Strikt gezien was Caroline Pauwels communicatiewetenschapster. De liefde voor filosofie, een studie die ze ooit in het voorlaatste jaar afbrak, heeft haar echter nooit losgelaten. Het bijzondere aan haar is ongetwijfeld dat zij die filosofie ook belichaamde, ze leefde, ze vorm gaf in haar omgang met anderen. Dat verklaart – meen ik – in grote mate de massaal grote emotionele weerklank die haar overlijden nu teweegbrengt bij zovelen.

Caroline noemde zich radicaal humanistisch. Dat radicale zit in het ten volle doorleefde aspect van de twee leidmotieven van haar denken: liefde en verwondering. Radicaal betekent hier dat Caroline die liefde en verwondering op een quasi organische manier haar leven liet kleuren en dan vooral haar interactie met anderen. In haar Verlichting als levenskunst, de uitgeschreven tekst van haar Karel Poma-lezing in 2018, schrijft ze dat het radicale humanisme zich vertaalt in de principes van vrijheid, gelijkheid en verbondenheid. 'Vrijheid staat voor vrij onderzoek: de verwerping van elk louter gezagsargument en de waarborg van de vrije oordeelsvorming. Gelijkheid staat voor ons voor gelijkwaardigheid en erkenning van diversiteit. Verbondenheid staat voor onze betrokkenheid op de grote maatschappelijke uitdagingen en onze zorg voor een respectvolle omgang met de medemensen en de wereld.' Op zich kan dit citaat zonder veel discussie in een algemeen aanvaarde visie op humanisme gesitueerd worden. Het is niet meteen met deze woorden dat Caroline Pauwels zich tot die unieke dame maakte die ze was. Pas in het verdere radicale doordenken van deze visie blijkt de kracht en de noodzaak van het humanisme dat zij verdedigde en leefde. Ze trekt dit denken op twee manieren door: theoretisch en praktisch.

Qua theorie laat ze dit radicale verlichtingshumanisme zichzelf niet opsluiten in een hokje dat defensief en agressief tegelijk is. Defensief: kom onze waarden niet bedreigen. Agressief: wil u emanciperen, aanvaard dan die waarden van ons. Twee actuele perspectieven bedreigen voor Caroline Pauwels momenteel wat zij als een radicaal humanisme beschouwt. Enerzijds vreest ze het toenemende instrumentaliseren van Verlichtingswaarden. Verlichting wordt er een wapen ter uitsluiting van andersdenkenden. Ze noemt nationalisten en populisten als de wapenhelden van dienst. Anderzijds krijgt het Verlichtingshumanisme af te rekenen met aanvallen vanop verondersteld progressieve flank. De Verlichting wordt dan in één adem genoemd met imperialisme en kolonialisme. Caroline weet ook wel dat 18de-eeuwse Verlichtingsfilosofen, om enkel maar Immanuel Kant te noemen, zonder meer racistische uitspraken hebben gedaan. De enige repliek daarop kan zijn om die Verlichting te actualiseren. Verlichting is geen gefixeerd gegeven dat tot één bepaalde cultuur zou behoren. Voor Caroline is het een houding, een activiteit, een manier van in het leven staan. Nog een citaat uit de Karel Poma-lezing: 'We moeten de Verlichting tonen als een universele vorm van levenskunst, waarvan we aanzetten en elementen vinden in verschillende periodes in de geschiedenis en op verschillende plaatsen in de wereld'. Dat is voor haar een open project, een boek waaraan steeds verder wordt geschreven. En Caroline Pauwels ziet het als een uitnodiging aan andere tradities om naar overeenkomsten te zoeken. Zie dan dit prachtige citaat. 'Met andere woorden: we moeten de Verlichting uitdragen als een levende en open traditie, die ons, wat onze achtergrond ook is, geconfronteerd met de wisselvalligheden van het leven, zingeving, inspiratie en houvast kan bieden. Deze oefening impliceert dat de Verlichting niet langer westers is, als ze dat ooit al was, maar op termijn, in dialoog met de andere, evolueert naar universaliteit.' Dat zie ik als het theoretische radicale doordenken van een geactualiseerd verlichtingshumanisme. Wik en weeg haar woorden: dit ís radicaal. Noem het gerust de radicaliteit van de liefde, in dit geval de Amor Mundi, een liefde voor de wereld die Caroline bij haar lievelingsfilosofe Hannah Arendt vindt. 'De liefde voor de wereld is in haar visie een verantwoordelijkheid die we hebben tegenover alles en iedereen. "Zorgen voor de ander die jou tot mens maakt", zoals ze het zelf omschreef.' Liefde is geen vrijblijvende activiteit: 'Amor Mundi herinnert ons aan onze plichten', luidt het verder nog in Ronduit. Die plichten hebben te maken met pluraliteit, een pluraliteit die Caroline wenst te omarmen, net als Arendt.

Dan is er die praktische dimensie van Carolines radicale humanisme. Ik zou het omschrijven als haar uitdijende cirkels van verwondering. In Ronduit. Overpeinzingen van een possibilist gebruikt Caroline Pauwels het beeld van de cirkel als symbool voor een verzet tegen hokjesdenken. Ze ziet het leven als een beweging van cirkels. Dat gaat van de persoonlijke levenssfeer naar de universiteit, naar de samenleving, naar de wereld. 'Cirkels zijn dynamisch en vol mogelijkheden. Ze reflecteren mijn geloof in het possibilisme, in de mogelijkheid van een betere toekomst.' Dit possibilisme ziet zij ook als het verlengstuk van humanisme en Verlichting. Het radicale hiervan begon bij Caroline als in de eerste cirkel: wie ze was, hoe ze was, hoe ze met anderen omging. Verwondering is daar de leidraad. Vanuit die eerste cirkel, de eigen existentie, geeft die verwondering kleur aan een leven van verbondenheid met anderen. Nog in Ronduit: 'Verwondering begint bij de eerste vraag die je stelt'. Van Socrates weet ze dat wijsheid begint bij verwondering. Voor Caroline was verwondering een praktijk, haar manier van communiceren met anderen, met de wereld. 'Verwondering is de motor van ons bestaan. Zonder verwondering zouden onze talenten onontdekt blijven, ook voor onszelf, zouden we niet in staat zijn grenzen te verleggen, zouden we niet kunnen uitgroeien tot onze betere ik, zouden we niet openstaan voor levensplezier en geluk.' Het radicale van de humanist Caroline Pauwels was dit uitnodigende gebaar van haar verwonderd in het leven staan. In haar vragen, haar bevragen van anderen, deelde ze die verwondering als een uitnodiging aan anderen om samen aan een betere wereld te werken. In Ode aan de verwondering: 'Verwondering is wat ons voortstuwt, wat maakt dat we onze talenten ontplooien, dat we onze grenzen verleggen, dat we boven onszelf uitstijgen en, uiteindelijk, geluk vinden in wat we doen'.

'De verwondering houdt nooit op', schrijft Caroline nog in haar Ode. Ik denk dat zij het goed zou vinden dat we dit ook als een uitnodiging lezen, nu na haar dood. Zoveel schoonheid in één persoon, lieve Caroline. Daarom wou ik het niet hebben over een vriendschap, maar over mijn liefde voor jou. Een van die vele vormen van liefde. Ik ga je missen. De wereld heeft mensen als jou nodig. Moed en hoop zijn nodig om radicaal voor het positieve te kunnen kiezen, schrijf je. In die moed en hoop die je anderen getoond hebt, ga je verder leven, verder inspireren.

(Tekst oorspronkelijk gepubliceerd op marcvandenbossche.be, overgenomen met dank aan de auteur.)