kruis. Het werk stond pal voor het altaar. Ik heb daar vooraf met de pastoor over gesproken en afgetast wat ik wel en niet kon doen, en ik kreeg de volledige vrijheid. Het ging om een drieluik waarbij links en rechts ook nog telkens een werk stond opgesteld. Er was ook nog een werk met Adam die in identiek dezelfde positie stond als op het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck, maar met één verschil: de Adam van mijn werk kijkt naar de toeschouwer; bij Van Eyck is dit niet het geval. Ik heb Adam proberen te laten kijken met een vragende blik: 'Is het echt allemaal mijn schuld? Heb ik het allemaal om zeep geholpen?' Je moet dan ook nog weten dat die Adam Danny Ronaldo is, artistiek leider van Circus Ronaldo. Danny is voor mij de grootste poëet die ik al ben tegengekomen. Je moet daar eens mee praten. Wat Danny te vertellen heeft vanuit zijn levenservaring, zijn ongekunstelde inzichten, hebben mij steeds diep geraakt. Dus Danny staat op dat werk en op een dag, terwijl ik daar zelf ook aanwezig was, kwam er iemand van de bewaking mij vertellen dat er iets gebeurd was met mijn werk. Er was een kras in gemaakt met iets scherp. Ik vond het wel vreemd dat Adam geschonden werd, want in feite is daar niets op te zien buiten een vijgenblad. Ik zou eerder denken dat ze dan het kruisbeeld zouden schenden omdat dit voor mij het meest choquerende kon zijn voor echte gelovigen. Daar zie je een vrouw die gedeeltelijk naakt is. Dat is dus de anekdote. Het geeft een raar gevoel wanneer iemand mijn werk beschadigt. Ik vermoed zelf dat het toch om iemand ging die gechoqueerd was. Ik heb dat toen verzwegen en de pers er niet bijgehaald. Het was een mooie publiciteit geweest maar ik wil niet dat mijn werken op die manier in de belangstelling komen.
Wat ik mooi vond, was dat de deken achter die tentoonstelling stond. Ik ben vooraf ook gaan praten met de voorzitter van de kerkfabriek van Gent, via Rik Pinxten, en liet hem ook de foto's zien. Ik dacht dat ik een pot hete koffie over mij heen zou krijgen maar niets was minder waar. Toen ik hem vroeg of die werken in de Sint-Niklaaskerk zouden kunnen tentoongesteld worden, reageerde hij: 'Kunnen? Dat moet er komen!'
Wanneer start dan de tentoonstelling?
Dimitri: Er zijn twee vernissages. In het huisvandeMens in Ronse en in het Liedtskasteel in Oudenaarde en dan komt er ook nog één finissage maar waar die zal plaatsvinden, daar zijn we nog over aan het denken. De vernissage is dan op 10 september in het Liedtskasteel in Oudenaarde en 18 september in het huisvandeMens in Ronse maar de werken zullen vanaf 10 september ook al in Ronse te zien zijn. Het valt ook samen met de Open Monumentendag en een geleide wandeling over kant, niet de filosoof maar wel over de katoenen stof die in patronen in elkaar wordt gezet.
Benny, ik wil jou bijzonder bedanken voor ons gesprek. We kijken met grote belangstelling uit naar de overzichtstentoonstelling op al die mooie locaties.
Overzichtstentoonstelling Benny De Grove