23 augustus 2022
Valse profeten
Zover het oog kan zien, stapelen de koffers zich op. Ik sta in de aankomsthal van Heathrow al twee uur angstig te wachten. Het koffergebergte achter me geeft weinig hoop. Talloze reizigers hebben ten einde raad besloten om de luchthaven te verlaten, hopend dat hun bagage hen achterna komt. Te midden van de chaos moet ik glimlachen om de profeten die voorspelden dat COVID het einde zou betekenen van de luchtvaart. Gesloten grenzen en de angst om vast te komen zitten, zouden mensen weerhouden om op een vliegtuig te stappen. In allerijl dankten luchtvaartmaatschappijen hun mensen af.
De realiteit blijkt even anders. Hoe komt het toch dat we zo vaak de bal misslaan als we menselijk gedrag voorspellen? In vorige columns heb ik geregeld aangeklaagd dat we valse profeten te gemakkelijk een podium geven. Dramatische voorspellingen gaan erin als zoete broodjes, maar worden achteraf nooit getoetst.
Gelukkig zijn er nu twee wetenschappelijke studies die wel een poging doen om COVID-voorspellingen tegen het licht houden. In 2020, enkele maanden na de start van de pandemie, werd een set van voorspellingen voorgelegd aan experts en vergeleken met de voorspellingen van doorsnee mensen én met de reële situatie vandaag. Eén studie focuste op de epidemiologische aspecten van de pandemie met vragen als 'Hoeveel mensen zullen sterven aan COVID?' of 'Hoeveel mensen in de wereld zullen uiteindelijk besmet worden?' De andere studie richtte zich op de maatschappelijke aspecten van de pandemie: 'Welke gevolgen zal de pandemie hebben voor politieke polarisatie, criminaliteit, geboortecijfers, welzijn, eenzaamheid?'
De resultaten zijn ontnuchterend. De voorspellingen van experts over de medische impact van het virus waren duidelijk beter dan die van het doorsnee publiek. Goed nieuws voor de experts, ware het niet dat ze de gevolgen van COVID wel behoorlijk onderschatten. Gemiddeld hadden medische experts minder dan 2 van de 4 voorspellingen aanvaardbaar ingeschat. Bij de inschatting van maatschappelijke gevolgen gingen de experts helemaal de mist in. In deze studie waren de experts grotendeels psychologische wetenschappers. Hun voorspellingen bleken even slecht als die van het doorsnee publiek. Beide maakten dezelfde fouten en overschatten de maatschappelijke gevolgen van de pandemie. Menselijk gedrag blijkt veel stabieler dan we denken. Zelfs wereldwijde shocks veranderen niet fundamenteel hoe we denken en leven. Meer thuiswerk lijkt voorlopig een van de weinige blijvende maatschappelijke veranderingen.
Wat leren we uit deze eerste studies die COVID-voorspellingen tegen het licht hielden? Een grondige kennis van statistiek en epidemiologie hielp experts om het verloop van de pandemie beter in te schatten dan het publiek, maar de medische ernst werd uiteindelijk schromelijk onderschat. Gedragswetenschappers daarentegen overschatten niet alleen hoe veranderlijk menselijk gedrag is, maar overschatten ook hun eigen inzicht en expertise om dergelijke voorspellingen te maken.
Dit is een vervelende conclusie voor een gedragswetenschapper en maant ons aan tot meer schroom. De media en het brede publiek staan voor een moeilijke taak. U zou bijvoorbeeld kunnen denken 'Zie je wel, het loopt niet zo'n vaart met al die klimaatvoorspellingen', maar dan moet ik u eraan herinneren dat in deze studie de domeinexperts de gevolgen van de pandemie voor de gezondheid hadden onderschat, niet overschat. Daarom moeten we dringend leren om voorspellingen grondiger op hun wetenschappelijke merites te onderzoeken. Ondertussen gaan mensen nog steeds op reis, schudden elkaar de hand en pakken elkaar eens goed vast. Het stadsleven bruist als vanouds. Mensen worden verliefd, huwen en kopen huizen. Al is dat laatste nu wel veel duurder. Misschien moeten we volgende keer praten over hoe slecht de voorspellingen van economen waren.
(Dit artikel verscheen eerder in de krant De Tijd, 17 augustus 2022. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Frederik Anseel