17 juni 2022
Zorgrobot
Weinig maakt me zo kwaad als (de idee alleen al van) de zorgrobot. Voor je me verwijt een atavistische nostalgicus te zijn eerst dit: ik ben absolute bewonderaar én voorstander van automatisering. In mij schuilt nog steeds het kind dat ervan droomt de uitvinder van het perpetuum mobile te worden.
Als er één iets is dat ik als vrucht van vooruitgang beschouw, dan is het onze kennis van fysica en scheikunde. Dat we niet met honderden nog dat veld op moeten om met verkleumde handen de bieten uit de sompige aarde te moeten rukken, vind ik bijvoorbeeld meer dan de moeite waard. Want hoe indrukwekkend ook dat schilderij De bietenoogst van mijn naamgenoot Emile daar in Deinze is, mij vervult het vooral met afschuw. Claus is een meester, zijn coloriet zorgt ervoor dat ik van de ingebeelde koude spontaan op mijn vuisten begin te blazen als ik voor dat werk sta.
We mogen alle bollebozen, schoolmeesters en ingenieurs die onze tsjevenscholen en athenea hebben voortgebracht dankbaar zijn. Hun uitvindingen maken dat we onze kinderen niet meer moeten opvoeden met dat trieste lot voor ogen, te weten krom gewerkt, versleten en afgestompt te zijn op vijftig na een leven waarin ze gereduceerd worden tot grijparmen en verdoofd worden met het geloof dat zij daartoe geroepen worden, ter voorkoming van het goddelijke lot van de armoede.
'Hier laat ik je los, Tim’ mag dan nog jaarlijks in de top tien zitten, ik ben blij dat landbouwmachines en andere (naar mijn gevoel te groot geworden) gedrochten van de agro-industrie ons verlost hebben van de idolatrie van de zwetende ruggen en het daaropvolgende gestoei in het hooi. Ik zwijg bewust over de vleesetende wreedheid van wie dat vers gebraden kalf nog immer lust.
Enfin, de geweldenaars die machines gingen stukslaan omdat ze het ontslag van de arbeiders tot gevolg hadden, vinden in mij dus geen medeplichtige. Het ware slimmer geweest om de opbrengst van die machines op te eisen en voor algemene werktijdverkorting te gaan.
We zouden integendeel voor nog meer automatisering moeten ijveren. Dan hoeven er misschien geen honderden kinderen in de vlammen om te komen ergens in het verre oosten, om zeeschepen vol te stouwen met goedkope T-shirts. Dan hoeven misschien ook geen rijen zot gedraaide lagekostenconsumenten hun tenen nat te maken om een paar uur in de regen te staan aanschuiven op de Meir voor de opening van een hippe pop-upstore. Als je goederen door een druk op de knop naar behoefte door machines kan laten produceren, hoeft al die onderdrukking niet, noch aan de kant van de productie, noch aan de zijde van de consumptie.
We moeten alleen het juiste doel voor ogen blijven houden. Al die uitvindingen en die fabrieken moeten ons toelaten om dom, vuil en gevaarlijk werk uit de wereld te helpen. Om iedereen te voeden, te verwarmen en te kleden zonder daar uitgeput te moeten bij neervallen. Om minder van dat soort werk te moeten verrichten, om minder fysieke kracht te moeten verspillen, maar vooral om meer tijd te hebben voor elkaar. Dat laatste blijkt evenwel steeds minder het geval.
Al ons dagelijks gewroet zou eigenlijk dat ene doel voor ogen moeten hebben: 's avonds bij het haardvuur, of voor mijn part tijdens een geestverruimende ochtendwandeling met de overbuur, ervaringen, dromen en verlangens te kunnen uitwisselen. Automatisering dient om minder te moeten werken en niet om dat ene ding dat ons menselijk maakt, die ontmoeting, onmogelijk te maken door er geen tijd meer voor te hebben, waardoor we de ontmoeting godbetert zelf gaan automatiseren.
Nu heb ik er mij al bij neergelegd dat we met de automatisering altijd maar nieuwe menselijke arbeid gaan uitvinden en dat aan die surrealistische ratrace niet direct een einde lijkt te komen. De wereld staat vol computers en machines, maar blijkbaar zijn er nog altijd – en steeds meer – handen tekort.
Toch is vooral de zorgrobot voor mij het symbool bij uitstek van hoe de productie niet langer ten dienste staat van de mens, maar de mens in tegendeel aan zich onderwerpt. Hoe het hem opslokt als een onderaardse duivel in de hel van Michelangelo’s laatste oordeel.
Als de automatisering als effect heeft dat we de tijd die we voor elkaar overhouden in de winter van ons leven zelf nog eens gaan automatiseren, met vernederende vereenzaming tot gevolg, dan moet toch niet alleen een belletje maar een hele beiaard afgaan?
Dan moeten we toch wakker worden uit die slavernij? Dan moeten we dat Egypte toch ontvluchten hoe sneller hoe liever, al betekent dat veertig jaar door de woestijn? Want maak je geen illusies, als we zelf onze ouderen terug willen verzorgen en we minder tijd willen steken in geestdodende arbeid die we als intellectuele grijparmen achter die computers in die sulferdozen naast één of andere spoorweg verrichten, dan zal de grijpmachine van het kapitaal sputteren en zullen we gestraft worden met minder koopkracht.
Foert koopkracht dan. Het gaat om onze vrijheid mens te willen zijn. Tijd willen we voor elkaar en zelfs als ik het allemaal niet goed meer op een rijtje heb, wil ik een echte hand die me streelt en die me een kopje koffie inschenkt, ook al hou ik de dienster verkeerdelijk voor mijn kleinkind.
Dat moet het doel van vooruitgang zijn. Laat je niet ringeloren, laat je niet wijsmaken dat we allemaal te oud worden om nog zelf voor elkaar te kunnen zorgen. Als de kapitaalsmachine er niet kan voor zorgen dat we het meest essentiële, namelijk mens te zijn voor elkaar, op het cruciale einde van onze dagen kunnen waarmaken, dan is die geen haar beter dan de heerszuchtige boer die ons voor een armoestuiver in elkaar deed stuiken tijdens mistige bietenoogsten. Dan is er voor mijn part geen vooruitgang.
Als er een collectieve verbranding van zorgrobots wordt georganiseerd na de hoogmis, dan sta ik op de eerste rij. Met overgave zal ik schreeuwen 'dood aan Zora‘! Ik sta vooralsnog open voor andere strategieën, maar één ding zeg ik u: Zora moet ik niet.
Meer van Hans Claus