29 maart 2022
African time
Ik durf er mijn hand niet voor in het vuur te steken, maar ik meen het ergens in de Volkskrant gelezen te hebben hoezeer het van een tekort aan respect getuigt, wanneer je een zwarte bestempelt als opgewekter en speelser. Dit soort hersenspinsels schijnt een typisch product van neokolonialistisch denken te zijn, dat nu eenmaal eigen is aan elke blanke. In De Groene Amsterdammer vind ik dan weer een column van een andere Afro-Europese vrouw die juist het tegendeel beweert, namelijk dat 'witte mannen die de dienst uitmaken verzuurd zijn'. Tja, tracht die twee opinies maar eens met elkaar te rijmen. Zijn mensen van kleur nu wel of niet opgeruimder dan de anderen?
En mea culpa, tot mijn scha en schande moet ik bekennen dat ik op mijn dokterskabinet altijd bijzonder graag zwarten ontving, omdat zij vaak voor de vrolijke noot zorgden te midden van alle kwel en kommer die ik op een werkdag soms diende te aanhoren. Het kon er ongemeen plezierig aan toegaan op een consultatie want, jongens, wat werd er veel afgelachen. Wist ik toen veel natuurlijk dat zoiets niet hoorde, dat samen pret maken met iemand van kleur niet politiek correct was.
Toch durft Marleen Temmerman – de gynaecologe die aan het hoofd staat van de vrouwenkliniek in Mombasa, Kenia – zover te gaan om die vermeende opgeruimdheid onder de zwarte bevolking te 'verklaren'. Lichamelijke constitutie en levensverwachting zijn zo precair op het Afrikaanse continent, oppert zij, dat mensen de filosofie huldigen maximaal te moeten genieten van elke dag die hun gegeven is.
Duizendmaal sorry dus voor de enorme lachbuien die Rugiatu Barrie en mij weleens durfden te overvallen tijdens een van de raadplegingen. De patiënten in de wachtzaal keken er vaak vreemd van op – verzuurde blanken natuurlijk, dat slag. En deze dame uit Sierra Leone kon het haast niet geloven dat ik nog nooit in Afrika was geweest, want ik droeg de geest van het werelddeel in mij. 'You're a white black man', zei ze me dan. En die benaming draag ik nog altijd als een eretitel: 'een blanke zwarte'.
Onnodig te benadrukken hoe verwerpelijk het is iemand denigrerend te horen praten over mensen met een ander kleurtje. Alleen kan mijn verstand er niet bij dat ook het tegenovergestelde blijkbaar verkeerd is. Clarice Gargard, een journaliste wier ouders uit Liberia stammen, bezocht in 2019 bijvoorbeeld de tentoonstelling van Viviane Sassen met allemaal foto's van zwarte mensen. Hoewel Cargard als reporter van 'prachtige' kiekjes gewaagde, vond ze die toch 'schuren': 'Dat komt doordat Viviane Sannen, als wit persoon, door de donkere huid gefascineerd raakte en daarvan haar levenswerk maakte, waardoor de zwarte mens weer eens tot zijn huidskleur gereduceerd wordt'. Tommy Wieringa repliceert hierop in NRC: 'Het getuigt vooral van slordig denken om een fascinatie te verwarren met een reductie. Niet Sassen reduceert de zwarte mens tot zijn huidskleur, Gargard doet dat hier voor haar, om haar daarna te kunnen diskwalificeren. Ze bekijkt het werk niet met haar ogen maar met haar opvattingen.'
Opmerkelijk toch dat woke-activisten bijna altijd vrouwen zijn. Zij zetten zich in voor een gerechtvaardigde zaak, maar menen die te kunnen dienen met het onderuithalen van dingen die bevestigd worden door de doelgroep zélf, door de mensen voor wie ze juist opkomen. Right for the wrong reasons. Waarom het licht van de zon per se willen ontkennen? Keert zo'n politiek zich niet tegen jezelf en tegen de strijd die je levert?
Zo wacht Gloria Wekker nog steeds op 'erg diepgravende analyses' die verklaren waarom Marokkaans-Nederlandse jongens niet uitgenodigd worden op een sollicitatiegesprek vanuit het excuus dat 'zij altijd te laat zijn'. Toch komt de Franse uitdrukking 'rendez-vous arabe' niet zomaar uit de lucht vallen.
Een Tunesische collega-huisarts van me, Mohamed Sahbi Rammah, waagt het zelfs uit te varen tegen dit wijdverspreide 'gebruik' onder de islamieten. Het wordt volgens hem 'tijd' – excusez le mot – om komaf te maken met deze weinig flatterende etiquette 'qui nous colle comme un gant à la peau'. En hij wijst er terloops op dat de eerste zonnewijzer nochtans een Arabische vinding was. Hij roept zijn geloofsgenoten op om stipt te leren zijn: 'La ponctualité serait-elle un commerce aussi ardu à adopter? Nous ne le pensons guère! Mais c'est surtout une question de mentalité à épouser. Une doctrine à enraciner dans les esprits.'
Maken wij er ons soms niet te gemakkelijk van af met alles terug te willen voeren tot discriminatie? Vaak geven moslims en zwarten nu eenmaal een andere invulling aan het begrip tijd. Ondanks de naam die ze draagt is dat mevrouw Wekker in haar studie kennelijk ontgaan. Want ook 'African time' spruit echt niet zomaar voort uit het brein van witte racisten. Als huisarts heb ik er me vaak genoeg aan geërgerd … om me er ten langen leste bij neer te leggen en er zelf mee te lachen. Als 'white black man', weet je wel.
Sta me toe jullie, lezers, even mee te nemen naar een Ghanese huwelijksceremonie waarop ik in 2018 was uitgenodigd. De plechtigheid zou aanvatten 's middags om twaalf. Nochtans, toen ik op dat uur in de kerk verscheen was er niemand – maar werkelijk níémand – aanwezig. Had ik mij vergist? Van plaats? Of van datum? Even de faire-part erop nalezen … Neen, toch niet … Was de bruiloft dan soms afgelast? Wegens ziekte bijvoorbeeld?
♫ But get me to the church on time. ♫
Toen er om halfeen nog altijd geen bruidspaar of gasten verschenen waren, vroeg de koster mij of ik, als hun dokter, misschien van iets wist. Want hij moest de kerk straks schoonmaken voor de zondagmis de volgende dag … Tot er eindelijk dan toch schot in de zaak begon te komen: de eerste genodigden druppelden langzaam binnen. En zelfs de bruidegom daagde op. De twee voorste rijen van deze enorme kerk raakten gevuld …
Nooit tevoren had ik zo'n religieuze plechtigheid meegemaakt! Het ging er almaar geanimeerder aan toe. Een reeks muzikanten en zangeressen had plaatsgenomen aan de microfoons – ad dexteram patris – om van wal te steken met hun optreden. Gelukkig zat ik achter een pilaar, want de versterker stond vermoedelijk op maximum, wat me pijn deed in de oren. En ik had mijn dopjes van Lapperre niet bij me. Ongetwijfeld werden de wettelijke geluidsnormen overschreden bij dit popconcert.
Een dergelijke uitgelaten sfeer had ik ook nog nooit meegemaakt tijdens een misviering. Mocht het er altijd zo vrolijk aan toe gaan, ik zou beslist wat meer present geven in de kerk. En het enthousiasme wekte tot navolging: ik begon mee te zingen en te dansen met de dames naast mij, uitgedost in hun prachtige kleuren en vaak in jurken met wulpse snit. Tenzij er in het moederland een textieltekort heerste natuurlijk. De lengte van de rok was tot ver boven de knie en de uitsnijding rond de hals liet niets aan de verbeelding over. Mijn liefde voor jou is diep, zo diep. Duizelingwekkende decolletés. Ik kreeg er hoogtevrees van. En beeld je dan ook nog eens in hoe ze hun rijpe vruchten tot recht onder mijn neus brachten … Om er ritmisch mee te beginnen schudden … Als met kokosnoten.
♫ Day-o, day-o
Daylight come and we want go home. ♫
Daylight come and we want go home. ♫
Ik hapte naar lucht. En dat in deze ruimte vol godsvrucht en devotie. Vader, vergeef het hun, want ze weten niet wat ze met me doen.
Tja, er werden speeches afgestoken van op het spreekgestoelte aan de linkerkant van het altaar door allerlei mensen met een renommee in deze zwarte gemeenschap, waarbij die van de bishop er toch wel vantussenuit sprong: een vlotte spreker die een preek ten beste gaf waar je niet van terug had. Hij wees erop dat we de vrouwen dienden te respecteren en dat zij rechten genoten zowel binnen de maatschappij als binnen het huwelijk. 'Yeah!' klonk het herhaaldelijk in koor langs alle kanten rondom mij. Allemaal dames. Veel mannen vielen er namelijk niet te bekennen. Nog altijd niet. De voorzet van de eerwaarde bleek een schot in de roos. Want plots viel de hele kerk in: zijn pleidooi ontlokte luid applaus en oorverdovend gejuich. Goal!
Nu betraden ook de beide ouderparen de kerk, voor wie plaats was voorbehouden op de eerste rij. Maar van de bruid was nog steeds geen spoor te bekennen. Ik moest een lach onderdrukken, omdat onbewust een liedje van Egbert Douwe uit de zestiger jaren in mij kwam opzetten: 'Kom uit de bedstee, mijn liefste, 't is vandaag toch onze huwelijksdag'.
♫ De koster luidt al urenlang de klokken
Waar blijft ze nou zo gaat toch alles mis ♫
Waar blijft ze nou zo gaat toch alles mis ♫
Maar ja, wist ik veel wat de geplogenheden in Ghana precies inhielden? Misschien hoorde het niet dat een bruid aanwezig was op haar eigen plechtigheid? Opduiken deed wel een mandje dat netjes rond werd gegeven om enveloppes met geld in te deponeren als huwelijkscadeau.
En toen ik al begon te wanhopen maakte de uitverkorene opeens haar opwachting. Om halfvier. Onder luid gezang. Een verschijning. Een zwarte prinses. In een prachtig witte bruidsjurk. Oogverblindend op die zwarte huid. Wat een knappe vrouw. Maar ook haar echtgenoot mocht er wezen natuurlijk. Hoe oogden zij beiden bijzonder attractief. L'élégance d'être nègre, bezong Jacques Brel het in 1977 toen het n-woord blijkbaar wel nog mocht. Een koppel gracieuze mensen met een adembenemende smile: twee rijen prachtig witte tanden die zich bloot lachten in die donkere aangezichten. Ze straalden van geluk. En dat strooiden ze evenzo rond. Het werkte aanstekelijk. Ook in mij deed het een gloed ontbranden. En Anthony leidde zijn bruid naar het altaar. Om te swingen. Want de danspassen werden ingezet.
♫ En ik bezweer u beminde gelovigen:
het ging vooruit, het ging verbazend goed vooruit. ♫
het ging vooruit, het ging verbazend goed vooruit. ♫
Dat was het dus, de liefde voor muziek! En de aanwezigen zetten zich in beweging op een manier zoals enkel zwarten dat kunnen – het ritme zit hun nu eenmaal in het lijf. Ce petit rien dans les hanches. Prikkelend. En iedereen werd verondersteld mee te doen. Maar wat moet ik een stijve hark geweest zijn in vergelijking met de manier waarop al die anderen hun lichaam bewogen.
♫ Trek me uit de Vlaamse klei. ♫
Het gebedshuis transformeerde zich tot een discotheek met bijbehorende dansvloer. En nu pas viel me op hoe in de tussentijd heel de kerk achter mij was volgelopen. Het zag zwart van het volk. Ik had er me nooit rekenschap van gegeven dat er zo'n grote Ghanese gemeenschap te vinden was in Gent. Maar God in den Hoge zal tevreden zijn geweest: lang geleden dat Zijn keet nog zo vol had gezeten. En nooit tevoren is Hij hier te lande met zo veel enthousiasme vereerd. Hij moet Zich even kostelijk geamuseerd hebben als ik. Want ik hoorde Hem bulderen daarboven. Of was het enkel Zijn klokkenspel?
Ik weet niet meer exact wanneer de ceremonie afgelopen was. Tijd speelde geen rol meer voor me. Ook ik was blijkbaar volledig ingepalmd door de 'African time'.
's Avonds was er een feestmaaltijd gepland waarop mijn man en ik waren uitgenodigd. Maar ondertussen had ik me de gebruiken van het zwarte continent dus eigen gemaakt – althans, in die overtuiging leefde ik. Best was dat we niet te vroeg naar het banket trokken, had ik nog tegen Daan gezegd, of we zouden misschien als allereerste gasten kunnen verschijnen in een voor de rest compleet lege zaal. Maar dit was kennelijk buiten de waard gerekend. Als er te eten en te drinken valt placht men wél op tijd te komen: er bleek geen enkele stoel meer vrij. Het vergt met andere woorden toch nog een beetje denkoefening voor ik het correct zal leren gebruiken, dat Afrikaanse uurwerk.
In de VRT-reeks Bloed, zweet en luxeproblemen durfde de presentatrice, Karine Claassen, te refereren aan dat 'altijd te laat komen' van de zwarten, iets waaraan zijzelf ook leed, want haar mama is Congolese en ze 'lijkt sterk op haar moeder, innerlijk en uiterlijk'. Maar goed, haar vader is dan weer een blanke en vandaar allicht haar vooroordeel ter zake: ze heeft het van een 'oude witte man' geërfd.
November 2018 kreeg ik van Marleen Temmerman nog een mail over deze 'African time': 'Meestal zit ik 's morgens alleen in de vergaderzaal op het afgesproken tijdstip en druppelen de collega's binnen gedurende het volgende half uur. En zeker op feesten, conferenties etc. Vorige week nog een high-level Universitaire Conferentie die om 11 van start ging in plaats van 9 uur omdat de guest of honour te laat kwam.' Niets van aantrekken dus, van de verwijten die de blanken naar hun kop krijgen, want zelf lachen de zwarten voortdurend met hun 'African time', 'maar sommigen kunnen minder kritiek van ons verdragen, hé'.
Of misschien hebben ze toch gelijk, Marleen. Misschien ligt de reden gewoon in het feit dat onze uurwerken niet juist staan. Toen we op 27 maart 2022 de grote wijzer op onze horloges weer zestig minuten vooruitdraaiden, liepen we tenslotte opnieuw twee uur vóór op de werkelijke zonnetijd. Dáárom weten we niet meer waar de klepel hangt.
Meer van Rudy Van Giel