Op het moment dat ik dit schrijf, ervaren we na een lange periode van vrede in dit reeds met overvloedig bloed gedrenkte eeuwenoude continent, opnieuw een weerzinwekkende oorlog. Het rauwe Guernica-toneelstuk wordt aangevuurd en opgezweept door één autocratisch heerschap en zijn sadistische trawanten die de knepen van het vak bij de voormalige KGB leerden. En die blijkbaar erg boos zijn omdat het met Lenin-lijm en Stalin-kabel aan elkaar gewurgde Sovjet-gedrocht destijds implodeerde. Het extreme miljardenneoliberalisme dat ze na hun verraad aan de revolutie gretig farizeïsch omgordden, vormt een andere giftige voedingsbodem. Giet daar nog de (on)orthodoxe anti-gay-pride-saus van de miljarden vergarende patriarch Kirill (lees spirituele adviseur van Poetin) over, en het macabere maal is compleet. Je kan je overigens afvragen hoe zoveel frustratie überhaupt in zo'n klein (geschapen) presidentenlichaam past. Dat fysieke tekort zou het een en ander kunnen verklaren. De waan en (des)illusionaire arrogantie waarbij de stalinistische top het recht meent te claimen om het Slavische volk manu militari te moeten unificeren, is ontstellend. Ze maken daarvoor veelal arme, jonge, nietsvermoedende Russische soldaten wijs dat hun 'denazificatieopdracht ertoe zou leiden dat ze al huppelend onder bloemen zouden worden bedolven als was het de bevrijding van het Vierde Rijk. Karl Marx' 'opium van en voor het volk' steekt hier uitermate cynisch de kop op bij een horde ex-KGB'ers, niet? Ik verklaar me nader. Totalitaire regimes à la nazisme en fascisme, maar ontegensprekelijk ook het decennialang moordende communisme, vertonen erg veel gelijkenis met (fundamentalistische) religies. Eén leider of goeroe, totalitair eenheidsdenken en een leer die als absoluut dogma (vaak met brutaal geweld) wordt opgedrongen. Onderdrukken van enige kritische reflecties en vrije pers, brainwashing, totale afbraak van elk individueel zelfbeschikkingsrecht, foltering, moord, intimidatie. En uniforme alomtegenwoordige symbolen en semantiek als hamer, sikkel, swastika, en nu dus de fameuze Z, waar de massa en plein public gretig mee rond de oren (wordt ge)kletst. Als klap op de vuurpijl: het balsemen van leiders alsof het stijf gelakte relikwieën of heiligen zijn. En deze publiek tentoonstellen in bombastische mausolea als bedevaartsoord. De stoet is lang en oneindig en de vergelijking jammerlijk sprekend. Mundus vult decipi, ergo decipiatur? Of eerder Alexander Solzjenitsyns 'Nous savons qu'ils mentent. Ils savent qu'ils mentent. Ils savent que nous savons qu'ils mentent. Nous savons qu'ils savent que nous savons qu'ils mentent. Et, pourtant, ils persistent à mentir'? Wellicht beide.

Het oorlogsdrama voltrekt zich nota bene op ongeveer 1500 km van waar u en ik aan het betere glas wijn, bubbels of ander lekkers sippen. Terwijl we aan de eveneens vaak rijkelijk gevulde tafel mekkeren over vermeende inbreuken op onze mensenrechten en vrijheidsbeleving, die onder andere veroorzaakt zouden zijn door het verplicht moeten tonen van een certificaat voor een vaccin. Vaccins waarvan wetenschappelijk via dubbelblind- en andere op evidencebasedgestoelde proeven is aangetoond dat het zwakkeren in onze maatschappij beschermt. Leven in het kabbelende westen is ontegensprekelijk godgeklaagd … Voeg daar aan toe dat wij, dankzij de verlichting, volgende verwezenlijkingen hebben kunnen creëren: een democratische rechtstaat (Hobbes, Locke …), vrijheid van meningsuiting en pers (Spinoza, Voltaire, Diderot, Thiry d'Holbach etc.), scheiding der machten (Montesquieu) en scheiding van kerk en staat (Koerbagh, Spinoza), humanistische (Montaigne, Rousseau) justitie (Cesare Beccaria), en een liberale markteconomie gecorrigeerd met een socialezekerheidssysteem om u tegen te zeggen. Sommigen beseffen zelfs niet meer in wat voor een vrije wereld we hier leven, en wat daarvan aan de basis ligt.

Net dit individuele zelfbeschikkingsrecht en optimistisch verlichtingsdenken maakt de nieuwe autocraten à la Poetin, Xi Jinping, Bolsonaro, de ayatollahs en Assad compleet hondsdol. Ze doen het, bijna letterlijk en net als religies in de geschiedenis trouwens, in hun broek voor deze collectieve humanistische vrijheidsbeleving.

De vraag rest hoe we deze gruwel en waanzin kunnen keren en/of vermijden? Moeten we met z'n allen – ik ga kort door de bocht – in kleermakerszit John Lennon's Give Peace A Chance neuriën? Ik vrees dat een would-be-god-de-vader die tegenwoordig aan een potsierlijk lange tafel blijkt te resideren en geen enkel respect voor mensenrechten kent, daar weinig oren naar zal hebben. Het antwoord op die vraag is naar mijn bescheiden mening drieledig. Wapens zijn, hoe verwerpelijk ik ze in se ook vind, absoluut noodzakelijk. De genocides die zich in Sarajevo en de Balkan hebben voltrokken in de jaren '90, zouden geenszins zijn gestaakt enkel en alleen door diplomatie. Daar waren, jammer genoeg, straaljagers en supersonische bommen voor nodig. Verder is het ook mijn absolute overtuiging dat de Sovjetexpansiedrang tijdens de Koude Oorlog zeker is beperkt door het plaatsen van kernraketten in West-Europa. Hoe waanzinnig die wapens en hun aantal ook zijn, ze vormden een schild tegen een inval uit het oosten. Een goede Russische kameraad en collega waarmee ik in de VS studeerde, heeft me dat trouwens jaren geleden bevestigd. Hij heeft – om toegelaten te kunnen worden om rechten te kunnen studeren in Moskou – zes jaar in het Rode Leger moeten dienen. Twee jaar in Siberië, als officier, en vier jaar in voormalig Oost-Duitsland. Alle plannen voor een inval in het Westen, uitgetekend tot op de vierkante millimeter, lagen klaar. En daar werd dagelijks op geoefend, verzekerde hij me. Desalniettemin zijn wapens zeker niet het enige middel om drama's zoals die zich nu in Oekraïne afspelen te vermijden. Professor Hendrik Vos van de UGent schreef daar onlangs een sterk artikel over. Economische sancties en ingrepen kunnen dat ook zijn, maar zijn zeker niet het ultieme redmiddel. Zo kiezen verschillende multinationals momenteel om miljoenen dollars of euro's aan winsten op te geven op basis van een ethisch no pasarán. Het 'dit is er ver over' van dergelijke economische grootmachten is minstens hoopgevend te noemen. Diplomatie en blijven praten moet daarbij ook primordiaal zijn.

Maar het belangrijkste (en derde) 'wapen' ligt, mijns inziens, in het (vrijzinnig) humanisme als way of life. Enig cynisme is mij met deze evident contradictorische titel niet vreemd, maar dit geheel terzijde. Voor dit derde argument ook even terug naar de fameuze 'Z', die nu de nieuwe hamer en sikkel of swastika blijkt te zijn. Verweven met de slogan svoich ne brosajem, wat zoveel betekent als: 'We laten de "onzen" niet in de steek', maakt deze semantiek steenhard duidelijk dat het 'wij'-'zij'-denken heer en meester is. Humanisme en vrijdenken kunnen net dan het sterkste wapen zijn om dit meedogenloze onderscheid zacht de kop in te drukken. Deze levenswijze kan net heel duidelijk maken dat er geen wij of zij bestaat. Maar enkel ons. En 'wij' vertonen meer gelijkenissen met elkaar dan verschillen. Er bestaan geen 'zij'. Dat educatieproces is een werk van lange adem. Laat ons daarom, via onderwijs, opvoeding, kunst, lezingen, boeken, wetenschappelijke en technologische vooruitgang, hier ten volle op inzetten. Deze taak ligt bij u en mij. En alle kleine beetjes tolerantie, altruïsme, mededogen, respect voor mensenrechten, verdraagzaamheid, kritisch denken, ontmaskeren van fake news, respectvol debat, juridische zekerheid en gelijkheid, alsmede optimistisch verlichtingsdenken om de neuzen in diezelfde welvarende richting te krijgen, kunnen helpen. Zij vormen mijns inziens een derde belangrijke sleutel op de deur (en een 'wapen') om deze waanzin achter ons te laten en te vermijden, ook al is dit op lange termijn. Brutale autocraten krijgen van deze waarden en levenswijze letterlijk angstzweet. Het is de smaak van de vrijheid, Vladietje en co: u weze gewaarschuwd, die honger wordt niet snel gestild ...