7 januari 2019
Hommage aan de Afro-Amerikaanse dichter Keorapetse Kgositsile (1938-2018)
-
Mandela's Sermon
Blessed are the dehumanized
for they have nothing to lose
but their patience
False gods killed the poet in me. Now
I dig graves
with artistic precision
Blessed are the dehumanized
for they have nothing to lose
but their patience
False gods killed the poet in me. Now
I dig graves
with artistic precision
In de jaren zeventig en tachtig organiseerde de Anti Apartheids Beweging Nederland (AABN) protestmanifestaties tegen de blanke minderheidsregering in Pretoria. Naast prominente Nederlandse schrijvers, onder wie Bert Schierbeek en H.C. ten Berge, traden in maart 1976 Surinaamse, Antilliaanse en Zuid-Afrikaanse ballingen op in het politiek-cultureel centrum De Populier. Aan de conferentie Kunst tegen Apartheid/Art contra Apartheid, een groots opgezet evenement in Amsterdam, en de brochure zwart op wit. een ander zuid-afrika heb ik al eerder beschouwingen gewijd, zie hier en hier.
Een van de prominente gasten op het Werkcongres Zuidafrikaanse Kunstenaars, tegelijk auteur van door de literatuurwetenschapper Mineke Schipper vertaalde gedichten (zwart op wit), is de op dat ogenblik achtendertigjarige Zuid-Afrikaanse schrijver Keorapetse Kgositsile. De gelegenheidspublicatie bevat werk van méér Zuid-Afrikaanse verzetsstrijders, onder wie Breyten Breytenbach (enkele maanden eerder veroordeeld tot een gevangenisstraf van negen jaar), Dennis Brutus, Alex de Guma, Mazisi Kunene, Wally Serote en Adam Small. Een van de initiatiefnemers was Adriaan van Dis, medeoprichter van het Steuncomité Breyten Breytenbach en als journalist een sleutelfiguur in de media-aandacht voor de schrijver en antiapartheidsstrijder in Nederland.
Keorapetse William Kgositsile, beter bekend onder zijn artiestennaam Bra Willie, was enkele jaren later weer present in Amsterdam tijdens de conferentie De kulturele stem van het verzet/The Cultural Voice of Resistance (13-18 december 1982). Naar aanleiding van het interdisciplinaire en transnationale neerlandistieksymposium Cross-Over in Aruba (Oranjestad) kreeg ik eind 2017 de gelegenheid over de aanwezigheid van Surinaamse en Antilliaanse proteststemmen in de Nederlandse culturele boycotbeweging te spreken. Onder anderen Frank Martinus Arion (Curaçao) en de Surinaamse schrijvers Astrid Roemer en Edgar Cairo kregen een spreekbuis. De bijeenkomst is van start gegaan met discussieteksten van Bert Schierbeek en Keorapetse Kgositsile. Die laatste trad op het eind van de week op tijdens Poëzie tegen apartheid in De Balie, samen met de ook al in ballingschap verkerende Zuid-Afrikanen Lindiwe Mabuza, Cosmo Pieterse en Wally Serote.
Naar aanleiding van het voorbereidend onderzoek in het door Adriaan van Dis gedeponeerde Breytenbach-archief in het Literatuurmuseum (Den Haag) mocht ik de humanistische en Pan-Afrikaanse bevrijdingspoëzie van Kgositsile ontdekken. Aanbevelenswaardig is hier even tussen haken zijn anthologie The Word Is Here. Poetry from Modern Africa (1973).
De biografische achtergrond is bekend. Als lid van het African National Congress (ANC) verbleef hij vanaf 1962 in exil in de Verenigde Staten. Sinds 1960 en het bloedbad van Sharpeville op 21 maart 1960 was het ANC een verboden partij in Zuid-Afrika. Kort na de opsluiting van Mandela op Robbeneiland publiceerde hij zijn debuutbundel New Age. Hij studeerde aan Columbia University en speelde een rol bij de oprichting van het Black Arts Theatre in Harlem. Kgositsile, auteur van politieke poëzie in onder meer de vroege bundels Spirits Unchained (1969) en My Name is Afrika (1971), behoort tot de meest krachtige stemmen van de Black Consciousness Movement. Naast het maatschappijkritische dichtwerk en zijn bemiddelaarsrol in de Afro-Amerikaanse cultuur, geniet hij bekendheid als begenadigd performer-artist en jazzcommentator. Op de biografische Wikipedia-pagina staat vermeld dat hij een brugfunctie waarnam tussen de Afrikaanse literatuur en de Black Poetry van Amerika. Hij is overigens de vader van de bekende rapper Earl Sweatshirt.
Na passages in Dar es Salaam en Nairobi, als professor in de literatuurwetenschap, keerde Kgositsile na de vrijlating van Mandela (1990) en de opheffing van apartheid terug naar zijn vaderland. Dankzij de inspanningen van de Zuid-Afrikaanse schrijversvereniging COSAW (Congress of South African Writers) is Kgositsile erin geslaagd de zelfbloemlezing When the Clouds Clear (1990) uit te geven. Tijdens bijna drie decennia van ballingschap in de VS, Tanzania en Kenia, en later in zuidelijk Afrika kreeg de schrijver en verzetsstrijder niet de kans zijn gedichten uit te geven in Zuid-Afrika. Keorapetse Kgositsile is lang niet de enige schrijver die door het totalitaire regime in Pretoria publicatieverbod kreeg opgelegd. De verboden en gecensureerde boeken van witte Zuid-Afrikaanse schrijvers zijn bekend (zoals Breyten Breytenbachs ’n Seisoen in die paradys, André Brinks Kennis van die aand, Etienne Lerouxs Magersfontein, O Magersfontein!, John Miles' Donderdag of Woensdag). Vooral 'bruin en swart skrywers', onder wie de Afrikaanssprekende S.V. Petersen, P.J. Philander, Adam Small, Peter Snyders en vele anderen, kregen geen publicatiekans in het reguliere uitgeefcircuit. De infrastructuur voor literaire uitgaven van niet-blanke schrijvers – de term 'blank' is in een postkoloniale context niet langer gangbaar – was gedurende lange tijd zelfs onbestaande, tot vele jaren na apartheid. Dat geldt des te meer voor literatuur in de zogeheten zwarte Afrikatalen zoals Zoeloe en Xhosa.
Het werk van Kgositsile is, ondanks de Nederlandse vertalingen in de jaren zeventig en tachtig, in ons taalgebied te weinig bekend. De schrijver die in 2006 de eretitel van Zuid-Afrikaans National Poet Laureate ontving, behoort nochtans tot het kruim van de literaire schrijvers van Afrika. Toen ik mij verdiepte in de Nederlandse culturele boycotacties en de poëzie van Bra Willie zich geleidelijk ontvouwde, uploadde ik een artikel met audiovisuele opname waarin de schrijver het voor hem meest inspirerende boek toelichtte.
Black Boy (1945) is een beroemde autobiografische roman van de Amerikaanse auteur Richard Wright die handelt over de kinder- en adolescententijd in de VS, de verwerping van het religieuze geloof en de keuze voor 'Black Communism'.
Op YouTube zijn trouwens meer opnames te bekijken van Kgositsiles optredens tijdens poëziefestivals. Op innemende wijze leest Kgositsile, Afrikadichter in de diaspora, zijn gedichten waarin hij de stem van de (verdrukte, vrijheidslievende) mens vertolkt. Zijn schrijfwerk is de expressie van het humanistische gedachtegoed en de politieke strijdvaardigheid van een Afro-Amerikaanse dichter. Beklemmend zijn deze regels in het gedicht No Serenity Here:
our memories of struggle
refuse to be erased
our memories of struggle
refuse to die
my mothers, fathers of my father and me
how shall I sing to celebrate life
when every space in my heart is surrounded by corpses?
whose thousand thundering voices shall I borrow to shout
once more: Daar is kak in die land!
our memories of struggle
refuse to be erased
our memories of struggle
refuse to die
my mothers, fathers of my father and me
how shall I sing to celebrate life
when every space in my heart is surrounded by corpses?
whose thousand thundering voices shall I borrow to shout
once more: Daar is kak in die land!
Vooral in recenter werk hanteert de auteur een geritmeerde parlandostijl en groeit zijn renommee als performance poet, een dichter van twee continenten en vertolker van de Black Movement in Afrika en Noord-Amerika. Ook in zijn wetenschappelijk werk heeft hij voortdurend aandacht besteed aan geschreven en orale tradities, met name de Tswana-literatuur.
Na de transitieperiode in Zuid-Afrika (1990-1994) en de verkiezing van Mandela als president nam de schrijver en literatuurprofessor verschillende ambtelijke functies waar. Zo was hij adviseur van de minister van cultuur. Bijzonder ontroerend is wat zijn ex-vrouw Baleka Mbete voor het Zuid-Afrikaanse parlement zei, in haar hoedanigheid van assembleevoorzitter, na het overlijden van Keorapetse Kgositsile (79) op 3 januari 2018: 'The remarkable legacy of Bra Willie‚ as he was affectionately known‚ cannot die‚ but will live on to continue to inspire many to use culture to advance the development of people of South Africa'.
Meer van Yves T'Sjoen